Навагрудку — 970!

А ў на­ступ­ным го­дзе На­ва­град­ку — 1010?..

Слаў­ны го­рад На­ва­гру­дак у вы­хад­ныя ад­свят­ка­ваў 970-год­дзе з ча­су пер­ша­га ле­та­піс­на­га ўпа­мі­нан­ня. У гэ­тыя дні па ву­лі­цах мож­на бы­ло па­ка­тац­ца ў пры­го­жай брыч­цы з лё­ка­ем, уба­чыць ды­рэк­та­ра до­ма-му­зея Ада­ма Міц­ке­ві­ча Мі­ка­лая Гай­бу ў ро­лі са­мо­га паэ­та... А яшчэ па­гар­таць но­вую грун­тоў­ную кні­гу, пры­све­ча­ную мі­нуў­шчы­не і су­час­нас­ці го­ра­да.

«Гіс­то­рыя На­ва­груд­ка — з глы­бінь вя­коў да на­шых дзён» — так на­зы­ва­ец­ца вы­дан­не, зроб­ле­нае су­пра­цоў­ні­ка­мі Ін­сты­ту­та гіс­то­рыі НАН Бе­ла­ру­сі па іні­цы­я­ты­ве на­ва­груд­чан. Стар­шы­ня На­ва­груд­ска­га рай­вы­кан­ка­ма Ана­толь Мар­ке­віч пра­ка­мен­та­ваў ра­шэн­не зра­біць та­кое вы­дан­не:

— Ідэя ства­рэн­ня гэ­тай кні­гі з'я­ві­ла­ся ў нас яшчэ ў снеж­ні 2012 го­да, ка­лі мы гу­та­ры­лі з на­шым зем­ля­ком Мі­ха­і­лам Кас­цю­ком (пра­фе­сар, док­тар гіс­та­рыч­ных на­вук, га­на­ро­вы гра­ма­дзя­нін На­ва­груд­ка. — Аўт.). Та­ды мы ўпер­шы­ню аб­мер­ка­ва­лі гэ­тую тэ­му і зра­зу­ме­лі, што На­ва­гру­дак — асаб­лі­вае мес­ца на кар­це на­шай дзяр­жа­вы, вар­ты доб­рай кні­гі. Ме­на­ві­та тут цес­на спа­лу­ча­ец­ца су­час­насць і мі­нуў­шчы­на. Хо­дзя­чы па гэ­тай зям­лі, мы на кож­ным кро­ку ўзгад­ва­ем пра яе ба­га­тую гіс­то­рыю. Наш го­рад мае вя­лі­кае зна­чэн­не ў маш­та­бах усёй кра­і­ны, бо ме­на­ві­та ад­сюль па­хо­дзіць на­ша дзяр­жаў­насць — гэ­та пер­шая ста­лі­ца Вя­лі­ка­га Княст­ва Лі­тоў­ска­га. Мы ўслаў­ля­ем тыя ім­ёны, дзя­ку­ю­чы якім На­ва­груд­чы­ну ве­да­юць да­лё­ка за яе ме­жа­мі. Яў­хім Храп­то­віч — апош­ні канц­лер Вя­лі­ка­га Княст­ва Лі­тоў­ска­га і пер­шы мі­ністр за­меж­ных спраў Рэ­чы Па­спа­лі­тай — ура­джэ­нец вёс­кі Шчор­сы На­ва­груд­ска­га ра­ё­на. Цу­доў­ныя паэ­ты Адам Міц­ке­віч, Ян Ча­чот у сва­іх вер­шах услаў­ля­юць на­шу зям­лю. Мас­так Язэп Драз­до­віч так­са­ма вы­яў­ляў яе на сва­іх па­лот­нах. Мы зра­зу­ме­лі, што па драб­ні­цах, з не­вя­лі­кіх цаг­лі­нак, трэ­ба склас­ці ўсё ў адзі­нае цэ­лае. Каб пас­ля, раз­гар­нуў­шы кні­гу, мож­на бы­ло ўба­чыць най­ці­ка­вей­шую гіс­то­рыю на­шай На­ва­груд­чы­ны.

