Каб перавыхаваць праблемных падлеткаў, трэба не караць, а дапамагчы
Нядаўна ў Гродне дзве шаснаццацігадовыя дзяўчынкі жорстка збілі і абрабавалі маладую жанчыну. Перад злачынствам падлеткі напіліся піва… Яшчэ высветлілася, што адна з дзяўчынак ужо стаіць на ўліку ў інспекцыі па справах непаўналетніх.
Раней я ставілася да такіх паведамленняў вельмі абурана: маўляў, такіх падлеткаў адразу трэба ізаляваць. Але цяпер, калі ў мяне растуць свае дзеці, стала шкада ўсіх: і ахвяру, і «злачынцаў». Наваспечаных «злачынцаў» — таму, што ўсё ж яшчэ дзеці, таму, што аказаліся без нагляду, не знайшлі для сябе больш цікавага занятку, чым выпіць піва…
Упэўнена, што злачынцамі не нараджаюцца, а становяцца. Дык чаму так здараецца, што адны дзеці ў падлеткавым узросце больш «цяжкія», чым іншыя? Што вінаваціць: абставіны, выхаванне, асяроддзе, характар? У гэтым дапамог разабрацца старшы ўчастковы інспектар інспекцыі па справах непаўналетніх Фрунзенскага раёна Мінска, маёр міліцыі Руслан ЛАКЦІЁНАЎ.
— Руслан Анатольевіч, раскажыце, як дзеці трапляюць на ўлік у інспекцыю па справах непаўналетніх?
— Ёсць канкрэтны пералік падстаў, па якіх мы ставім дзяцей на ўлік. Усяго сямнаццаць пунктаў. Але асноўная частка дзяцей — гэта тыя, хто здзейсніў такое адміністрацыйнае правапарушэнне, як распіццё алкагольных напояў. Менш тых, хто здзейсніў нейкія хуліганскія дзеянні і дробны крадзеж (як правіла, такія ўчынкі адбываюцца ў стане алкагольнага ап'янення). Яшчэ ёсць частка дзяцей, якіх ужо асудзілі за нейкае злачынства ці яны знаходзяцца пад падазрэннем — з імі мы таксама праводзім прафілактычную работу. Мы выконваем прызначэнні суда ў дачыненні да такіх непаўналетніх, бо ў іх ёсць пэўныя абмежаванні. Напрыклад, з'яўляцца кожны дзень на рэгістрацыю ў органы ўнутраных спраў.
— Вы сказалі, што асноўная частка дзяцей, якія стаяць на ўліку — гэта тыя, каго затрымалі за распіццё піва. Скажыце, гэта нейкія асаблівыя дзеці з пэўных катэгорый сем'яў?
— Гэтыя дзеці часцей за ўсё са звычайных сем'яў, дзе бацькі не пітушчыя і не наркаманы. Падлеткамі рухае жаданне паспрабаваць, так скажам, смак дарослага жыцця.
Праблема ў тым, што п'яныя дзеці часта становяцца некіравальнымі і могуць учыніць хуліганства ці злачынствы: напрыклад, псуюць машыны, грамяць прыпынкі аўтобусаў, б'юць шкло ў пад'ездах, чапляюцца да мінакоў ці сваіх равеснікаў. Размаўляем з імі потым і пытаемся: навошта гэта зрабілі? А яны паціскаюць плячыма і ніяк нават перад сабой апраўдацца не могуць. Потым самі прызнаюцца, што ў нармальным стане не сталі б рабіць бессэнсоўныя рэчы. І відаць, што ім сапраўды сорамна!
Нярэдка бывае, што сам п'яны падлетак становіцца ахвярай злачынцаў. Іх і б'юць, адбіраюць тэлефоны ці іншыя рэчы, а бывае і горш… Калі сутыкаешся з праблемнымі дзецьмі, то міжволі становішся сведкам пэўных драм і ў сям'і.
Для прыкладу, гісторыя Вадзіма, сціплага хлопчыка са шматдзетнай сям'і. Першы раз папаўся ў трынаццаць гадоў, калі на Камсамольскім возеры з сябрамі вырашыў пакаштаваць піва. Пасля выпітага яму і яго сябрам стала так дрэнна, што мінакі выклікалі «хуткую» для іх. І, здавалася, пасля гэтага павінна было ўсё скончыцца: хлопцы зразумелі і больш піць не будуць, але… Хлопец зноў выпіў і, разгарачыўшыся, прыйшоў у школу і падчас урока фізкультуры ў раздзявальні скраў некалькі мабільных тэлефонаў. Нам прыйшлося падлетка затрымаць. Тады ён яшчэ не дасягнуў узросту, калі яго можна было б прыцягваць да адказнасці, таму па рашэнні камісіі матэрыялы справы накіравалі ў суд. Суд вырашыў адправіць яго ў спецшколу на адзін год. Магчыма, так не атрымалася б, калі б са школы прыйшла добрая характарыстыка, але ён вельмі дрэнна вучыўся і прапускаў заняткі, з‑за гэтага і ў школе быў не на добрым рахунку. Вярнуўшыся са спецшколы, праз некаторы час Вадзім стаў пападацца з півам і зноў скраў гэтыя няшчасныя мабільнікі. На гэты раз яго асудзілі на два гады. Хлопцу прыйшлося да нас хадзіць адзначацца, і калі б ён здзейсніў за гэты тэрмін хаця б адно правапарушэнне, то яго чакала б турма. Сёння яму сямнаццаць, і хлопец нядрэнны, але выпіўка робіць сваю справу. Маці хвалюецца, спрабуе на яго паўплываць, плача, але пакуль напружанне ў сям'і не знікае.
