Вы тут

ШЧАСЦЕ АЛЕНЫ КІШ


Для ўнікальнай выставы адрэстаўравалі два маляваныя дываны мастачкі

У мінскай галерэі імя Міхаіла Савіцкага (пл. Свабоды, 15) да 15 студзеня працуе ўнікальная выстава маляваных дываноў «На шчасце» мастачкі са Случчыны Алены Кіш. Дываны прывезены на экспазіцыю пераважна з фондаў гісторыка-культурнага музея-запаведніка «Заслаўе», дзе знаходзяцца яшчэ творы іншых беларускіх мастакоў наіўнага мастацтва: Язэпа Драздовіча з Дзісеншчыны, Фёдара Сухавілы, Генадзя Кузаўкова, Ядзвігі Вайцешык, а таксама мастакоў, якія займаліся пошукамі аўтэнтычных маляваных дываноў па беларускіх вёсках і стваралі маляваныя дываны на сучасны капыл: Уладзіміра Басалыгі, Аляксея Марачкіна і Віктара Маркаўца. На выставе таксама прадстаўлены дываны з прыватнай калекцыі мастака-графіка Уладзіміра Басалыгі, а таксама дзве маляванкі з хатняй калекцыі мінчанкі Ірыны Пуставалавай. Неверагодна, але некалі яе сям'я замаўляла гэтыя дываны самой Алене Кіш!

1387611057191_21-15

На экспазіцыі таксама можна пабачыць два адрэстаўраваныя маляваныя дываны Алены Кіш. Прафесійная рэстаўрацыя дываноў (якая рабілася сіламі рэстаўратараў Нацыянальнага мастацкага музея Беларусі на чале з намеснікам генеральнага дырэктара па рэстаўрацыі і фондавай рабоце Сяргеем Баслыкам) была здзейснена на сродкі Беларускага народнага банка, пры ініцыятыве і фінансавай падтрымцы якога ў рамках праект ArtCard, дарэчы, і ладзіцца выстава «На шчасце». Банк таксама выкупіў экзэмпляр «Сусветнай энцыклапедыі наіўнага мастацтва», у якую, дарэчы, уваходзіць і беларуска Алена Кіш. Усяго там прадстаўлена 800 імёнаў з 50 краін усіх 7 кантынентаў. Нам, бясспрэчна, ёсць чым ганарыцца!

З забыцця да новага жыцця

Гэта ўжо сёння пра нашыя маляванкі ведаюць многія. Але ўпершыню даследчыкі звярнулі на іх пільную ўвагу ў 1980—1990-я гг. Тады беларускія мастакі новай генерацыі сталі самі ездзіць па вёсках, шукаць, прасіць, купляць за ўласныя грошы і літаральна ратаваць беларускія маляваныя дываны — іх знаходзілі ў сабачых будах, хлявах, пунях. Страціўшы сваю дэкаратыўна-прэўкрасную значнасць, якую распісаныя ўручную дываны мелі ў гады свайго росквіту да з'яўлення машынных дываноў (1920—1960-я гг.), вяскоўцы сталі выкарыстоўваць іх для гаспадарчых патрэб. Тут я не-не ды прыгадваю з ранняга дзяцінства, што ў бабулінай хаце на Віцебшчыне таксама вісеў нейкі такі дыван, распісаны кветкамі на чорным фоне. Ці гэта быў маляваны дыван, ці нейкі іншы, я не ведаю, але памятаю таксама, што потым ён некуды бясследна знік... Магчыма, дарослыя яго палічылі старамодным пылазборнікам ды папросту вырашылі выкінуць... А можа, яго купілі прыезджыя этнографы — суцяшаю сябе надзеяй! І яшчэ сёння, магчыма, дзе-нідзе ў беларускіх вёсках у якіх-небудзь зусім непрыдатных месцах захоўваюцца ўнікальныя беларускія маляваныя дываны. Пыляцца, гніюць, выцвітаюць, прападаюць. І нам з вамі трэба іх ратаваць.

