Вы тут

Паходжанне бабак у Літве: неверагодная гісторыя ад Ігнацыя Яцкоўскага


Навагрудскі адвакат і таленавіты літаратар Ігнацы Яцкоўскі, той самы, што адкрыў публіцы творчасць сялянскага паэта Паўлюка Багрыма, данёс да нас таксама неверагоднае паданне пра тое, адкуль завяліся бабкі ў Вялікім Княстве Літоўскім. Не, не «грошы» на жаргоне, а вялікія духмяныя круглыя бабкі, найсмачнейшы далікатэс класічнага велікоднага стала. Гэта сёння слова «бабка» выклікае асацыяцыю з бабкай бульбяной. Але ў часы Яцкоўскага (сярэдзіна ХІХ ст.) бульбяныя бабкі былі ў нас яшчэ рэдкасцю, дый назву сваю яны атрымалі ад бабак мучных, па аналогіі, гэтаксама як і многія іншыя стравы з бульбы атрымалі ў спадчыну назвы ад мучных папярэднікаў. Саму гісторыю Яцкоўскага строгія гісторыкі кулінарыі лічаць хутчэй анекдотам або байкай. Яна перадае не рэальную атмасферу Літвы адразу пасля Крэўскай уніі, але тое, як яе ўспрымалі паланізаваныя «літвіны» сярэдзіны ХІХ ст. Бо на тыя часы папулярнасць і бабкі, і ковенскага «ліпца» налічвала некалькі стагоддзяў, неабазнаным жа ў гісторыі людзям здавалася, што так было заўжды. Што ж, наша гісторыя такая доўгая і глыбокая, у ёй так шмат часавых пластоў, што кожнае пакаленне мусіць адкрываць яе для сябе нанава. І, мабыць, не так важна, калі велікодныя бабкі і пітны мёд з'явіліся на сталах нашых продкаў, як тое, наколькі мы іх шануем сёння і ўмеем гатаваць.

1387258185570_1

Што ж толькі, мой Божа, тыя караняжы (жыхары Кароны — польскае часткі Рэчы Паспалітай) на літвінаў не нагаворваюць, сцвярджаючы, што да іх саміх трэба ехаць па розум, а на Літву па грошы. А тут аказваецца, што калі наш Ягайла ажаніўся з Ядвігаю з Кароны, дык яму было сорамна, што яго жонка не мае чым прыняць гасцей у сябе, бо ў яе — ні аптэчкі, ні вяндліны. Дык вось, агледзеўшыся крыху ў доме, кароль Ягайла зразумеў, што ад нязручнасці гэтае інакш не пазбавішся, як толькі падгаварыўшы Ядвігу паехаць на Літву пад маркай хрышчэння паганцаў, да чаго яна як кабета мела надзвычайную слабасць, а па сутнасці, каб паказаць сваёй жонцы, якія там былі гаспадыні.

Дык у 1387 годзе на Папялец (Першы дзень Вялікага поста, калі святар пасыпае вернікам галовы попелам), паводле караняжскага календара, — бо літвіны яшчэ Папяльца не ведалі — пачцівы Уладзіслаў Ягайла са сваёю маладою прыгожаю Ядвігаю прыехаў у Вільню, а не было ў той час ані кавы, ані гарбаты ва ўжытку. Звычайна ў Кароне поліўка піўная з сырам і грэнкамі займала тое месца, а на Літве ўжо было сёе-тое лепшае, каб прыняць каралеву.

Пані Карыбутава, братавая Караля, княгіня Наваградская, прыйшла да яе раніцаю ў шыкоўным, хатняе работы пудэрмане (вопратка, якая завязвалася пад шыяю і не мела рукавоў) і загадала ўнесці за сабою на сярэбраным падносе ў залатых кубках поліўку з ковенскага мёду, прыпраўленую жаўткамі свежых яек і рознымі каранямі, а да яе — сухарыкі і печыва, якое сама зрабіла. Маладая Ядвіга, адказваючы на ласкавасць літвінкі прыроджанаю ветлівасцю, у якой караняжы да гэтага часу нікому не даюць сябе апярэдзіць, сеўшы за сняданак, не ведала, як гэта зрабіць, бо лыжак на стале не было, а без лыжак піўную поліўку ў Кракаве не елі. Кароль, убачыўшы ейны клопат, папрасіў Карыбутаву, каб і яна села за стол ды паказала каралеве прыклад, як трэба есці. Пані Карыбутава, думаючы, што каралева яе падазрае, ці няма ў ежы атруты, доўга не адмаўляючыся, села за стол і, памачаўшы кавалак пірага ў поліўцы, пачала снедаць, нахіляючы залаты кубак. Трымала яго за абодва вушкі даматканаю, з літоўскага льну, сурвэткаю, вышытаю ўрыянскім жомчугам.