Мож­на з упэў­не­нас­цю ска­заць, што кні­га атры­ма­ла­ся. Яе аў­та­ры, су­пра­цоў­ні­кі Ін­сты­ту­та гіс­то­рыі НАН Бе­ла­ру­сі на ча­ле з ды­рэк­та­рам Вя­ча­сла­вам Да­ні­ло­ві­чам, ад­зна­чы­лі, што ме­лі да­стат­ко­вую пра­сто­ру для на­ву­ко­вай твор­час­ці. Ня­гле­дзя­чы на тое, што вы­пуск вы­дан­ня быў пры­мер­ка­ва­ны да юбі­лею, пра бу­ду­чую пра­цу бы­ло па­ве­дам­ле­на за­га­дзя, та­му гіс­то­ры­кі ме­лі пры­бліз­на год на на­пі­сан­не ар­ты­ку­лаў.

Па­лі­гра­фіч­ная якасць вы­дан­ня так­са­ма ака­за­ла­ся на вель­мі вы­со­кім уз­роў­ні. Кні­гу пры­ем­на не толь­кі чы­таць, але і прос­та гар­таць глян­ца­выя ста­рон­кі, раз­гляд­ваць шмат­лі­кія ка­ля­ро­выя ма­люн­кі (пе­ра­важ­на ар­хіў­ныя), зме­шча­ныя ў ёй. У вы­ні­ку атры­маў­ся той рэд­кі вы­па­дак, ка­лі ўнут­ра­ны змест прад­ме­та ад­па­вя­дае яго знеш­ня­му вы­гля­ду.

Кні­га змя­шчае амаль 600 ста­ро­нак, на­пі­са­на па­ра­лель­на на дзвюх мо­вах — рус­кай і бе­ла­рус­кай. Яе на­клад — кры­ху больш за 1000 эк­зэмп­ля­раў — мож­на быць упэў­не­ны­мі, з хут­ка­сцю ра­зы­дзец­ца. Бо гэ­тая кні­га, па-пер­шае, пры­све­ча­на пер­шай ста­лі­цы Вя­лі­ка­га Княст­ва Лі­тоў­ска­га, па-дру­гое, на­пі­са­на ка­лек­ты­вам пра­фе­сій­ных гіс­то­ры­каў, па-трэ­цяе, вы­да­дзе­на з вы­дат­най па­лі­гра­фіч­най якас­цю. Та­му яна, без су­мнен­ня, ста­не вы­дат­ным па­да­рун­кам лю­бо­му бе­ла­ру­су, ча­ла­ве­ку, які за­хап­ля­ец­ца гіс­то­ры­яй.

Ха­ця і ту­рыс­ты, на­шы су­се­дзі з Поль­шчы і Літ­вы на­пэў­на ж за­ці­ка­вяц­ца вы­дан­нем, у якім мы на­рэш­це змаг­лі на­ву­ко­ва аб­грун­та­ваць і доб­ра па­даць пэў­ную част­ку на­шай су­поль­най гіс­то­рыі.

Па­куль што, ве­ра­год­на, кні­га бу­дзе пра­да­вац­ца толь­кі ў На­ва­груд­ку — у кніж­ным са­ло­не ў кра­ме «Дзі­ця­чы свет».