Упершыню на Беларусі маляваныя дываны з'явіліся ў 1920-я гады. У тыя складаныя часы НЭПа, потым калектывізацыі і дзвюх войнаў нашы суайчыннік мелі цягу да прыгожага, сваё ўяўленне пра шчасце, хацелі мець у хаце свой маленечкі рай. Маляваныя дываны — гэта наогул адзін з цудоўных прыкладаў у гісторыі культуры, калі мастацтва было запатрабаваным і мела практычнае прымянне: іх замаўлялі ў якасці падарунка на вяселле, народзіны дзіцяці ды іншыя святы. Лепшага падарунка і быць не магло! Таму і з'явілася тэхніка і культура маляванак: яны былі неабходныя простым людзям. А мастакі-самавучкі, не абдзеленыя талентам, у сваю чаргу, адчулі подых часу і зразумелі, як быць запатрабаванымі і зарабляць сабе на хлеб. Тое, што напачатку выконвала выключна дэкаратыўна-прыкладную функцыю, сёння стала шэдэўрам наіўнага мастацтва. А імя Алены Кіш стаіць у адным шэрагу з іншым сусветна вядомым інсітным мастаком — грузінам Нікола Пірасмані.

Пра жыццё і творчасць Алены Кіш, на жаль, вядома не вельмі шмат. Некалькі гадоў таму рэжысёр Галіна Адамовіч і мультыплікатар Ірына Кадзюкова зрабілі фільм пра мастачку — «Маляваны рай». У ім, відаць, і сабраны найбольш дакладныя факты з біяграфіі Алены Кіш. Адтуль, напрыклад, я даведалася, што ў роднай вёсцы мастачку лічылі не зусім звычайным чалавекам. Хутчэй за ўсё, яна мела нейкія псіхічныя адхіленні. Ды і сям'я ў яе была дзіўнаватая: бацькі не займаліся сельскай гаспадаркай. Бацька балаваў дачку, прывозячы ёй у падарунак сукенкі. Алена тым часам асвойвала мастацкую тэхніку маляванак. Звычайна яны рабіліся на незагрунтаваным палатне, якое пакрывалася чорнай фарбай. Пасля алейнымі альбо клеевымі фарбамі, часам з выкарыстаннем набіванак і трафарэтаў, на чорны фон наносіўся каляровы малюнак. І расцвітала шчасце! Простае, яскравае, шчырае шчасце людское.

У Алены Кіш былі тры асноўныя сюжэты, якія яна так ці інакш малявала для сваіх тагачасных «заказчыкаў»: «Ліст да каханага», «Дзева на водах» і «Рай». Калі творца не ведае правіл, канонаў, па якіх трэба працаваць прафесійна, ён пачынае ствараць свой свет. І ў многім гэтае няведанне правіл нібы развязвае рукі, разнявольвае. Падсвядомасць, інтуіцыя самі дыктуюць свае правілы, а агульнапрынятыя правілы такі адораны творца, мастак-самавучка парушае. У выніку атрымліваецца нешта абсалютна новае, арыгінальнае, як у Алены Кіш альбо Анры Русо. І потым, калі гэты творца, часцей за ўсё пасля смерці, становіцца прызнаным і знакамітым, яго наватарскія правілы становяцца нормай. Умоўна. Але гэтай нормай пачынаюць карыстацца іншыя мастакі, нават прафесійныя, з'яўляецца мноства шчырых стылізатараў, прыхільнікаў і нават эпігонаў.

Што праўда, лёс самой Алены Кіш не быў такім стракатым і радасным, як свет на яе дыванах. Апошні пік запатрабаванасці маляваных дываноў прыйшоўся на час пасля Першай сусветнай вайны. Пасля Другой сусветнай вайны, здаецца, на пэўны час у людзей не засталося ані грошай, ані цягі да прыгожага. Да таго ж усё пачало механізавацца, і рукатворныя маляванкі спакваля пераставалі быць запатрабаванымі і неабходнымі, як раней. Не маючы ўласнай сям'і і страціўшы сэнс і стымул маляваць, Алена Кіш у 1949 годзе скончыла жыццё самагубствам — утапілася. Адзінокая, дзіўная, 60-гадовая мастачка аказалася абсалютна нікому не патрэбнай... Прызнанне да яе прыйшло толькі праз шмат гадоў. У 1978 годзе на
І Рэспубліканскай выставе народных маляваных дываноў упершыню была прадстаўлена маляванка Алены Кіш, знойдзеная і адрэстаўраваная Уладзімірам Басалыгам. Тады ў твораў мастачкі пачалося новае жыццё.

Нам засталася спадчына

Выстава «На шчасце» павінна стаць дадатковым штуршком для аднаўлення інтарэсу да творчасці Алены Кіш у прыватнасці і беларускага інсітнага мастацтва наогул. А таксама цудоўным прыкладам мецэнацтва ў Беларусі. Як хочацца, каб іншыя нашы буйныя кампаніі бралі прыклад з Беларускага народнага банка і не шкадавалі грошай на мастацтва і культуру! У такі складаны камп'ютарызаваны, наскрозь камерцыйна-рынкавы час чыстаму мастацтву самому не выжыць. А ў нашай краіне, як вядома, ёсць свае традыцыі мецэнацтва, якія разам з уласна мастацкімі традыцыямі таксама трэба працягваць.

