Чужыя сярод чужых

Пра хэлоўін, гістарычную памяць і нацыянальную ідэю

Сцеражыцеся, людзі добрыя! У гэтыя выхадныя, пачынаючы з сённяшняга вечара, нас чакае «страшная радасць» і «д'ябальскія вечарынкі». Прынамсі так абяцаюць шматлікія забаўляльныя ўстановы сталіцы і буйных гарадоў. Набліжаецца хэлоўін — час панавання нечысці на зямлі паводле кельцкай традыцыі. І гэту самую нечысць можна будзе пабачыць на вуліцах, прычым цэлым натоўпам. Да аматараў начнога вясёлага жыцця ў гэтым шабашы далучацца студэнты першых курсаў, што прыехалі з правінцыі. Яны дагэтуль паглядалі на стракатыя шыльды начных клубаў, якія вабілі да сябе, але былі недасяжнымі для бюджэту. А тут — вось шанцаванне! — зрабіў з сябе ведзьму, зомбі ці проста начапіў на галаву зроблены з падручных сродкаў «гарбуз» — і ты ў тусоўцы, бо ўваход у гэтыя дні ўсім, хто зменіць сваё чалавечае аблічча на нечалавечае, у клубы і на дыскатэкі абяцаюць бясплатны. Атэлье прапануюць д'ябальскае адзенне пашыць, гандляры ў інтэрнэце — купіць. Толькі вось бяда — касцюм супраць Эбола, такі папулярны на захадзе, да нас не давезлі... «Што, зрэшты, не перашкаджае зрабіць маскарадны касцюм самому, — падбадзёрвае адзін з папулярных сайтаў і тут жа абнадзейліва дадае: — Калі ж у гэты дзень вы засталіся дома, гэта не нагода ігнараваць хэлоўін. Можна ўпрыгожыць жытло ліхтарыкамі, выразанымі з гарбуза, падаць на стол стравы выключна чырвонага колеру (што, па задумцы, сімвалізуе, вядома ж, кроў. — Аўт.) і смела запрашаць сяброў на ўласную д'ябальскую вечарынку»...

Рэстараны ў гэтыя вечары рыхтуюцца да таго, што будзе большы чым калі-небудзь попыт на біфштэксы з крывёю, а тураператары скрушна канстатуюць, што паездкі ў гэтыя дні па «прывідных мясцінах» пакуль не карыстаюцца ў суайчыннікаў папулярнасцю, але спадзяюцца, што ў хуткім часе сітуацыя зменіцца.

Такая вось восеньская вакханалія, якая з кожным годам, здаецца, усё больш набірае моц і размах. Амаль заглушаючы ўжо голас святароў, якія нагадваюць і пра сатанінскую сутнасць гэтых «свят», і пра галоўнае — менавіта ў гэтыя дні ў каталікоў — Задушны дзень, а ў праваслаўных — бацькоўская Дзмітрыеўская субота. Амаль перакрываючы нахабнай рэкламай генную спрадвечную памяць: у гэтыя дні — Дзяды. На пачатку лістапада на Беларусі спрадвеку трымцяць агні мільёнаў свечак, гучыць ва ўсіх храмах «Вечны спачын», за вялікім сталом збіраецца ўся сям'я, каб запрасіць на вячэру памерлых продкаў — бацькоў, дзядоў і тых далёкіх прашчураў, якія далі калісьці пачатак роду... Але калі так пойдзе далей, ці не давядзецца гэтыя зразумелыя, простыя, як хлеб, як дыханне, як маці, рэчы пісаць у незваротна прошлым часе?

І гэта не бурчанне строгай ханжы і не вохканне «касцельнай дэвоткі». Нічога не маю супраць весялосці, містычных гісторый — сама і да таго, і да другога не раз спрычынілася. Тут пытанне іншае, якое сягае далёка за межы таго няшчаснага хэлоўіна — старажытнага кельцкага свята, якое знаходлівыя амерыканцы ператварылі ва ўдалы камерцыйны праект і ў патрэбны час нам неназойліва падсунулі. Тут размова пра наша месца на гэтай зямлі. Пра тое, кім мы самі сябе на ёй лічым. Пра гістарычную памяць, якая — бясспрэчны факт, даказаны і сацыёлагамі, і палітолагамі — самы надзейны падмурак існавання нацыі.

Занадта гучна? А гэта як паглядзець. На дні нараджэння ўсё часцей спяваем «Хэпі бёздэй!», самі машынальна вымаўляючы іншаземныя словы і прыводзячы ў стан лёгкага шоку вясковых бабуль, якія ў гэтым віншаванні, акрамя як «паскудства», нічога не чуюць. На вяселлі замест традыцыйнага каравая ўсё часцей ставім шмат'ярусны крэмавы торт, з якога добра што аголеная дзеўка пакуль не выскоквае, дзяльбу гэтага самага торта ператвараем у збор грошай і падарункаў... Танец з падвязкай — гэта абавязкова, як жа без гэтага абысціся, калі малады гэту падвязку са сцягна маладой зубамі не сцягне — ніякага ім шчасця не будзе. І нават на пахаванні ўсё часцей хаваем вочы за цёмнымі акулярамі, бо не трэба, каб людзі бачылі шчырыя слёзы, бо ў галівудскіх фільмах менавіта так развітваюцца з блізкімі людзьмі. Ну і, вядома ж, як жа мы без хэлоўіна? Мы ж тады без яго, як і без гамбургераў, што з апетытам топчам на абед (не таму, што нам надта смачна, а таму, што гэта «не наша, а значыць лепшае»), не будзем падобныя на «цывілізаваны свет»... Можа, у такіх вось бытавых дробязях і трэба пачынаць шукаць вытокі нацыянальнай ідэі, якую ніяк не намацаем?

Ці мы спадзяёмся, што калі ўсе разам кінемся ў скокі ў пачварных масках (калі ўжо вельмі карціць, чаму б не паскакаць на Каляды ці на Купалле?) замест таго, каб пайсці ў храм памаліцца за спачын душы блізкіх людзей ці проста ціха пасядзець вечарам і іх успомніць, «цывілізаваны свет» прыме нас за сваіх? Марныя спадзяванні. Гісторыя сведчыць: у любой чалавечай суполцы, нават амаль пазбаўленай маралі, тыя, хто адрокся ад сваіх, ні павагі, ні права голасу не маюць.

У позняй восені, у яе раннім змярканні і празрыстай халоднай цішыні ёсць нешта, што прымушае без сумненняў верыць у наша старое-старое паданне. Менавіта ў гэты час памерлыя продкі спускаюцца бліжэй да нас са свайго недасягальнага Выраю і з цікавасцю, спагадай, замілаваннем назіраюць за намі, па нябачных каналах пасылаючы нам сваю апеку і блаславенне. Толькі вось ці пазнаюць яны нас праз пару пакаленняў? Ці не адракуцца ад нас заўтра, як мы адракаемся ад іх ужо сёння?

Алена ЛЯЎКОВІЧ