Сам сябе не пахвалі — так і памрэш…
«Рубрыка «Алё, народ на провадзе!» за свае 13 гадоў стала па-сапраўднаму народнай. Цяжка нават уявіць, колькі змешчана ў ёй вясёлых і праўдзівых гісторый, — усклікае спадар Аляксандр Матошка з Расоншчыны. — Мяне асабіста заўжды ўражвалі аповеды аб жыцці чалавека, грамадства, дзяржавы, аб тых перагібах, якія дапускаліся як высокім кіраўніцтвам, так і не вельмі». Матэрыялы з рубрык «Простая мова», «Хто каго?», «Алё, народ на провадзе!» не маюць часу даўнасці. Таму я заўсёды выразаю іх з газет, захоўваю ў асобных папках, а потым падшываю. Такім чынам, — піша спадар Уладзіслаў Пілячынскі з вёскі Свіркі Докшыцкага раёна, — у мяне атрымаліся тры вялікія кніжкі, якія часта перачытваю сам і якія будуць чытаць і перачытваць мае нашчадкі…».
Што дадаць да гэтых і іншых прызнанняў? Хіба словы Расула Гамзатава, нагаданыя сужэнцамі Ясевічамі з Ляхавічаў: «Для таго, каб пазнаць сябе, патрэбна кніга. Для таго, каб пазнаць іншых, патрэбна кніга. Народ без кнігі падобны да чалавека, які крочыць з завязанымі вачыма: ён не бачыць свету. Народ без кнігі падобны на чалавека без люстэрка: яму нельга ўбачыць свой твар».
Мы — разам — гэтую кнігу пішам. Такім чынам…
Пакаянне
Колькі снягоў растала, колькі вады сцякло, а помніцца да драбніц.
Пачатак 1956‑га, студзень, заўтра — Каляды. Сяброўка мая, Ніна, кажа: «Слухай, а давай махнём дадому!». Я ёй тут жа: «Давай…». Бо дома ж — свята! Мама, пакуль малыя спяць (апроч мяне, іх чацвёра), будзе самаробнымі цацкамі і свежымі (з печы) абараначкамі ўпрыгожваць ялінку, будзе пячы пірагі…
Карацей, сабраліся мы і — не, каб сказаць што класнай, не, каб адпрасіцца, — сваім адумам паехалі дамоў, у вёску.
Прапусцілі два дні заняткаў, вярнуліся. Ідзе ўрок хіміі. Выкладчыца, яна ж дырэктар вучылішча Марыя Мікітаўна, выклікае мяне да дошкі і ставіць двойку, хоць на ўсе пытанні я адказала… Потым мяне выклікаюць на педсавет. Пытаюць, чаму я прапусціла заняткі. Маўчу, як той партызан, бо хіба ж скажаш (і каму?), што Каляды — гэта найвялікшае свята, што дома мама, сям'я, што булкі…
На месяц мяне пазбаўляюць стыпендыі. А далей болей: на носе экзамен — па той самай хіміі. «Усё, — думаю, — не стаць мне настаўніцай, адлічаць». Дрыжу як асінавы ліст, але ж прадмет ведаю: адказваю на пытанні білета. Потым бяруся за лабараторную работу, за рэчывы. Выкладчыца з недаверам спыняе: расказвай, маўляў, што робіш, а то яшчэ ўзарвеш нас…
І праз імгненне:
— У Бога веруеш?
Слёзы з мяне проста градам:
— Не-е‑е‑а, — цягну…
Выскокваю ў калідор. Сяброўкі з усіх бакоў:
— Ну што? Ну як?
Тут жа разгарнулі залікоўку:
— Дык чаго ты равеш, дурніца? Тут жа «пяцёрка»!..
Дзякаваць Богу, здала я экзамен, паспяхова давучылася — стала настаўніцай. Але абразоў з хаты ніколі не выносіла, дзяцей (у мяне іх трое) хрысціла, а ў царкву і дагэтуль хаджу. Спадзяюся, што Бог, можа, даруе мне тое паўдзіцячае «Не-е‑е‑а».
Аляксандра Сарока.
в. Шашкі, Стаўбцоўскі раён.
