Эзафагіт, гастрыт, панкрэатыт, гепатыт... Чалавек ведае шмат спосабаў нашкодзіць здароўю страўнікава-кішачнага тракту. Адказы на самыя актуальныя пытанні, звязаныя з захаваннем здароўя органаў ад страваводу да кішэчніка прапануе дацэнт 2-й кафедры ўнутраных захворванняў Беларускага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта, кандыдат медыцынскіх навук, урач-гастраэнтэролаг вышэйшай кваліфікацыйнай катэгорыі Мікалай КАПРАЛАЎ.
— Многія па-ранейшаму "гасяць" пякотку содай. Але такі сімптом можа ўказваць на сур'ёзнае захворванне. Як западозрыць яго надыход?
— Хваробы верхняга аддзела страўнікава-кішачнага тракту — стрававода, страўніка і дванаццаціперснай кішкі — шырока распаўсюджаны сярод насельніцтва нашай краіны. Калі праблема лячэння язвы страўніка і дванаццаціперснай кішкі, можна сказаць, вырашана, колькасць такіх хворых знізілася, то колькасць пацыентаў з гастраэзафагеяльнай рэфлюкснай хваробай захоўваецца на ранейшым высокім узроўні. Да 20 працэнтаў дарослых пакутуюць ад гэтай паталогіі. Што ж такое рэфлюкс? Гэта вяртанне, або закідванне змесціва страўніка ў стрававод, адкуль яно можа трапіць і ў ротавую поласць. Прычына ў тым, што сфінктар, які аддзяляе стрававод і страўнік, павінен знаходзіцца ў замкнёным стане і адкрывацца толькі тады, калі пасля прыёму ежы харчовая кашыца рухаецца па страваводзе ў страўнік. Аднак у некаторых людзей гэты сфінктар не замыкаецца як след. А значыць, ежа мае магчымасць "вяртацца".
Наогул пякотка бывае і ў здаровых людзей — пры празмерным ужыванні ежы, пераяданні. Сімптом працягваецца тады ўсяго некалькі хвілін. Паталагічная ж пякотка — працяглая, і час ад часу яна паўтараецца. Узмацняецца ў становішчы лежачы, суправаджаецца кіслай адрыжкай, кіслым прысмакам у роце, болем у страваводзе. Гэты боль ужо сведчыць аб фарміраванні эзафагіту — запаленчага працэсу ў слізістай стрававода. Ён можа быць спачатку павярхоўным, аднак пры адсутнасці лячэння сфарміруецца эрозія, а затым — язва. Пацыентаў з язвавым паражэннем стрававода не так і шмат, але назіраецца яно ў любым узросце. Пастаянныя закіды кіслага змесціва фарміруюць стрававод Барэта, а гэты стан ужо здольны прывесці да анкалагічнай праблемы.
З'яўленне працяглай пякоткі без пераядання ўказвае на неабходнасць звароту да ўрача. Такому пацыенту будзе праведзена эндаскапічнае даследаванне, паколькі яно дазваляе добра бачыць парушэнне функцыі сфінктара, кардыяльнага жому. Прымяняецца для дыягностыкі і сутачная страўнікавая рН-метрыя, калі праз нос у страўнік уводзіцца спецыяльны зонд з капсулай, якая ўстанаўліваецца над страваводным сфінктарам і ловіць кожную хвалю закіду.
— Вядома, што ў абсалютнай большасці выпадкаў язва страўніка і дванаццаціперснай кішкі абумоўлена наяўнасцю ў арганізме бактэрыі, як хелікабактар пілары. Яна можа перадавацца ад чалавека чалавеку з пацалункамі, праз агульны посуд і г.д. А ці можна "атрымаць" яе падчас эндаскапічнага метаду даследавання?
— Некалі мы сапраўды сутыкаліся з праблемай парушэння дэзынфекцыйнай апрацоўкі эндаскапічных зондаў. Ад пацыентаў сапраўды паступалі скаргі. Рызыка, хоць і мінімальная, занясення інфекцыі падобным чынам сапраўды існуе. Аднак зараз прымяняецца вельмі дасканалая дэзынфекцыя. Гэтаму пытанню надаецца вялікая ўвага.
— Ці абавязкова з гастрыту разаўецца язва?
— Зусім не абавязкова. Такая хвароба, як гастрыт, ёсць, па сутнасці, ва ўсіх. Нават у маладых. Калі вывучыць біяптат, узяты са страўніка любога чалавека, абавязкова можна знайсці нейкія клетачныя змяненні — кшталту тых, што вы маеце на ўвазе пад гастрытам. Аднак сёння гастраэнтэролагі карыстаюцца дакладным еўрапейскім стандартам: пры адсутнасці марфалагічных змяненняў — эрозій ці язваў — дыягназ гучыць як "функцыянальная страўнікавая дыспепсія". Тэрмін "гастрыт", такім чынам, прымяняецца толькі пры наяўнасці эрозій. Дыягназ у такім выпадку гучыць так: "Хранічны гастрыт з эрозіямі".
