24-25 кастрычніка 2013 года ў сталіцы Беларусі прайшлі пасяджэнні Савета кіраўнікоў дзяржаў Садружнасці Незалежных Дзяржаў і Еўразійскага вышэйшага эканамічнага савета. Кіраўнікі пастсавецкіх краін сустрэліся для таго, каб абмеркаваць лёс і ход рэалізацыі самага старога і самага новага інтэграцыйных праектаў у рэгіёне.
Мерапрыемствам папярэднічалі шматлікія дыскусіі, спрэчкі, завочныя пікіроўкі прадстаўнікоў дзяржаў-удзельніц. Немалы градус супярэчнасцяў быў прадэманстраваны нават ў адносінах паміж Беларуссю, Казахстанам і Расіяй. Мінулыя саміты павінны былі калі не расставіць кропкі над «i», то, па меншай меры, растлумачыць сітуацыю.
Аб іх выніках мы гаварылі з прадстаўнікамі экспертнай супольнасці ключавых дзяржаў, якія маюць дачыненне да інтэграцыйных працэсаў на пастсавецкай прасторы.
_______________________________________________________________________
Юрый Крупноў, старшыня Руху развіцця, кіраўнік Інстытута дэмаграфіі, міграцыі і рэгіянальнага развіцця (Расія)
Працэс еўразійскай інтэграцыі знаходзіцца ў глыбокім крызісе. Гэта пагаршаецца эканамічнай сітуацыяй, якая час ад часу становіцца ўсё больш неспрыяльнай. Таму па інэрцыі, аўтаматычна ня варта чакаць ад гэтага працэсу чагосьці добрага.
Не толькі пад геапалітычным ціскам, але і па ўнутраных прычынах пастсавецкая прастора працягвае расколвацца і дэзінтэгравацца. Гэты працэс можа быць пераадолены выключна праз вылучэнне новага парадку еўразійскай інтэграцыі, у аснове якога павінны ляжаць праекты сумеснага развіцця, выхад на стварэнне новых кааператыўных прадукцыйных ланцужкоў ў рамках новай індустрыялізацыі.
Існуючую ж блытаніну ў еўразійскай інтэграцыі цалкам адлюстроўваюць вылучаныя Казахстанам і Расіяй прапановы аб пашырэнні Мытнага саюза за кошт Індыі і Турцыі. Дарэчы, прапанова Нурсултана Назарбаева ў гэтым сэнсе больш лагічна, паколькі, на думку шэрагу аналітыкаў, асноўным бенефіцыярам Мытнага саюза стала Турцыя. Праз тэрыторыю Казахстана яна атрымала доступ да адзінага рынку МС. Гэта паказвае, што еўразійская інтэграцыя прасоўваецца з вынікамі, невядомымі для яе ініцыятараў. І цалкам магчыма, што галоўнымі бенефіцыярамі працэсу стануць Турцыя ці іншыя замежныя дзяржавы.
Гэта азначае, што пакуль праект носіць ідэалагічны характар. Ідэя пра тое, што ліквідацыя мытных бар'ераў будзе мець станоўчы эканамічны эфект, працуе толькі тады, калі эканоміка і так расце. Гэта значыць, у нашым выпадку, калі растуць цэны на вуглевадароды. А ў нас цяпер сітуацыя прама супрацьлеглая. Цэны стагнуюць, ідзе ўнутраная дэвальвацыя, эканамічны крызіс нарастае і гэтак далей. Адсюль ліквідацыя бар'ераў не дае станоўчага эфекту, а дае нечаканыя выгады для знешніх гульцоў.
Такім чынам, ва ўмовах дэстабілізацыі міжнародных адносін Мытны саюз не стварае ачага стабільнасці. Рост нестабільнасці ў цэлым ўзмацняе хаос і на пастсавецкай прасторы. Таму сёння тэрмінова неабходны канкрэтны праект, які звязвае ўсе базавыя эканамічныя адносіны нашых краін на доўгатэрміновы перыяд.
_______________________________________________________________________
Марат Шыбутаў, прадстаўнік Асацыяцыі прыгранічнага супрацоўніцтва ў Казахстане (Казахстан)
Мінулы савет у Мінску паказаў, што супярэчнасці паміж партнёрамі па інтэграцыі ніколькі не саслаблі. Напрыклад, прапанова Нурсултана Назарбаева пра ўключэнне Турцыі ў склад Мытнага саюза – гэта на самай справе не агучванне прапановы Анкары, але , у першую чаргу, дыпламатычны папрок Расеі за пастаянныя спробы пашырыць МС за кошт краін, якія туды ўвайсці па аб'ектыўных прычынах не гатовыя, напрыклад, Арменіі і Кіргізіі. Хутчэй за ўсё, для гэтых двух краін у хуткім часе будуць створаны «дарожныя карты» іх далучэння да Мытнага саюзу, аднак выканаць усе патрабаванні яны наўрад ці змогуць.
