…але запіс у дыпломе зусім не гарантуе прафесійную кампетэнтнасць спецыяліста
Як знайсці на рынку працы нішу для ўладальнікаў дыпломаў магістраў? Як ліквідаваць разрыў паміж прапановай адукацыйных паслуг і попытам на іх і не дапусціць падзення якасці вышэйшай адукацыі? Адказы на гэтыя пытанні шукалі ўдзельнікі міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі «Вышэйшая тэхнічная адукацыя: праблемы і шляхі развіцця», якая прайшла на базе БДУІР і сабрала больш за 400 спецыялістаў з Беларусі, Украіны, Расіі, Славакіі, Туркменістана і ЗША.
6-19
Што за кідкай назвай?
На сёння наменклатура спецыяльнасцяў І ступені вышэйшай адукацыі ўключае ў нашай краіне 384 найменні, а колькасць спецыялізацый і ўвогуле даходзіць да 717.
— Пералік спецыяльнасцяў пастаянна расце пры штогадовым змяншэнні колькасці абітурыентаў. Але ці расце пры гэтым разнастайнасць відаў эканамічнай дзейнасці? Такія даследаванні ў нас не выконваліся, хоць яны вельмі неабходныя, — дзеліцца сваім меркаваннем начальнік Цэнтра бесперапыннай прафесійнай адукацыі Рэспубліканскага інстытута вышэйшай школы, кандыдат педагагічных навук, дацэнт Вольга ОЛЕКС. — З 2002 года, калі быў уведзены агульнадзяржаўны класіфікатар Рэспублікі Беларусь «Спецыяльнасці і класіфікацыі», колькасць спецыяльнасцяў у сістэме аднаступенчатай вышэйшай адукацыі ўзрастала нязначна (ад 0,5 да 3% у год) і, што галоўнае, заканамерна — па меры росту патрэб эканомікі краіны і магчымасцяў ВНУ. Напрыклад, падрыхтоўку ваенных спецыялістаў па шэрагу традыцыйных для расійскіх вышэйшых навучальных устаноў спецыяльнасцяў распачала Ваенная акадэмія Рэспублікі Беларусь.
Актуальным пытанне аб колькасці спецыяльнасцяў І ступені вышэйшай адукацыі стала ў выніку пераходу на дзве ступені падрыхтоўкі спецыялістаў з вышэйшай адукацыяй, калі ўсе спецыяльнасці аднаступенчатай вышэйшай школы былі аўтаматычна аднесены да І ступені вышэйшай адукацыі. Адначасова сталі з'яўляцца і спецыяльнасці магістратуры — зараз у класіфікатар унесена ўжо 319 спецыяльнасцяў магістратуры.
Скачкі адбываліся двойчы: у 2012 годзе — у бок змяншэння (на 7% у сувязі з пераглядам педагагічных спецыяльнасцяў), і ў 2013 годзе — у бок павелічэння (на 8% у сувязі са скарачэннем тэрмінаў навучання на першай ступені). Інтарэс да колькасці спецыяльнасцяў узрос і ў сувязі з тым, што рэйтынг ВНУ напрамую залежыць ад колькасці адкрытых ва ўстанове адукацыі спецыяльнасцяў.
— Разнастайнасць зместу вышэйшай адукацыі, да якой імкнуцца вышэйшыя навучальныя ўстановы, выражаецца ў разнастайнасці найменняў спецыяльнасцяў. Аднак за шматлікімі прыцягальнымі і кідкімі назвамі ў шэрагу выпадкаў складана разгледзець віды эканамічнай дзейнасці, у якія «ўвальюцца» будучыя спецыялісты, — падкрэслівае Вольга Олекс.
Акрамя таго, установы адукацыі даволі часта імкнуцца захоўваць і маральна састарэлыя спецыяльнасці. Па-першае, ёсць патрэба ў кадрах адпаведных кваліфікацый з боку асобных арганізацый, а па-другое, гэта дае магчымасць захаваць вучэбную нагрузку і прафесарска-выкладчыцкі састаў, заняты ў падрыхтоўцы адпаведных спецыялістаў. Таму патрабуецца рэвізія спецыяльнасцяў усіх узроўняў і ступеняў адукацыі, у тым ліку і сярэдняй спецыяльнай. Мэтазгодна перайсці ад прыгожых і мудрагелістых найменняў да кароткіх і ёмістых найменняў спецыяльнасцяў, якія будуць адлюстроўваць віды эканамічнай дзейнасці.