Яшчэ раз пра любоў
На ўсіх скрыжаваннях можна пачуць пра тое, як мы, бацькі, выхоўваем дзяцей, а вось пра тое, як дзеці нас, — не…
Мы тады былі маладымі, толькі пераехалі ў новы дом — невялікі, трохпавярховы. А таму адразу ж з усіх жыльцоў сабралі якія-ніякія грошы, закупілі будаўнічыя матэрыялы — сталі даводзіць да ладу двор: талакой абгарадзілі яго, зрабілі прасторную альтанку; для малых (у кожнай сям'і па двое-трое дзетак было) паставілі пясочніцы, арэлі, бо трэба ж… А тым летам і нам, бо ў сям'і другое дзіцятка з'явілася — дачушка. Я, вядома ж, ля яе ўвесь час тапталася. А сыночак болей на вуліцы — то з дзецьмі, то з татам…
Дык вось. Выскокваю я неяк на балкон пялюшкі сушыць (пра памперсы нават чутак тады не было), следам мой хлопчык выходзіць і так сур'ёзна кажа: «Мама, а ты дзверы на балкон не зачыняй, хай яна замерзне». І на сястрычку паказвае.
Я ледзь не самлела тады. Схапіла дзіця на рукі, давай цалаваць ды прыгаворваць: «Сыночак, ну што ты? Я ж цябе таксама люблю! Мы ж з татам цябе і купілі таму, што ты самы лепшы быў… Але ж цяпер ты падрос, вялікі ўжо: сам апранаешся, сам ясі і тату дапамагаеш. А сястрычка пакуль маленькая: яна нічога не ўмее. Бачыш, я яе кармлю, пялюшкі за ёй мыю, нашу на руках. Але хутка і яна падрасце, вы будзеце разам гуляць. А пасля ты за ручку будзеш вадзіць яе ў садок, у школку…».
Бачу, дзіця глядзіць на мяне і як быццам верыць.
— І што, — пытаецца, — яна будзе нармальнуа адзявацца?
— А як жа, — адказваю, — я сукеначак ёй нашыю… І боцікі купім. Яна будзе любіць цябе, а ты яе — бараніць…
Вочкі ў дзіцяці, гляджу, пацяплелі.
— Добра, — згаджаецца сын, — мы, як вырасцем, нават пажэнімся.
— Не, — кажу, — з роднымі ж ніхто не жэніцца.
— А як жа ты з татам? Пажанілася ж?
Ну як тут растлумачыць малому, што тата некалі быў мне чужы?..
…Факт, што вечарам, паклаўшы дзетак спаць, мы з ім доўга размаўлялі. Бо зразумелі, што дапусцілі вялікую памылку: усім дзецям, колькі б іх ні было, і любові, і ўвагі трэба аднолькава шмат.
Потым менавіта так і гадавалі іх — цяпер ужо дарослых.
Яны дружна жывуць, з любоўю адно да аднаго. Чым нас, бацькоў, вядома ж, радуюць.
Валянціна ПАБЯГАЙЛА,
г. Ляхавічы.
І ніякага мерчандайзінгу
…Вось некалі што было галоўным? План і «вал»: вырабілі, «звалілі» і няхай ляжыць. А зараз — не: прадаць трэба, затраты вярнуць… Для гэтага адной якасці мала. Трэба яшчэ і ўменне — «упарыць» альбо «ўцюхаць», як той казаў, трэба маркетынг правесці, мерчандайзераў падключыць…
Не словы, згадзіцеся, а нібы мацюкі — быццам нейкіх людскіх няма.
Але ж яно і сапраўды: каб нешта прадаць, здольнасці трэба. У некага яны ёсць, у некага — не. Прынамсі, наша цётачка Ганна ў ролі прадаўца толькі раз пабыла.
У калгасе грошай тады не плацілі: усе працавалі за «палачкі». А ў яе чацвёра малых. Плюс матуля — іх бабка, значыць. З аднаго боку добра — гадаваць дапамагае, а з другога — пілуе ўвесь час: ты б, маўляў, на базар схадзіла, нешта прадала. Глядзіш — абутак дзецям купілі б. Усе ж так робяць. А ты што — зломак?..