Ся­род аў­та­раў гэ­та­га вы­дан­ня — су­пра­цоў­ні­кі Ін­сты­ту­та гіс­то­рыі Вя­ча­слаў Да­ні­ло­віч, Мі­ха­іл Кас­цюк, Ва­дзім Ла­кі­за, Анд­рэй Мя­цель­скі, Ва­лян­ці­на Яноў­ская, Ва­лян­цін Ма­зец, Ксе­нія Ра­зу­ва­на­ва, Дзміт­рый Кры­ва­шэй, а так­са­ма стар­шы вы­клад­чык Ака­дэ­міі МУС Анд­рэй Ра­да­ман, вя­ду­чы на­ву­ко­вы су­пра­цоў­нік Цэнт­ра да­сле­да­ван­няў бе­ла­рус­кай куль­ту­ры, мо­вы і лі­та­ра­ту­ры Вя­ча­слаў Ча­мя­рыц­кі, ды­рэк­тар до­ма-му­зея Ада­ма Міц­ке­ві­ча Мі­ка­лай Гай­ба і ін­шыя. На­ву­коў­ца­мі на­пі­са­ны ар­ты­ку­лы пра аб­са­лют­на ўсе пе­ры­я­ды раз­віц­ця На­ва­груд­чы­ны: ад пер­ша­быт­ных ча­соў да на­шых дзён. Ёсць і та­кія раз­дзе­лы, як «Гіс­то­рыя го­ра­да ў асо­бах», «Іх ім­ёна­мі на­зва­ны ву­лі­цы»...

На кан­фе­рэн­цыі, пры­све­ча­най прэ­зен­та­цыі вы­дан­ня, гу­ча­лі роз­ныя слуш­ныя ідэі. На­прык­лад, Ва­лян­цін Ма­зец унёс пра­па­но­ву змя­ніць су­час­ную наз­ву го­ра­да (На­ва­гру­дак) на гіс­та­рыч­на больш пра­віль­ную (На­ва­гра­дак) — і гэ­тая пра­па­но­ва боль­шас­цю бы­ла пад­тры­ма­на. Кан­ды­дат гіс­та­рыч­ных на­вук Анд­рэй Мя­цель­скі ўво­гу­ле ад­зна­чыў, што і ў на­ступ­ным го­дзе бу­дзе на­го­да для свят­ка­ван­ня юбі­лею На­ва­груд­ка:

— Мы свят­ку­ем сён­ня
970-год­дзе На­ва­груд­ка. Але я ўсё-та­кі лі­чу, што го­рад кры­ху ста­рэй­шы. Ёсць ад­на кры­ні­ца, якая даў­но вы­ка­рыс­тоў­ва­ец­ца гіс­то­ры­ка­мі царк­вы, — гэ­та гра­ма­та аб за­сна­ван­ні Ту­раў­скай епар­хіі, да­ту­ец­ца 1005 го­дам. У ёй пе­ра­ліч­ва­юц­ца га­ра­ды і па­гос­ты, якія пе­ра­хо­дзяць Ту­раў­скай епар­хіі. Ся­род іх ёсць Ноў­га­рад — без­умоў­на, гэ­та не Ноў­га­рад вя­лі­кі, а наш су­час­ны На­ва­гру­дак. Гіс­то­ры­ка­мі і кры­ні­ца­ве­да­мі пра­ве­дзе­ны ана­ліз гра­ма­ты: яны пры­зна­лі, што яна кры­ху паз­ней­шая (XІV cтагоддзе), але, без­умоў­на, ство­ра­на на пад­ста­ве тых гіс­та­рыч­ных кры­ніц, якія бы­лі ў Ту­раў­скай епар­хіі, та­му мо­жа быць шы­ро­ка вы­ка­ры­ста­на. Аба­пі­ра­ю­чы­ся на гэ­ту гра­ма­ту, у 2005 го­дзе Ваў­ка­выск ад­свят­ка­ваў сваё 1000-год­дзе... Та­му ў на­ступ­ным го­дзе, каб не па­спя­ша­лі­ся, у На­ва­груд­ку маг­лі б ад­гу­ляць 1010-год­дзе — ці то жар­там, ці ўсур'­ёз га­во­рыць на­ву­ко­вец.

Ні­на ШЧАР­БА­ЧЭ­ВІЧ.

На­ва­груд­скі ра­ён.