Сфармулюйце патрабаванні
Трэба прааналізаваць і сістэму кваліфікацый. У шэрагу выпадкаў складана адказаць на пытанне, што скрыта за найменнем кваліфікацыі. Напрыклад, працадаўцу (упраўленню ўнутраных спраў) не зразумела, хто такі «Інжынер-сістэматэхнік» па спецыяльнасці «Сістэмы аўтаматызаванага праектавання», у рамках якой была прысвоена гэтая кваліфікацыя. Зараз аналага такой спецыяльнасці няма, і кваліфікацыя набыла некалькі іншы змест. Ці другі прыклад — кваліфікацыя «Эканаміст». Чым адрозніваюцца аднайменныя кваліфікацыі на ўзроўні сярэдняй спецыяльнай і вышэйшай адукацыі?
На думку Вольгі Олекс, трэба перагледзець паняцце «Кваліфікацыя», устанавіць наменклатуру кваліфікацый па ўзроўнях і ступенях адукацыі, распрацаваць і зацвердзіць кваліфікацыйныя патрабаванні, якія прад'яўляюцца да кожнай кваліфікацыі, уключаючы патрабаванні да іх прысваення.
Больш актыўнай павінна стаць і кадравая палітыка працадаўцаў. Многія наймальнікі прызвычаіліся арыентавацца на запісы ў дыпломах, а не на ацэнку магчымасцяў маладога спецыяліста.
«Больш за тое, многія працадаўцы нават не могуць сфармуляваць свае патрабаванні да спецыялістаў. Для збліжэння магчымасцяў адукацыі з патрэбамі рынку працы патрабуецца незалежная і некамерцыйная арганізацыя, якая б займалася маркетынгавымі даследаваннямі на рынку працы, — падкрэсліла Вольга Олекс. — Ініцыятыва аб яе стварэнні была агучана яшчэ два гады таму...»
Міністэрства працы і сацыяльнай абароны сумесна з Міністэрствам адукацыі і Акадэміяй кіравання займаюцца зараз удасканаленнем нацыянальнай сістэмы кваліфікацый. Плануецца стварэнне сертыфікацыйных цэнтраў, якія будуць выдаваць сертыфікаты людзям, што здалі пэўны мінімум. Мяркуецца, што не маючы інжынернай адукацыі, чалавек зможа атрымаць сертыфікат інжынера.
— Спадзяёмся, што працэс удасканалення нацыянальнай сістэмы кваліфікацый завершыцца павышэннем якасці адукацыі і прафесійнай кампетэнтнасці асоб, занятых у эканоміцы краіны. Пры гэтым будуць распрацаваны і ўведзены ў дзеянне прафесійна-кваліфікацыйныя стандарты, вызначаны ўсе віды (разнавіднасці) кваліфікацый і магчымасці іх прымянення па ўзроўнях і ступенях адукацыі, — дадала Вольга Олекс.
Адукацыя з арыентацыяй на рынак
У сувязі з курсам на далучэнне Беларусі да агульнаеўрапейскай адукацыйнай прасторы ў папраўках, падрыхтаваных у Кодэкс «Аб адукацыі», прадугледжваецца ўвядзенне ў вышэйшай школе бакалаўрыята. Бакалаўрыят фактычна зойме месца цяперашняй І ступені вышэйшай школы, якая добра зразумелая наймальнікам. Таму пазнавальнасць дыпломам бакалаўраў у будучым забяспечана, чаго не скажаш пра дыпломы магістраў. Магістратура была ўведзена як надбудова над традыцыйнай вышэйшай адукацыяй, і ў чым заключаецца перавага ўладальнікаў дыпломаў магістраў перад спецыялістамі, наймальнікам пакуль не зразумела.
— Змест адукацыйных праграм на першай і другой ступені вышэйшай школы неабходна перагледзець і актуалізаваць, што звязана перш за ўсё з неабходнасцю вызначэння статусу магістраў і павышэння іх запатрабаванасці на рынку працы, — лічыць начальнік нарматыўна-метадычнага цэнтра вышэйшай школы РІВШ, кандыдат фізіка-матэматычных навук, дацэнт Святлана АРЦЕМ'ЕВА. — Ступень арыентаванасці адукацыйных праграм на рынак працы з'яўляецца ключавым паказчыкам эфектыўнасці вышэйшай адукацыі і якасці падрыхтоўкі. ВНУ павінны мець магчымасць адэкватна рэагаваць на змяненні структуры рынку працы, што ў істотнай ступені залежыць ад акадэмічнай аўтаномнасці ВНУ і магчымасці аператыўнага ўнясення адпаведных змяненняў у адукацыйныя праграмы. Пытанне пашырэння правоў і адказнасці ўстаноў вышэйшай адукацыі — надзвычай актуальнае...