Іншы прыклад – прапанова прэзідэнта Казахстана аб ліквідацыі ЕўрАзЭС. Яно адлюстроўвае прэтэнзіі Астаны з нагоды невыканання ўжо зацверджаных пагадненняў, якія ляжаць у аснове МС і АЭП. Таму што існаванне ЕўрАзЭС спрыяе прадастаўленню краінам, якія не ўваходзяць у Мытны саюз, ільгот, якія дазваляюць ім атрымліваць перавагі ўжо ў рамках Мытнага саюза, не несучы пры гэтым ніякіх абавязацельстваў.
Такі ж сэнс маюць і словы Аляксандра Лукашэнкі аб неабходнасці ліквідацыі ўсіх выключэнняў паміж удзельнікамі еўразійскай інтэграцыі. Таксама пра гэта кажа прэзідэнт Казахстана, так як Расея вераломна ўводзіць усё новыя нетарыфныя абмежаванні на пастаўкі прадукцыі з краін МС у абыход усіх дзеючых дамоўленасцей. Да прыклад , перад самым саветам прэм'ер-міністр Дзмітрый Мядзведзеў даручыў абмежаваць ўвоз фізічнымі асобамі алкаголю з краін МС – і гэта ўжо не кажучы пра тое, што казахстанскі алкаголь ужо 3 гады ня можа легальна зайсці на рынак Расіі.
Адным словам, Беларусь і Казахстан просяць Расію спачатку вырашыць праблемы ў дзеючым складзе ўдзельнікаў, давесці інтэграцыю да лагічнага канца і толькі потым ужо далучаць новых членаў. І прапановы аб запрашэнні новых удзельнікаў у МС – гэта хутчэй спосаб агучыць папрок партнёрам, а не рэалістычныя планы па пашырэнні фармату інтэграцыі.
За такой пазіцыяй бакоў стаяць канкрэтныя надзённыя праблемы. Казахстанскія вытворцы сутыкаюцца з шматлікімі штучнымі абмежаваннямі доступу на расійскі рынак. Як і беларускія, зрэшты. Гаворка ідзе пра фітасанітарныя меры, нядаўнае увядзенне ўтылізацыйнай зборы, якая не спаганяецца з расейскіх аўтамабіляў, і гэтак далей.
Складваецца ўражанне, што еўразійская інтэграцыя для Масквы – гэта ідэалагічны праект пашырэння сваёй сферы ўплыву, а выконваць свае абавязацельствы ў рамках інтэграцыйных утварэнняў яна мае намер толькі ў выпадку ціску партнёраў. Як бачна, Уладзімір Пуцін паабяцаў, што ўсе праблемы будуць вырашацца, але наколькі гэта апынецца праўдай – пакажа час.
_______________________________________________________________________
Арсен Сівіцкі, дырэктар Цэнтра стратэгічных і знешнепалітычных даследаванняў (Беларусь)
З майго пункту гледжання, падчас Вышэйшага еўразійскага эканамічнага савета былі агучаны даволі экзатычныя прапановы: аб неабходнасці ўступлення Турцыі ў Мытны саюз, адукацыі зоны свабоднага гандлю з Індыяй, надання статусу назіральнікаў Кыргызстану і Таджыкістану замест паўнапраўнага іх сяброўства і так далей. Яны сведчаць, як мінімум, аб розным разуменні падзей, якія адбываюцца на еўразійскай прасторы інтэграцыйных працэсаў і, як следства, адсутнасці адзінага стратэгічнага бачання, сэнсу і мэты існавання еўразійскага інтэграцыйнага праекта.
На сённяшні дзень істотным чынам адрозніваюцца пазіцыі бакоў па такіх важных пытаннях парадку дня, як стварэнне палітычнага вымярэння еўразійскай інтэграцыі, адукацыя адзінай валютнай зоны, а таксама па спісе патэнцыйных кандыдатаў на сяброўства ў Мытным саюзе. Эканомікі Казахстана і Беларусі працягваюць выпрабоўваць на сабе негатыўныя наступствы ўступлення Расіі ў СГА, а таксама яе няўзгодненай прамысловай палітыкі, накіраванай на лакалізацыю зборачных вытворчасцяў замежных кампаній на тэрыторыі РФ, якія з'яўляюцца прамымі канкурэнтамі для беларускіх машынабудаўнікоў. Ёсць прэтэнзіі да працы Еўразійскай эканамічнай камісіі.
