Вы тут

Выхаванне без памылак


Хто та­кія «па­спя­хо­выя баць­кі» і як навучыцца разумець сваіх дзяцей?

Быць баць­ка­мі — за­да­ча, якая ка­мусь­ці па­да­ец­ца прос­тай і на­ту­раль­най, а ка­мусь­ці над­звы­чай скла­да­най. Ні ў шко­ле, ні ў ВНУ ня­ма та­кой на­ву­кі, яе не па­цвер­дзіш сер­ты­фі­ка­та­мі з кур­саў па­вы­шэн­ня ква­лі­фі­ка­цыі. І коль­кі ра­зум­ных кніг ні пе­ра­чы­та­еш, коль­кі спе­цы­я­ліс­таў ні вы­слу­ха­еш, жыц­цё ўсё ад­но пад­кі­не дроб­ныя ці вя­лі­кія вы­пра­ба­ван­ні, прай­сці праз якія мож­на толь­кі на ўлас­ным во­пы­це, ме­та­дам спроб і па­мы­лак. Якія з гэ­тых па­мы­лак мо­гуць абы­сці­ся за­над­та до­ра­га, а на якія не вар­та звяр­таць ліш­няй ува­гі, дзе пра­ля­гае мя­жа па­між пя­шчо­тай і стро­гас­цю і як мож­на стаць са­праў­ды доб­рым баць­кам для сва­іх дзя­цей? Гэ­тыя і ін­шыя пы­тан­ні аб­мяр­коў­ва­лі ўдзель­ні­кі «круг­ла­га ста­ла», які ад­быў­ся ў «Звяз­дзе» на­пры­кан­цы снеж­ня.

Сва­і­мі дум­ка­мі і раз­ва­га­мі на тэ­му «Па­спя­хо­вае баць­коў­ства: мі­фы і рэ­аль­насць» з рэ­дак­цы­яй і чы­та­ча­мі па­дзя­лі­лі­ся псі­хо­лаг Бе­ла­рус­кай аса­цы­я­цыі да­па­мо­гі дзе­цям-ін­ва­лі­дам і ма­ла­дым ін­ва­лі­дам, бы­лы спе­цы­я­ліст На­цы­я­наль­на­га цэнт­ра ўсы­наў­лен­ня На­тал­ля Шэх, на­чаль­нік ін­спек­цыі па спра­вах не­паў­на­лет­ніх Фрун­зен­ска­га ра­ё­на ста­лі­цы Ар­кадзь Ха­ры­то­нен­каў, ды­рэк­тар Жо­дзін­ска­га са­цы­яль­на-пе­да­га­гіч­на­га цэнт­ра Люд­мі­ла Му­зы­чэн­ка, спе­цы­я­ліст прад­стаў­ніц­тва Між­на­род­на­га дзі­ця­ча­га фон­ду ў Бе­ла­ру­сі Юлія Па­пру­жан­ка і ма­ці 4 дзя­цей (ста­рэй­ша­му з іх ужо 18 га­доў, ма­лод­ша­му — кры­ху больш за паў­го­да), усы­на­ві­цель На­тал­ля Маг­лыш.

— Сён­ня да­во­лі шмат га­во­раць пра па­спя­хо­вае баць­коў­ства: на гэ­тую тэ­му пі­шуць ар­ты­ку­лы і на­ву­ко­выя да­сле­да­ван­ні, пра­вод­зяць аду­ка­цый­ныя кур­сы, ла­дзяць дыс­ку­сіі і г.д. Але да­вай­це па­спра­бу­ем вы­зна­чыц­ца з тэр­мі­нам: ка­го, улас­на, лі­чыць па­спя­хо­вы­мі баць­ка­мі? Мне зда­ец­ца, што аца­ніць сту­пень гэ­тай па­спя­хо­вас­ці, як і ў вы­пад­ку з па­спя­хо­вы­мі біз­нес­ме­на­мі, ура­ча­мі, ар­тыс­та­мі, спарт­сме­на­мі, мож­на толь­кі праз пэў­ны час, та­ды, ка­лі дзе­ці ўжо вы­рас­лі, ста­лі доб­ры­мі людзь­мі і рэа­лі­за­ва­лі ся­бе ў пэў­ных сфе­рах...

