Сімвалы, напоўненыя сэнсам

На­вош­та ма­лыя кла­дуць у яс­лі да Дзі­цят­кі Ісу­са цу­кер­кі і для ка­го да­рос­лыя па­кі­да­юць воль­нае мес­ца за ста­лом у пе­рад­ка­ляд­ны ве­чар? Па прось­бе «Звяз­ды» ай­цец Юрый САНЬ­КО, прэс-сак­ра­тар Кан­фе­рэн­цыі ка­та­ліц­кіх епіс­ка­паў Бе­ла­ру­сі, даў тлу­ма­чэн­не га­лоў­ным сім­ва­лам свя­та Бо­жа­га На­ра­джэн­ня.

Віф­ле­ем­ская зор­ка

Іс­нуе шэ­раг вер­сій, якія трак­ту­юць па­хо­джан­не зор­кі. Па­вод­ле ад­ной з іх, гэ­тую з'я­ву на­зы­ва­юць яд­нан­нем пла­нет. А згод­на з дру­гой гі­по­тэ­зай, Віф­ле­ем­скай зор­кай бы­ла ка­ме­та. Ме­на­ві­та та­му на­ват на сён­няш­ніх ка­ляд­ных паш­тоў­ках мож­на ўба­чыць зо­рач­ку з пры­го­жым хвос­ці­кам.

— Рас­тво з'яў­ля­ец­ца ад­ным з най­га­лоў­ней­шых свят у хрыс­ці­ян­стве. Яно мае шмат пры­го­жых тра­ды­цый, сім­ва­лаў. І, без­умоў­на, важ­нае мес­ца ся­род іх зай­мае Віф­ле­ем­ская зор­ка. Даў­ніш­нія іў­дзей­скія аст­ра­но­мы пры­зна­лі з'яў­лен­не на не­бе буй­ной зор­кі над­звы­чай­ным зна­кам. Муд­ра­цы з Ус­хо­ду ўба­чы­лі яе і вы­ра­шы­лі, што на­ра­дзіў­ся но­вы цар Іў­дзей­скі. Яны спа­чат­ку на­кі­ра­ва­лі­ся ў Іе­ру­са­лім, а пас­ля ўжо зор­ка пры­вя­ла іх у Віф­ле­ем і спы­ні­ла­ся над мес­цам, дзе на­ра­дзіў­ся Ісус. Яны па­кла­ні­лі­ся Хрыс­ту і па­кі­ну­лі свае да­ры: ла­дан, смір­ну і зо­ла­та.

Зор­ка з'яў­ля­ец­ца аба­вяз­ко­вым ат­ры­бу­там на­шых ка­ля­доў­шчы­каў. Яе заўж­ды нес­лі на­пе­ра­дзе. Гэ­та сім­вал пры­хо­ду на зям­лю вя­лі­ка­га свят­ла, якім з'яў­ля­ец­ца Ісус. На яго мы па­він­ны на­кі­роў­ваць свой по­зірк, за ім мы му­сім кро­чыць на­пе­рад.

Ві­гі­лія

Так ка­та­лі­кі на­зы­ва­юць ве­чар на­пя­рэ­дад­ні свя­та Бо­жа­га На­ра­джэн­ня. З ві­гі­лі­яй у бе­ла­ру­саў звя­за­ны шэ­раг па­вер'­яў. На­прык­лад, ні­хто не ха­цеў, каб за стол са­дзі­лі­ся 13 ча­ла­век. Спра­ва ў тым, што тры­нац­ца­тым па лі­ку апост­алам на­зы­ва­лі Іу­ду, які здра­дзіў Ісу­су. Апы­нуц­ца на яго мес­цы ні­хто не жа­даў.