1387258188347_2

Каралева, паглядзеўшы на гэта, падумала сабе: «Трэба ёй гэта дараваць і зрабіць гэтаксама, бо літвіны яшчэ паганцы, а таму дзікуны». Але калі тым самым спосабам яна пакаштавала тае поліўкі з кубка, прызначанага для яе, дык пачалі пазіраць: каралева на печыва, а кароль, шчаслівы, што справіў жонцы такую прыемнасць, на каралеву; а потым азваўся да яе напалову жартам, напалову трыумфуючы:

— А што, каханая, няма ў нас такіх прысмакаў у Кракаве?

А яна з захапленнем усклікнула:

— Ой, ба! Ба! Каб жа мы гэта мелі!

І ў працяг размовы сказала княгіні Карыбутавай:

— А якое ж вы незвычайнае піва маеце!

Княгіня Наваградская, якая ў той час не ведала яшчэ ані слова па-польску, пакланілася каралеве, не ведаючы, што адказаць; застаўся ў яе ў памяці толькі той выклічнік «Ба! Ба!», і ад таго паходзіць назва бабы, якую пазней пяшчотна перайменавалі ў бабку.

А кароль, смеючыся, дадаў:

— Але гэта не піва, гэта — ковенскі ліпец.

Каралеве гэта так прыпала да смаку, што з таго часу загадвала, каб ёй заўсёды давалі такі сняданак. Яе прыклад адразу перанялі паны і пані, якія прыбылі з Кароны, і ковенскі мёд падняўся ў цане. А закон бернардынаў, які праз некалькі гадоў быў там заснаваны, атрымаў ад караля прывілей рабіць мёд на продаж, што яму ў той час забяспечыла добры прыбытак.

Шкада, што тая маладая, прыгожая і добрая каралева нядоўга жыла, бо ўжо сакрэтам, як рабіць бабкі і вяндліну, што называлася за мяжою сальцісонам, пачала добра вучыцца. Аднак з тае прычыны, што яна не рабіла гэтага ўласнымі рукамі, як у той час рабілі літоўскія пані, а загадвала рабіць кухарам, дык тыя свае вучоныя рэцэпты склалі, а вярнуўшыся дадому, дорага прадалі іх караняжам. Але і дагэтуль у Кароне няма ані добрае бабкі, ані добрае вяндліны.

Рэцэпт:

Бабы (пірагі) цяжкія, што доўга не чарсцвеюць, вельмі смачныя, Вінцэнтыны Завадскай (з «Кухаркі літоўскай»)

Складнікі: 1 л мукі, 1/2 шклянкі топленага масла, 1 шклянка малака, 50 г дражджэй, 10 жаўткоў, 5 цэлых яек, 200 г цукру, 65 г салодкіх мігдалаў (міндалю), 130 г разынак без костачак, 65 г цукатаў або смажанай у цукры апельсінавай цэдры, соль. Алей і паніровачныя сухары для формы.

Прыгатаванне: палову мукі развесці цёплым малаком, змяшаным з дражджамі, добра перамяшаць і пакінуць у цёплым месцы, каб расло. Калі цеста ўзнімецца, даліваць пакрысе, старанна перамешваючы, добра ўзбітыя яйкі (уключаючы жаўткі). Дасыпаць рэшту мукі і ўзбіваць цеста, пакуль не пачне адставаць ад рук. Усыпаць цукар, уліць топленае масла пакаёвай тэмпературы, дадаць крыху солі. Урэшце ўкінуць мігдалы (лепш тонка нарэзаныя ўздоўж), разынкі, цукаты, вельмі старанна размяшаць і пакласці ў змазаныя алеем і абсыпаныя сухарамі формы, запоўніўшы іх напалову. Калі цеста добра падрасце, выпякаць у гарачай печы 1 гадзіну 15 хвілін.

Кухмістр Верашчака

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».