На­тал­ля Шэх: Без­умоў­на, усе хо­чуць лі­чыц­ца — і лі­чаць са­мі ся­бе — доб­ры­мі баць­ка­мі. Але паўстае пы­тан­не: ацэнь­ваць баць­коў па тым, што яны ро­бяць у гэ­ты мо­мант, або па вы­ні­ках, якіх яны ўжо да­сяг­ну­лі? І тут уз­ні­кае ды­ле­ма, на­прык­лад, на­конт гі­пер­ак­тыў­ных дзя­цей. Збо­ку зда­ец­ца, што яны ня­вы­ха­ва­ныя, і час­та на іх баць­коў сып­люц­ца прэ­тэн­зіі, хоць, мо­жа быць, яны ўклад­ва­юць у гэ­тае дзі­ця на­шмат больш і па­вод­зяць ся­бе больш пра­віль­на, чым хтось­ці ін­шы. А ў гра­мад­стве ацэн­ка баць­кам час­та да­ец­ца па тым, на­коль­кі «зруч­нае» іх дзі­ця для на­ва­коль­ных, пры­чым у кож­на­га свае кры­тэ­рыі: на­стаў­ні­ку трэ­ба, каб дзі­ця спа­кой­на слу­ха­ла і доб­ра ся­бе па­во­дзі­ла; трэ­нер ча­кае, што дзі­ця бу­дзе хут­ка ру­хац­ца і пра­яў­ляць ак­тыў­насць; урач лі­чыць са­мым важ­ным, каб дзі­ця ў час пра­хо­дзі­ла вак­цы­на­цыю і ра­дзей хва­рэ­ла; для су­се­дзяў важ­на, каб дзі­ця не ска­ка­ла праз­мер­на і па­во­дзі­ла ся­бе ці­ха... Сло­вам, у кож­на­га свой па­ды­ход, та­му баць­кам трэ­ба вы­зна­чыц­ца, а ча­го хо­чуць яны са­мі — вы­гля­даць доб­ра ў ва­чах ін­шых, быць доб­рым ва ўспры­ман­ні ўлас­на­га дзі­ця­ці або ча­гось­ці яшчэ?

22-16

Па­спя­хо­выя баць­кі, на мой по­гляд, хо­чуць, каб іх дзе­ці бы­лі шчас­лі­вы­мі. А гэ­та маг­чы­ма толь­кі та­ды, ка­лі ў са­міх баць­коў усё нар­маль­на, бо нель­га вы­рас­ціць шчас­лі­вую асо­бу ў на­пру­жа­най ат­мас­фе­ры. Ёсць жа муд­расць: «Са­мае леп­шае, што мо­жа зра­біць для дзі­ця­ці баць­ка — ка­хаць яго ма­ці».

Пра­лі­кі
і на­ступ­ствы

— На­пэў­на, усе — ка­лі га­ва­рыць пра нар­маль­ных, адэ­кват­ных да­рос­лых лю­дзей — хо­чуць быць доб­ры­мі баць­ка­мі. Але да­лё­ка не ва ўсіх ста­сун­кі склад­ва­юц­ца глад­ка, і ад­на з са­мых рас­паў­сю­джа­ных па­мы­лак — вы­ка­ры­стан­не на­сіл­ля як ме­та­ду вы­ха­ван­ня, пры­чым да­гэ­туль мно­гія лі­чаць гэ­та нор­май...