— Бо­жае На­ра­джэн­не — свя­та ся­мей­нае, а та­му асноў­ныя па­дзеі па­він­ны ад­бы­вац­ца ў сям'і. Ві­гі­лія рас­па­чы­на­ец­ца ўве­ча­ры 24 снеж­ня. Вя­чэ­ру па­чы­на­юць пас­ля та­го, як на не­бе з'я­віц­ца пер­шая зор­ка. Стол на­кры­ва­юць бе­лым аб­ру­сам. Пад аб­рус ці на яго кла­дуць се­на, сім­вал стай­ні, дзе на­ра­дзіў­ся Хрыс­тос. Стра­вы па­він­ны быць пос­ны­мі. Па тра­ды­цыі, у Бе­ла­ру­сі ў гэ­ты ве­чар га­ту­юць куц­цю, грыб­ны суп, юш­ку і ін­шыя рыб­ныя стра­вы, ва­раць кі­сель. Коль­касць страў на­са­мрэч за­ле­жыць ад да­стат­ку сям'і. Мы заўж­ды імк­ну­лі­ся пры­га­та­ваць 12 страў па коль­кас­ці апост­алаў. За ста­лом аба­вяз­ко­ва па­кі­да­лі сва­бод­нае мес­ца для не­ча­ка­на­га гос­ця, та­го, хто мо­жа за­ві­таць у дом зня­нац­ку. Гэ­та ра­бі­ла­ся дзе­ля та­го, каб не паў­та­рыць грэх тых, хто не пус­ціў пе­ра­на­ча­ваць пе­рад на­ра­джэн­нем Хрыс­та Ма­рыю і Іо­сі­фа. Вер­ні­кі лі­чаць, што ў асо­бе та­ко­га ча­ла­ве­ка да нас пры­хо­дзіць сам Ісус. Пас­ля вя­чэ­ры сям'я на­кі­роў­ва­ец­ца ў храм. А ўжо на на­ступ­ны дзень мы ідзём він­ша­ваць на­шых бліз­кіх, ад­вед­ва­ем хрэс­ні­каў, пе­рад­аём паш­тоў­кі і СМС-па­ве­дам­лен­ні.

Ка­ля­да­ван­не

Ці­ка­ва, што ка­лісь­ці Кас­цёл кры­ты­ка­ваў звы­чай ка­ля­да­ваць на­пя­рэ­дад­ні Рас­тва. У чэш­скіх і поль­скіх кас­цель­ных па­ву­чан­нях XV—XVІ ста­год­дзяў асу­джа­лі лю­дзей, якія хо­дзяць на­тоў­па­мі, кры­чаць і імі­ту­юць га­ла­сы звя­роў. У знак пра­тэс­ту да тра­ды­цыі ка­ля­да­ваць па­ча­лі ха­дзіць... ксян­дзы і вер­ні­кі, якія вы­кон­ва­лі цар­коў­ныя пес­на­пен­ні на ла­цін­скай мо­ве.

— Па­доб­ная тра­ды­цыя мо­жа не на­столь­кі ві­да­воч­ная ў буй­ных га­ра­дах, але ў мяс­тэч­ках, вёс­ках яна за­ха­ва­ла­ся вы­дат­на. Па­мя­таю, як пад­лет­кам ра­зам з сяб­ра­мі пе­ра­апра­на­лі­ся ў пі­ліг­ры­маў (нех­та апра­наў кас­цюм мядз­ве­дзя ці авеч­кі), ха­дзі­лі па род­ным Ня­сві­жы і ка­ля­да­ва­лі ў ві­гі­лій­ны ве­чар. Спя­ва­лі пес­ні, він­ша­ва­лі лю­дзей са свя­там і за гэ­та атрым­лі­ва­лі ад іх па­час­ту­нак.

Аплат­ка

У пе­ра­кла­дзе з ла­цін­скай мо­вы — «ах­вяр­ны дар». Гэ­та та­ню­сень­кая хлеб­ная пліт­ка, якая вы­пя­ка­ец­ца з бе­лай му­кі і ва­ды без да­баў­лен­ня драж­джэй. Тра­ды­цыя вы­пя­каць аплат­кі ў ме­жах су­час­най Бе­ла­ру­сі з'я­ві­ла­ся ў ХV cтагоддзі. Пер­ша­па­чат­ко­ва пра­ва вы­пя­каць і рас­паў­сюдж­ваць іх на­ле­жа­ла толь­кі кляш­та­рам.