Таму нягледзячы на тое, што падчас пасяджэння быў узгоднены падыходы да распрацоўкі Дагавора аб стварэнні Еўразійскага эканамічнага саюза, казаць пра тое, што яму будзе дадзены паспяховы старт у 2015 годзе, заўчасна. Да гэтага часу не рэалізаваныя да канца меры па стварэнні Адзінай эканамічнай прасторы, не даведзены да лагічнага завяршэння сам Мытны саюз. Ствараецца сітуацыя, калі , не завяршыўшы старыя інтэграцыйныя канструкцыі, мы прыдумляем новыя.
На маю думку, дамова аб стварэнні Еўразійскага эканамічнага саюза павінна улічваць вышэйпералічаныя моманты. Акрамя палажэнняў аб інтэграцыі эканомік на рынкавых прынцыпах ён павінен мець дадатак ў выглядзе дарожнай карты па рэалізацыі пэўнага колькасці (да сотні) маштабных інфраструктурных праектаў, стварэння еўразійскіх карпарацый, а таксама спіс неабходных для асваення тэхналогій і вытворчасцей 5 і 6 тэхналагічных укладаў. Тады для ўсіх будзе зразумела, што мэта Еўразійскага эканамічнага саюза – стварэнне суверэннай прамыслова-тэхналагічнага прасторы, якая забяспечвае высокую якасць жыцця грамадзян дзяржаў-удзельніц еўразійскіх інтэграцыйных працэсаў.
_______________________________________________________________________
Юрый Раманенка, дырэктар Цэнтра палітычнага аналізу «Стратагема» (Украіна)
Што б сёння ні казалі пра магчымыя страты Украіны ў гандлі з краінамі Мытнага саюза ў выніку яе асацыяцыі з Еўрасаюзам, гэтая аргументацыя ў значнай ступені ўжо не працуе. Таму што ў ўкраінскай эліты ёсць іншыя матывацыі: гэта яе фінансавыя інтарэсы, звязаныя з заходнімі банкамі; гэта той факт, што ў апошнія гады значна павялічаны экспарт сельскагаспадарчай прадукцыі ў краіны Еўрасаюза і сумежныя рынкі. Ёсць вялікая залежнасць ад еўрапейскага імпарту, на якім у Украіне многія зарабілі мільёны еўра. Гэтыя і іншыя фактары штурхаюць ўкраінскую эліту да таго, каб заключыць дамову аб асацыяцыі і ніякія іншыя аргументы тут ужо не будуць працаваць.
Натуральна, Украіна панясе некаторыя выдаткі ў сувязі з гэтым рашэннем, але катастрафічнага, апакаліптычнага размаху яны не будуць мець. Бо, па-першае, наўрад ці Расія і іншыя краіны МС будуць знішчаць свае галіны, завязаныя на кааперацыю з Украінай. Напрыклад, у Расіі падтрыманне дзеяздольнасці ракетных войскаў стратэгічнага прызначэння шмат у чым завязана на супрацоўніцтва з украінскімі ракетчыкамі. Па-другое, наўрад ці Расія будзе губіць сваіх бізнэс-партнёраў у Украіне, зачыняючы мяжы цалкам, бо такім чынам яна разбурыць бізнэс тых, хто мог бы быць яе лабістамі на Украіне.
На працягу апошніх двух тыдняў ужо назіраецца некаторае змякчэнне тону з боку расейскіх калегаў. Думаю, гэтая тэндэнцыя працягнецца і сітуацыя будзе вырашана ў прагматычным ключы.
З боку ж Бруселя зацікаўленасць у інтэграцыі Украіны мае стратэгічных характар і з'яўляецца нязменнай. Ёсць доўгатэрміновыя інтарэсы, у рамках якіх вельмі многія еўрапейскія палітыкі на карту паставілі сваю кар'еру – гэта Фюле, Меркель, Квасьнеўскі, Кокс і іншыя. Цяжка дапусціць, што выдаткаваўшы столькі часу на перамовы і падрыхтоўку рашэння, яны раптам яго зменяць на супрацьлеглае.
Ці памянялася матывацыя Еўрасаюза ў дачыненні да Украіны? Не, яна не змянілася. Еўрасаюзу патрэбна Украіна, як эканамічная пляцоўка; як тэрыторыя, з пункту гледжання бяспекі; патрэбна, як крыніца дэмаграфічнай сілы, якая ёсць на Украіне і якая можа ісці ў Еўропу, асімілюючыся лепш, чым выхадцы з арабскіх і іншых далёкіх краін.