Эрозія — гэта павярхоўнае пашкоджанне слізістай абалонкі страўніка, яно добра відаць у эндаскопе і, як правіла, звязана з наяўнасцю хелікабактарнай інфекцыі. Значыць, можна спрагназаваць, што наступным этапам захворвання будзе язва. Наогул трэба разумець, што гэтая бактэрыя — хелікабактар пілары — пасяляецца ў падслізістым слоі цела страўніка. Аднак разам з ежай мікроб здольны перамясціцца ў дванаццаціперсную кішку, дзе таксама правакуе язвавае пашкоджанне.
— Эндаскапічнае даследаванне можа не выявіць хелікабактарную інфекцыю?
— Звычайна падчас такога даследавання абавязкова бярэцца два або тры біяптаты з цела страўніка і дванаццаціперснай кішкі (у еўрапейскіх клініках — пяць). Гэтага дастаткова, каб выявіць хелікабактарную інфекцыю, якая засяляе ўвесь страўнік. Калі ж хвораму сказалі, што бактэрыя выяўлена ў дванаццаціперснай кішцы, то трэба разумець, што ёсць яна і ў страўніку. Дзякуючы ўзятаму біяптату становіцца магчымым правядзенне марфалагічнага даследавання і пастаноўкі дакладнага дыягназу адносна таго ж гастрыту. Можна высветліць, які менавіта гастрыт мае быць — з атрафіяй, гіпертрафіяй ці метаплазіяй.
За мяжой такое даследаванне праводзіцца толькі пад анестэзіяй — 20-хвілінным наркозам. У нас жа прэпараты для кароткатэрміновага сну пакуль не зарэгістраваны. У некаторых бальніцах і платных клініках прапануецца, хіба, больш працяглы наркоз. У масавай жа практыцы для анестэзіі ротаглоткі выкарыстоўваюць раствор лідакаіну. Пераноснасць інвазіўных умяшанняў, да якіх адносіцца і эндаскапія, залежыць ад індывідуальных асаблівасцяў чалавека.
— Жоўцекаменная хвароба — гэта толькі лад харчавання ці спадчынная схільнасць?
— У першую чаргу — характар харчавання. Распаўсюджанасць такой паталогіі, як жоўцекаменная хвароба, у нашай краіне вельмі высокая, паколькі многія злоўжываюць тлустай ежай. Размова ў гэтым выпадку ідзе пра халестэрынавыя камяні. У жоўцевым пузыры назапашваецца растваральныя тлустыя жоўцевыя кіслоты, якія выпадаюць у асадак. Чым больш тлушчу чалавек атрымлівае, тым вышэй рызыка развіцця жоўцекаменнай хваробы. Ёсць і генетычная схільнасць, але гэта другасны момант.
Цікава, што тлустай ежай часцей злоўжываюць мужчыны, аднак захворванне больш распаўсюджана сярод жанчын. Так, на аднаго хворага мужчыну прыпадае 4-6 жанчын з такой паталогіяй. Гэта таму, што прыгожы пол мае дэфіцыт руху.
Навукова абгрунтаваны метад лячэння жоўцекаменнай хваробы — ранняе выдаленне жоўцевага пузыра. Менавіта ранняе, бо той, хто зацягвае з падобным умяшаннем, ахвяруе печанню. Камяні, якія назапашваюцца ў жоўцевым пузыры, абцяжарваюць адток жоўці з печані. Яе лішак застойваецца ва ўнутрыпячоначных пратоках і пачынае разбураць пячоначныя клеткі. Развіваецца халестатычны гепатыт, які працякае вельмі агрэсіўна.
Кожны здаровы павінен сачыць за тым, каб харчавацца збалансавана. Абавязкова штодня трэба ўжываць 500-600 г агародніны і садавіны. Смажанае, тлустае варта істотна абмяжоўваць.
— Што з'яўляецца разбуральным для падстраўнікавай залозы?
— Першы вораг гэтага органа — алкаголь. Фарміраванне панкрэатыту ў абсалютнай большасці выпадкаў у тых жа мужчын звязана менавіта са злоўжываннем алкаголем. Пашкоджанне ў гэтым выпадку адбываецца апасродкавана. Алкаголь стымулюе ўтварэнне салянай кіслаты ў страўніку. Вялікая колькасць гэтай кіслаты актывізуе работу падстраўнікавай залозы, дзе пачынае выпрацоўвацца вялікая колькасць стрававальных ферментаў, неабходных нам для ператраўлівання ежы. Аднак столькі ліпазы, амелазы і трыпсіну арганізму не патрэбна. Значыць, частка застаецца ў самой залозе нявыкарыстанай. Калі ж чалавек толькі паднімае чарку і наогул не закусвае, то гэтых ферментаў выпрацоўваецца надзвычай многа. У выніку гэты лішак пачынае ператраўліваць сам орган і тым самым проста вынішчае залозу. Вось так развіваецца панкрэатыт — запаленчы працэс.