— Пе­рад ві­гі­лій­най вя­чэ­рай усе дзе­ляц­ца аплат­кай, бе­лым хле­бам, сім­ва­лам Хрыс­та. І ад­лам­ва­ем іх не дзе­ля тра­ды­цыі, а каб склас­ці па­жа­дан­ні бліз­кім, па­пра­сіць пра­ба­чэн­ня, па­він­ша­ваць з на­ды­хо­дзя­чым свя­там. Ча­сам для пры­га­жос­ці на аплат­ках ма­лю­юць сцэ­ну Бо­жа­га На­ра­джэн­ня ці свя­тых. У Бе­ла­ру­сі сён­ня аплат­кі вы­раб­ля­юць сёст­ры-на­за­ра­цен­кі ў На­ва­груд­ку. У іх пра­цуе са­праўд­ны ма­лень­кі «за­во­дзік» па вы­пя­кан­ні бе­ла­га хле­ба.

На­ба­жэн­ства

Ура­чыс­тую ім­шу ў ноч на Рас­тво ў Кас­цё­ле на­зы­ва­юць Па­стэр­кай. Сло­ва па­хо­дзіць ад ла­цін­ска­га pastor (па­стух). Вы мо­жа­це за­пы­таць: пры­чым тут па­стуш­кі? А пры тым, што пер­шы­мі, ка­му анё­лы па­ве­да­мі­лі пра на­ра­джэн­не Хры­ста, бы­лі па­стуш­кі, якія не­па­да­лёк па­сві­лі жы­вё­лу. Ме­на­ві­та яны пер­шы­мі па­кла­ні­лі­ся на­ро­джа­на­му Ісу­су.

— У Ня­сві­жы Бо­жае На­ра­джэн­не свят­ка­ва­лі па-роз­на­му. Быў час, ка­лі ім­ша па­чы­на­лася ў 12 га­дзін но­чы. І гэ­та бы­ло да­во­лі ці­ка­ва. Усе спа­чат­ку пра­во­дзі­лі час до­ма з сям'­ёй, а пас­ля пры­хо­дзі­лі ў храм, каб пра­вес­ці гэ­тую ноч у кас­цё­ле. Усе ра­зам ча­ка­лі сві­тан­ня. Ве­ру­ю­чыя пры­яз­джа­лі да нас з уся­го ра­ё­на! Ня­гле­дзя­чы на тое, што ў кас­цё­ле бы­ло да­во­лі хо­лад­на (ня­свіж­скія зі­мы ка­лісь­ці бы­лі да­лё­ка не еў­ра­пей­скі­мі), для мно­гіх гэ­та з'яў­лялася са­праўд­най па­дзе­яй. Для дзя­цей пай­сці ў кас­цёл і вяр­нуц­ца да­до­му а 4-й га­дзі­не бы­ло да­во­лі ад­важ­ным учын­кам.

Ка­ляд­ная ёл­ка

Гэ­та пры Са­ве­тах па­ча­лі ўпры­гож­ваць на­ва­год­нюю ёл­ку, а ра­ней яна заўж­ды бы­ла ка­ляд­ная. Тра­ды­цыя за­ві­хац­ца з хвой­ным дрэ­вам уз­нік­ла ў ся­рэд­ня­веч­най Гер­ма­ніі. Праз не­каль­кі ста­год­дзяў яна «тра­пі­ла» ў Анг­лію і Фран­цыю, а по­тым рас­паў­сю­дзі­ла­ся па ўсёй Еў­ро­пе. Упры­гож­ва­лі ёл­ку ра­ней не плас­ты­ка­вы­мі ша­ра­мі, а пер­ні­ка­мі ў фор­ме сэр­ца, арэ­ха­мі, вы­ра­ба­мі з ка­ля­ро­вай па­пе­ры, са­ло­мы... Да нас па­доб­ная тра­ды­цыя прый­шла толь­кі ў ХІХ ста­год­дзі.

— Ёл­ка — веч­на­зя­лё­нае дрэ­ва, якое сім­ва­лі­зуе над­зею на веч­нае жыц­цё. Яно так­са­ма па­він­на ста­яць пад­час свя­та ў на­шых сем'­ях. Пры­го­жа пры­бра­ная ёл­ка пад­крэс­лі­вае важ­насць свя­та для дзе­так, якія ў Рас­тво шу­ка­юць пад дрэ­вам па­да­рун­кі ад свя­то­га Мі­ка­лая.