Крыўдна гэта чуць было, бо маладзіца — якраз наадварот: узор сумленнасці, выхаванка партыі і камсамола, пасля вайны яе ў ваенна-медыцынскую акадэмію накіроўвалі… А яна вось іншы выбар зрабіла…
І пасля гэтага што — у жабрачкі (яна так сабе базар уяўляла)? Ды нізавошта! Для яе гэта страшней, чым нямецкія тарпеды!..
Але ж форс форсам, а дзяцей абуваць трэба. Ды і пеўнікаў якраз нарасло — і для сябе, і на продаж.
…Спаць, лічы, не лажылася. Вытапіла ў печы, падаіла кароўку. У цемры зняла з курасадні тых певункоў, неяк звязала, пасадзіла ў каробку з почапкай, закрыла. Баба Надзя тут як тут. Кажа: маўляў, каб харошы торг быў, трэба ў качарэжніку вілкі «патасаваць». І пры гэтым тройчы прамовіць: «Купцы-таргаўцы, усе мае, усе ка мне».
Чаго толькі не зробіш, каб тавар збыць, — патасавала. А далей — каробку за плечы і на пяту. Баба Надзя, папляваўшы цераз левае плячо, яшчэ і перахрысціла яе — на ўдачу…
Аўтобусы тады не хадзілі. Можна было вычакаць «папутнага» каня, але…
Яшчэ і віднець не стала — вясковыя пеўні ўзяліся сонца будзіць. А гэтыя, з каробкі за спінай, гайда ім падпяваць! Ну не раўнуючы, канцэрт хору Пятніцкага. З ім жанчына проста куляй за вёску выбегла, каб людзі не бачылі.
І вось яна на базары. Усе ходзяць, у некага нешта купляюць, а ў яе — нават не пытаюцца. Бо стаіць яна ціха, вачэй не падымае…
З часам, праўда, пасмялела — крыху больш сваіх певуноў адкрыла: можа, упадабае хто, можа, патаргуецца…
Тыя ж пеўні з каробкі ф‑р‑р… Усім базарам лавіць прыйшлося…
Карацей, цёткам, што гандлявалі паблізу, шкада гэту маладзіцу стала. І ўзяліся яны ёй падмагчы: сталі «свяшчэннадзейнічаць». Закрычалі камусь:
— Жанчыначка! Купі во пеўня! Ты ж, відаць, добрая гаспадынька? Паглядзі: ета ж не певень — ета ж чысты кабан! Спецыяльна адкормлены! Тыдзень сям'я будзе есці!
Што пасля гэтага заставалася «жанчыначцы»? Толькі грошы дастаць, бо хіба ж яна не гаспадынька?
— Мужчыначка, — цёткі за сваё, — вазьмі певуна.
— Ды ў мяне ёсць, — той адказвае.
— А ты ж у люстэрка раніцай ці глядзеўся? Не? Дарэмна: відны мужчына. Ад жанчын, нябось, адбою няма? Дык табе і певень гэткі патрэбны. Твой жа пажылы ўжо? А гэта — сяголетні: курэй патопча — ну не раўнуючы, як танк!.. Парадуй сваіх курак! Несціся будуць як з кулямёта.
І тога пеўня ў сетку яму…
Умомант тавар разышоўся: маладзіца не ведала, як і аддзячыць.
Аднак больш на рынак яна не пайшла, бо не яе гэта. А вось да медыцыны вярнулася. І дачка яе медыкам стала. Старэйшая ж унучка і ўвогуле займаецца імуналогіяй, працуе над праблемамі старэння. Так што ген — не вош.
І ў кожнага — ён свой.
Соф'я КУСЯНКОВА, в. Лучын, Рагачоўскі раён.
Рубрыку вядзе Валянціна Доўнар.
Амаль тысяча дзвесце чалавек збяруцца, каб вырашаць найважнейшыя пытанні развіцця краіны.
Расказаў першы намеснік старшыні Дзяржаўнага камітэта па навуцы і тэхналогіях Рэспублікі Беларусь Дзяніс Каржыцкі.
Як вакцыны выратоўваюць жыцці і чаго можа каштаваць іх ігнараванне?
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.