Іншымі словамі, ЕС па-ранейшаму ўсімі праўдамі і няпраўдамі спрабуе ўцягнуць Украіну ў інтэграцыю. Нядаўна Браніслаў Камароўскі зрабіў заяву аб тым, што адказнасць за еўраінтэграцыю ў Кіеве нясе як улада, так і апазіцыя. Гэта намёк на тое, што апазіцыя прыняла дэструктыўную лінію ў дачыненні да гэтага працэсу. Паколькі яна па максімуму хоча выйграць для сябе ў гэтай сітуацыі, выкарыстоўваць сілу Еўропы, каб аслабіць Януковіча. У выніку Брусэль бачыць, што апазіцыя і ўлада забыліся ў сваіх гульнях і гэта вельмі шкодзіць перамоўнага працэсу.
_______________________________________________________________________
Кубат Рахімаў, незалежны эксперт па інфраструктурных праектах Цэнтральнай Еўразіі, намеснік старшыні грамадскага аб'яднання «Выпускнікі беларускіх ВНУ ў Кыргызстане» (Кыргызстан)
Мінулы саміт ва ўмовах адсутнасці Прэзідэнта Кыргызстана Алмазбека Атамбаева паказаў, што фактар ўступлення ў Мытны саюз Кыргызстана і Арменіі не менш важны, чым вельмі вострая праблема інтэграцыі ў Мытны саюз Украіны.
Калі ж браць пытанне выніковасці, то з пункту гледжання інтэграцыі - не ў рыторыцы, а на справе, - можна сказаць, што зрухі, хай і невялікія, усё ж такі ёсць. Важным з'яўляецца заява беларускага прэзідэнта Аляксандра Лукашэнкі аб тым, што ліквідацыя СНД з’яўляецца недапушчальнай. Ідэя вяртання Грузіі ў склад СНД таксама вельмі важная, хоць, быццам бы, не мае прамога дачынення да еўразійскай інтэграцыі ў рамках МС.
Далей – заява Нурсултана Назарбаева аб неабходнасці скасавання ЕўрАзЭС і амаль вокамгненная рэакцыя Уладзіміра Пуціна на гэтую заяву. Расійскі лідар сказаў, што спяшацца з такім крокам не варта.
Усё гэта кажа пра тое, што мае месца складаны, але жывы працэс.
Цікавая і прапанова казахстанскага лідэра пра ўключэнне Турцыі ў склад Мытнага саюза. Гэта значыць, што дадзенае інтэграцыйнае аб'яднанне тычыцца не толькі постсавецкай прасторы, але і Еўразійскага кантынента ў цэлым.
Для Кыргызстана еўразійская інтэграцыя з’яўляецца важным працэсам. Амаль мільён грамадзян маёй краіны працуюць у Расіі і фармуюць каля 30% бюджэту сваёй радзімы. У Кыргызстане разумеюць, што апынуцца паміж Кітаем і Адзінай эканамічнай прасторай ва ўмовах сыходу ЗША і страты цікавасці Вашынгтона да Бішкеку можа азначаць катастрофу. У пэўны момант можа апынуцца, што Кыргызстан не ўпішацца ні ў адну з канфігурацый і застанецца на абочыне.
Агучаная Нурсултанам Назарбаевым прапанова аб тым, каб надаць Кыргызстану і Таджыкістану статус назіральнікаў, яшчэ вясной 2013 года ў штыкі сустракалася расійскім бокам. Дзейнічала логіка «або з намі, або супраць нас» пры тым, што ўстаноўка была на ўцягванне Бішкека ў інтэграцыю. Аднак ўзважаны погляд на рэчы робіць відавочным тое, што Кыргызстан і Таджыкістан не ўяўляюць вялікай каштоўнасці для Мытнага саюза з пункту гледжання пашырэння рынку збыту. Таму важна, каб ва ўзаемадзеянні гэтых краін з Расіяй рэалізаваўся патэнцыял АДКБ. Гаворка ідзе аб шматузроўневай, шматмернай бяспецы: эканамічнай, палітычнай і гэтак далей.
Нам неабходна спачатку абмяркоўваць тэму пагранічнага саюза – абарона знешніх межаў, паўднёвых і ўсходніх. Мы павінны надзейна зачыніць кыргызска-кітайскую і таджыкска-афганскую мяжы і толькі пасля гэтага ствараць мытную мяжу – знешнюю мяжу Мытнага саюза.
Таму можна казаць пра неабходнасць паэтапнага падыходу да інтэграцыі Кыргызстана і Таджыкістана ў Мытны саюз, дзе фарміраванні адзінай мытнай прасторы будзе папярэднічаць фарміраванне агульнай інфраструктуры бяспекі.
Васілеўскія такія: на Зямлі і ў космасе ліхія!
Ідэнтычнасць праз спадчыну.
Беларусь — у тройцы лідараў па захваральнасці.