Ясель­кі

З'яў­ля­юц­ца част­кай ка­ляд­най кам­па­зі­цыі, ма­ке­та, які па­каз­вае ін­тэр'­ер стай­ні ў Віф­ле­е­ме ў тую ноч, ка­лі там на­ра­дзіў­ся Ісус Хрыс­тос. Час­цей за усё яна прад­стаў­ле­на ў фор­ме ста­ен­кі. У кож­най бат­лей­цы зна­хо­дзіц­ца Ісус, Дзе­ва Ма­рыя, свя­ты Іо­сіф. Да­во­лі час­та ўдзель­ні­ка­мі па­доб­ных экс­па­зі­цый ста­но­вяц­ца муд­ра­цы, якія пры­нес­лі да­ры Ісу­су, авеч­ка, вол і асёл. Пер­шую па­доб­ную па­ста­ноў­ку змай­стра­ваў свя­ты Фран­ці­шак яшчэ ў 1223 го­дзе. Ад­бы­ло­ся гэ­та ў Іта­ліі.

— Тра­ды­цыі ўзмац­ня­юць ча­ла­ве­ка. Мы свят­ку­ем Бо­жае На­ра­джэн­не не з ад­чу­ван­нем, што гэ­та на­дыш­ла гіс­та­рыч­ная да­та, па­зна­ча­ная ў на­шым ка­лен­да­ры. Мы свят­ку­ем яго з дум­кай аб тым, што Ісус на­ра­джа­ец­ца сён­ня ся­род нас, у на­шым ася­род­дзі, у на­шых сем'­ях і сэр­цах. Кі­ру­ю­чы­ся ёй, я вы­ра­шыў: яс­лі, сцэ­на на­ра­джэн­ня Ісу­са Хрыс­та ў ма­ёй па­ра­фіі на За­ла­той Гор­цы бу­дуць вы­гля­даць не­тра­ды­цый­на. Мы збу­да­ва­лі вя­лі­кі ма­кет су­час­на­га го­ра­да, па якім ез­дзяць цяг­ні­кі, ма­шы­ны, ста­іць ёл­ка, а ў цэнт­ры, на ўзвыш­шы, зна­хо­дзіц­ца сцэ­на Бо­жа­га На­ра­джэн­ня.

Ка­ля ясе­лек у гэ­тыя свя­точ­ныя дні мож­на час­та па­ба­чыць ма­лень­кіх дзе­так. Яны пры­хо­дзяць да Ісу­са, ні­бы ма­лень­кія муд­ра­цы, каб па­кі­нуць свае да­ры, — цу­кер­кі і ман­да­рын­кі для па­час­тун­ку. Для дзі­ця­ці кож­нае свя­та як вя­лі­кая ўра­чыс­тасць. Ад­ной­чы ў ад­ным кас­цё­ле ў пе­ры­яд свят­ка­ван­ня Бо­жа­га На­ра­джэн­ня знік­ла фі­гу­ра ма­лень­ка­га Ісу­са. «Ве­да­е­це, што ад­бы­ло­ся? У нас знік­ла фі­гу­ра Дзі­цят­кі Ісу­са», — раз­губ­ле­на ка­заў та­ды свя­тар. Тым ча­сам з-за спі­нак са­мых да­лё­кіх кас­цель­ных лаў па­чу­ла­ся ней­кая мі­тус­ня, і праз не­каль­кі се­кунд у цэнт­раль­ным пра­хо­дзе з'я­віў­ся хлоп­чык, які цяг­нуў на ма­туз­ку вя­лі­кі са­ма­звал. «Гэ­та я ўзяў ма­лень­ка­га Ісу­са, — шчы­ра пры­знаў­ся хлоп­чык. — Бо па­абя­цаў яму, што, ка­лі мне баць­кі па­до­раць вя­лі­кую ма­шын­ку, ён бу­дзе пер­шым, ка­го я па­ка­таю».

Та­рас ШЧЫ­РЫ.