Другая па частаце прычына ўзнікнення панкрэатыту — жоўцекаменная хвароба. Дробныя камяні, пясок імкнуцца трапіць у праток жоўцевага пузыра, а ён мае агульнае вусце з пратокам падстраўнікавай залозы. Частка жоўцевых камянёў такім чынам можа трапіць у пратоку падстраўнікавай залозы і перашкодзіць адтоку панкрэатычнага соку. Такі механізм больш уласцівы "жаночаму" панкрэатыту, хоць у апошнія гады мы ўсё часцей рэгіструем у жанчын і панкрэатыты алкагольнага паходжання.
Трэцяя прычына — курэнне. Даказана, што прадукты тытунёвага дыму могуць прывесці да хранічнага панкрэатыту. Механізм падобны на той, што мае быць пры ўжыванні алкаголю. Акрамя таго, нікацін выклікае спазм пратокаў падстраўнікавай залозы, а любая перашкода ў пратокавай сістэме запавольвае адток ферментаў і правакуе самаператраўліванне органа.
Свой шкодны ўнёсак мае і тупая траўма жывата ў вобласці залозы. Моцны ўдар можа сфарміраваць дэфармацыю пратокі, з-за чаго спачатку ўзнікне яе запаленне, а потым і звужэнне.
— Ці ёсць эфектыўныя спосабы аднаўлення печані?
— Самым эфектыўным будзе здаровы лад жыцця. Ніякім чынам вы не адновіце гэты орган, калі будзе выстаўлены дыягназ "гепатыт". Пашкоджанні печані — вельмі вялікая праблема ў гастраэнтэралогіі. Адзін расійскі акадэмік сказаў, што печань выконвае такі аб'ём работы, які не выконваюць ні сэрца, ні ныркі, ні падстраўнікавая залоза. Гэта ўсе віды абменаў (бялковы, тлушчавы, мінеральны, пігментны), сінтэз гармонаў і вітамінаў, выпрацоўка рэчываў, якія валодаюць згусальным і антызгусальным вартасцямі.
Галоўны вораг печані — алкаголь. У структуры прычын, якія выклікаюць пашкоджанні печані, 60 працэнтаў прыпадае на алкагольныя гепатыты. Зараз шмат кажуць пра дапушчальныя дозы алкаголю. Сусветная арганізацыя аховы здароўя рэкамендуе не ўжываць мужчынам звыш 40-60 г этанолу ў суткі, жанчынам — звыш 20-30 г. Наша насельніцтва ігнаруе гэтую рэкамендацыю. Тым не менш, алкаголь, ужыты звыш гэтай дапушчальнай нормы, становіцца ядам для пячоначнай клеткі. Алкаголь перапрацоўваецца менавіта печанню. Тая ж падстраўнікавая залоза пакутуе ад спірту, як мы казалі, апасродкавана, а вось печань — непасрэдна. Што адбываецца з пячоначнымі клеткамі, якія перапрацоўваюць алкаголь? Яны гінуць. Гэты працэс называецца некрозам, а некроз і ёсць гепатыт.
Другі вораг печані — вірусы. Вядома сем відаў вірусных гепатытаў — А, B, C, D, E, F, G. Асабліва небяспечныя тыя, што перадаюцца праз кроў, — В, С, D. Найбольш распаўсюджаны першыя два віды. Можна быць проста носьбітам гэтых вірусаў, але пры гэтым заражаць іншых. Калі пад уздзеяннем нейкіх фактараў — скажам, прастуды, нерацыянальнага харчавання, уздзеяння алкаголю — імунітэт аслабне, то можна і захварэць. Захворванне заяўляе аб сабе тады, калі вірус пачынае актыўна размнажацца. Праяўляецца гэта агульнай слабасцю, перыядычным павышэннем тэмпературы цела, зніжэннем вагі, парушэннем сну, цяжарам у правым падрабрынні, а таксама пажаўценнем склер вачэй, скуры. Але апошняя прыкмета не абавязковая.
Урач-тэрапеўт можа западозрыць гепатыт па агульным аналізе. Лячэнне гепатытаў працяглае, даволі цяжкае і не дае стапрацэнтнага вывядзення віруса з арганізма. Гепатыты небяспечны найперш фарміраваннем цырозу — працэсу, калі замест загінулых пячоначных клетак з'яўляецца грубая злучальная тканка. Гэта, у сваю чаргу, прыводзіць да фарміравання партальнай гіпертэнзіі, паколькі фіброзная тканка сціскае пячоначныя сасуды, а па іх вянозная кроў адцякае да сэрца. З-за таго, што кроў блакіруецца, развіваецца партальная гіпертэнзія, а далей — асцыт, або вадзянка.
Існуюць і гепатыты, не звязаныя з ужываннем алкаголю або наяўнасцю вірусаў. Прычына іх развіцця можа быць звязаны з атлусценнем (калі лішак халестэрыну нізкай шчыльнасці закупорвае пячоначная клеткі), цукровым дыябетам, хуткай стратай масы цела пры анарэксіі.
Святлана БАРЫСЕНКА.
Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».