— Вы сказалі, што хлопчык са шматдзетнай сям'і. Існуе прадузятасць, быццам «праблемныя» дзеці часцей за ўсё са шматдзетных сем'яў, інтэрнатаў і дзіцячых дамоў…
— Я развею гэты міф. У Фрунзенскім раёне на ўліку стаяць толькі тры дзіцяці з інтэрната… А хлопчык са шматдзетнай сям'і — гэта выключэнне з правілаў з аднаго боку і пацвярджэнне з другога — у гэтай сям'і няма бацькі. Апошняе сёння — асноўная праблема. Восемдзесят працэнтаў дзяцей, якія стаяць у нас на ўліку — гэта дзеці з няпоўных сем'яў. Таты ўсё больш перакладаюць выхаванне дзяцей на жанчын, і з‑за гэтага ў падлеткаў і ўзнікаюць праблемы. Няма побач з імі аўтарытэтнага дарослага, які проста змог бы з падлеткам сур'ёзна абмяркоўваць нейкія жыццёвыя пытанні. Я не хачу сказаць, што жанчыны дрэнныя выхавальніцы. Проста, калі жанчына адна выхоўвае дзіця, то ёй прыходзіцца разрывацца паміж працай, домам і дзецьмі. Іншымі словамі, цяжка аднаму чалавеку выконваць функцыі і таты, і мамы. Мы стараемся такія сем'і падтрымаць. Па-першае, проста размаўляем з дзецьмі. І ведаеце, бывае, што адной размовы хапае! Безумоўна, яшчэ шмат што залежыць ад характару дзіцяці. Мы ніколі не ўспрымаем такіх падлеткаў як злачынцаў ці п'яніц. Гэта дзеці, якія заблыталіся, і ім проста патрэбна больш увагі.
На уліку стаяць і дзеці з поўных сем'яў. Звычайна бацькі проста не звярталі ўвагі на тое, што іх дзіця выпіла піва, тлумачачы, што ў падлеткавым узросце ўсё хочацца пакаштаваць… Але такіх насам-
рэч няшмат.
— Але дзе падлеткі набываюць піва? У крамах я неаднойчы бачыла, як прадаўцы адмаўляюць прадаць піва непаўналетнім…
— Мы працуем і ў гэтым напрамку. І павінен адзначыць, што сёння ў горадзе прадаўцы не прададуць падлетку піва. Аднак малыя знаходзяць выйсце: яны просяць сваіх старэйшых таварышаў ці ўвогуле чужых людзей ля крамы. І такія людзі, на жаль, знаходзяцца…
— Вы прыводзілі прыклад з хлопчыкам. Скажыце, а дзяўчаткі менш праблемныя?
— У апошнія гады мы сталі часцей ставіць дзяўчат на ўлік. Нядаўна адправілі адну прыгажуню ў спецшколу для дзяўчат. Спачатку яна, як амаль і ўсе, хто стаіць на ўліку, «пакаштавала піва» са сваімі сябрамі. Потым мы сталі затрымліваць яе нападпітку ў кампаніі старэйшых хлопцаў. Дарэчы, цяпер ужо не трэба здзяйсняць злачынства, каб трапіць у спецыяльную ўстанову. Дастаткова здзейсніць тры адміністрацыйныя правапарушэнні на працягу аднаго года, і камісія па справах непаўналетніх абавязана накіраваць матэрыялы ў суд. Пакуль мы рыхтавалі дакументы, дзяўчына паспела яшчэ тры разы трапіць у міліцыю… І шкада яе, безумоўна, але для яе такая мера, як спецшкола, мне здаецца, пойдзе на карысць: магчыма, мы яе зберажом ад якога-небудзь злачынства. Сёння ў спецшколах працуюць высокакваліфікаваныя спецыялісты і псіхолагі, якія выцягваюць дзяцей, дапамагаюць стаць больш дарослымі і адказнымі.
Сёння нават «паставіць на ўлік» гучыць неяк «па-савецку». Асноўная наша задача — не пакараць, а дапамагчы. З кожным дзіцем, якое стаіць у нас на кантролі, мы індывідуальна праводзім так званую прафілактычную працу. Прычым сам інспектар вырашае, з кім дастаткова адзін раз на месяц пагутарыць, а з кім лепей кожны дзень сустракацца. Больш за тое, мы не толькі размаўляем і тлумачым нейкія рэчы, мы стараемся заняць падлеткаў у розных гуртках, праводзім для іх спартыўныя і культурныя мерапрыемствы. Увогуле, робім усё, каб падлетак убачыў іншае жыццё, знайшоў для сябе нешта больш цікавае, чым піва і бадзянне па дварах. Мы шукаем для іх іншае асяроддзе, дзе яны могуць знайсці сябе новых сяброў. І гэта працуе! Калі за паўгода падлетак не здзейсніў больш ніякіх правапарушэнняў, то мы з ім развітваемся і зычым усяго найлепшага.
Наталля ТАЛІВІНСКАЯ
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».