Што тычыцца колькасці спецыяльнасцяў магістратуры, то, на думку спецыялістаў, трэба перагледзець гэты пералік у бок узбуйнення спецыяльнасцяў.
Інжынер — прафесія творчая
Паколькі наша краіна з'яўляецца экспартна арыентаванай, то для Беларусі тэхнічная адукацыя мае выключна важнае значэнне. Патрэба ў высокакваліфікаваных спецыялістах расце, а патрабаванні да ведаў і прафесійных навыкаў становяцца ўсё больш жорсткімі. На шчасце, у апошнія гады вяртаецца цікавасць з боку беларускай моладзі да вышэйшай тэхнічнай адукацыі. Аднак вопыт сведчыць, што абітурыенты тэхнічных ВНУ менш інфармаваныя пра абраную спецыяльнасць, чым нацэленыя на паступленне ў медыцынскія, педагагічныя, сельскагаспадарчыя і творчыя ВНУ. Яны не могуць ацаніць уласныя здольнасці да інжынерна-тэхнічнай дзейнасці. Да таго ж і поспехі інжынераў вядомыя не так шырока, як, напрыклад, прадстаўнікоў творчых прафесій (акцёраў, музыкантаў, журналістаў і г.д.), таму значная колькасць абітурыентаў тэхнічных ВНУ мае вельмі аддаленае ўяўленне аб будучай прафесіі.
У той жа час калі малады чалавек у школьныя гады захапляўся тэхнічнай творчасцю, то пры паступленні ў ВНУ ён ужо свядома выбірае спецыяльнасць, каб атрымаць паўнавартасныя веды. Як правіла, такія маладыя людзі працягваюць займацца навукова-тэхнічнай творчасцю і навуковымі даследаваннямі на новым, больш высокім узроўні. Таму на канферэнцыі прагучала прапанова прадаставіць навучэнцам, якія добра праявілі сябе ў тэхнічнай творчасці, магчымасць для паступлення ў ВНУ па-за конкурсам. Зараз конкурсаў у сферы тэхнічнай творчасці, па статусе прыраўнаваных да алімпіяд школьнікаў, у Беларусі няма, таму неабходная афіцыйная рэспубліканская сістэма мерапрыемстваў у галіне навукова-тэхнічнай творчасці навучэнцаў, якая б дазволіла прызёрам паступаць у любую тэхнічную ВНУ на льготных умовах. У якасці станоўчага прыкладу прыводзіўся Рэспубліканскі конкурс навукова-тэхнічнай творчасці «Тэхнаінтэлект», які праходзіць на базе БНТУ і дае магчымасць моладзі рэалізаваць сябе ў самых розных сферах навукі і тэхнікі.
Чаму вучыць і як вучыць?
Яшчэ адна праблема — дэфіцыт у ВНУ выкладчыкаў з новым узроўнем мыслення. Адзін з фактараў, які ўплывае на якасць адукацыі, — гэта, як ні дзіўна, узрост. Сёння ў ВНУ працуюць або выкладчыкі-пенсіянеры, або выкладчыкі, якія зусім нядаўна самі атрымалі вышэйшую адукацыю. У першым выпадку педагогі ўжо не жадаюць штосьці змяняць, упарта ігнаруюць сучасныя тэндэнцыі і працягваюць вучыць так, як і 20 гадоў таму. А ў другім выпадку адчуваецца адсутнасць як выкладчыцкага, так і прафесійнага вопыту і «сырасць» уласных ведаў.
Беларусі, як паветра, патрабуюцца людзі, здольныя ствараць інавацыйныя прадукты і тэхналогіі, і кіраўнікі, здольныя іх укараняць. Аднак у некаторых з удзельнікаў канферэнцыі ёсць сумненні наконт таго, ці зможа малады чалавек, якога і ў школе, і ў ВНУ вучылі рашаць тэсты, выбіраючы правільны адказ з пяці прапанаваных, прыдумаць інавацыйнае рашэнне? І ці зможа выпускнік вышэйшай школы, які ўсе гады навучання быў вымушаны рашаць выдуманыя педагогамі віртуальныя задачы, укараніць свае рашэнні ў рэальных умовах?
Надзея НІКАЛАЕВА
Фота Анатоля Клешчука.
Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».