Абяцаюць, дарэчы, што ў рамках выставы падчас навагодніх школьных вакацый адбудзецца майстар-клас па стварэнні маляванак для дзяцей. Гэта, як ужо было адзначана, унікальная тэхніка, якую таксама вельмі важна не страціць. І наогул, вядуцца размовы нават пра стварэнне ў Мінску Музея наіўнага мастацтва. Улічваючы, наколькі ў нашай краіне багатая народная культура і колькі ў нас мастакоў-самавучак і даследчыкаў іх творчасці, нам было б чым напоўніць такі музей. Тут прыгадваюцца адразу ўнікальны разьбяр па дрэве Мікола Тарасюк, пра якога Віктар Аслюк зняў дакументальны фільм «Драўляны народ», даследчыца інсітнага мастацтва Вольга Лабачэўская, якая ў тым ліку выдала кнігу «Маляваныя сны Паўла Марціновіча», мноства іншых кніг і альбомаў па наіўным мастацтве, якія выходзілі ў Беларусі.

Калі наогул гаварыць пра спадчыну, то ў Беларусі пытанне яе захавання (культурнай, гістарычнай) заўжды стаіць надзвычай востра. І тут дарэчы будзе сказаць пра гераічную працу калектыву заслаўскага музея, дзе захоўваецца багатая калекцыя маляванак, якія цяпер можна пабачыць у Мінску. Яны ўсё яшчэ працягваюць ездзіць у экспедыцыі і шукаць маляваныя дываны. Часта ледзь не за ўласныя грошы купляючы іх у вяскоўцаў. Праўда, з-за бюракратычнай валтузні і папяровых фармальнасцяў часам перакупшчыкі каштоўнасцяў іх апярэджваюць...

Яшчэ варта адзначыць, што ўмовы, у якіх захоўваюцца экспанаты ў сховішчы гісторыка-культурнага музея-запаведніка «Заслаўе», не самыя ўзорныя. Хаця музей — дзяржаўная структура, знаходзіцца на балансе Міністэрства культуры і існуе ва ўмовах нястачы фінансавання на элементарны рамонт. Між тым, тут захоўваюцца ўнікальныя беларускія творы мастацтва — маляванкі, якія недапушчальна страціць!..

Вольга ЧАЙКОЎСКАЯ.

Што думаюць беларускія творцы пра творчасць Алены Кіш сёння?

Уладзімір ПАРФЯНОК, фотамастак, рэдактар вэб-альманаха photoscope.by:

— Мне ўвогуле падабаецца наіўнае, непрафесійнае мастацтва. Бо яно, я лічу, дэманструе нам сапраўднае, чыстае стаўленне да мастацтва: «жадаю і раблю», а не «трэба адпавядаць статусу, таму раблю». У наіўным мастацтве (улічваючы і фатаграфію) ёсць нешта такое, што страчана прафесіяналамі, спадкаемцамі пэўных школ. Ёсць нейкая энергія не дакладнай кампазіцыйнай выверанасці, а энергія выпадковага, парадаксальнага, антыпрафесійнага. Мяне гэта ўзрушвае і дае пэўныя штуршкі для свайго прафесійнага мастацтва. Алена Кіш — гэта прадвесніца нашага ненароджанага Эндзі Уорхала, гэта сапраўдны народны поп-арт.

Руслан ВАШКЕВІЧ, мастак:

— Мне ў студэнцтве была вельмі цікавая яе творчасць. Яна тады толькі адкрылася, і многія знаходзіліся пад яе ўплывам. Скульптар Уладзімір Ламейка нават дыплом ёй прысвяціў у свой час. У мастацтва Алены Кіш вельмі шмат агульнага з авангардам. Тое, як яна працавала з колерам, сёння становіцца вельмі блізкім сучаснаму мастацтву. А цяпер у святле глабальных тэм нейкія маленькія справы ў мастацтве — прымітыў, наіў, мастацтва дзяцей, аўтсайдараў, аўтыстаў — становяцца вельмі цікавымі ў прынцыпе, гэта нават у трэндзе, так сказаць, прыцягвае куратарскую ўвагу. Мне спадабалася, што выстава была падтрымана банкам — яны нават праспансіравалі рэстаўрацыю некалькіх работ. Па-мойму, гэта супер, гэта прыцягвае ўвагу да нашай гісторыі, мастацтва. Гэта вельмі здаровыя тэндэнцыі, якія абнадзейваюць.

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».