Юлія Па­пру­жан­ка: Тут ёсць дрэн­ныя на­ві­ны, якія па­цвер­джа­ны да­сле­да­ван­ня­мі На­цы­я­наль­на­га ста­тыс­тыч­на­га ка­мі­тэ­та су­мес­на з ЮНІ­СЕФ пра ста­но­ві­шча жан­чын і дзя­цей у Бе­ла­ру­сі. Як па­ка­за­ла маш­таб­нае апы­тан­не, у да­чы­нен­ні да вя­ліз­най коль­кас­ці дзя­цей (больш як 62%) баць­ка­мі рэ­гу­ляр­на пры­мя­ня­ец­ца на­сіл­ле, і яны не ба­чаць у гэ­тым ні­чо­га не­звы­чай­на­га. Але доб­рая на­ві­на ў тым, што толь­кі 7% баць­коў лі­чаць гэ­та адзі­най эфек­тыў­най ме­рай вы­ха­ван­ня. А зна­чыць, боль­шасць баць­коў ха­це­ла б дзей­ні­чаць інакш, каб да­сяг­нуць жа­да­ных вы­ні­каў і ла­ду ў сям'і. Пра­ве­дзе­ныя Су­свет­най ар­га­ні­за­цы­яй ахо­вы зда­роўя да­сле­да­ван­ні так­са­ма свед­чаць пра тое, што фі­зіч­ныя ме­ры па­ка­ран­ня, аб­ме­жа­ван­ня, пра­яў­лен­ня знеш­няй ула­ды не­эфек­тыў­ныя, ды і піль­ныя баць­кі са­мі ў ста­не за­ўва­жыць, што фі­зіч­ныя па­ка­ран­ні не пра­цу­юць. Спе­цы­я­ліс­ты час­та ра­яць пра­яў­ляць больш цяр­пен­ня і муд­рас­ці. Але як гэ­та па­він­на вы­гля­даць на спра­ве? Вя­до­ма, мож­на і вар­та звяр­тац­ца па да­па­мо­гу да псі­хо­ла­гаў, спе­цы­я­ліс­таў уста­ноў аду­ка­цыі, аль­тэр­на­тыў­ных ар­га­ні­за­цый, але аб­стракт­нае па­няц­це «баць­коў­скай муд­рас­ці» — гэ­та на­са­мрэч на­вык, які пры­хо­дзіць з во­пы­там ста­сун­каў з дзі­цем. Як ад­роз­ніць, дзе за­кан­чва­ец­ца дыс­цып­лі­на і па­чы­на­ец­ца гвалт? Я пра­па­на­ва­ла б звяр­нуц­ца да мэ­ты. Кож­нае дзі­ця мае па­трэ­бу ў дыс­цып­лі­не, інакш у яго прос­та «са­рве дах» — без ра­зум­ных аб­ме­жа­ван­няў, пра­ві­лаў не мо­жа іс­на­ваць ні­вод­ная су­пол­ка лю­дзей. Але ў ідэа­ле мэ­тай гэ­тых пра­ві­лаў му­сіць быць тое, каб дзі­ця па­ве­ры­ла ў ся­бе і з да­па­мо­гай улас­ных рэ­сур­саў маг­ло ўдас­ка­наль­вац­ца, стаць леп­шым. Мэ­та ж гвал­ту — ка­рот­ка­тэр­мі­но­вае спы­нен­не не­зда­валь­ня­ю­чай сі­ту­а­цыі: ча­ла­век дзей­ні­чае ім­гнен­на, на эмо­цы­ях, толь­кі каб вы­плес­нуць сваю злосць і ска­рыс­тац­ца сва­ёй ула­дай. Ка­лі па­мя­таць пра мэ­ты, то раз­ме­жа­ваць на­сіл­ле і дыс­цып­лі­ну і вы­браць свой стыль па­во­дзін, мяр­кую, бу­дзе пра­сцей.

22-20

Люд­мі­ла Му­зы­чэн­ка: А мне зда­ец­ца, што праб­ле­ма не ў на­сіл­лі. Мно­гія баць­кі, без­умоў­на, лю­бяць сва­іх дзя­цей — і не важ­на, дзе яно на­ра­дзі­ла­ся, у тва­ёй сям'і, ка­лі гэ­та бія­ла­гіч­нае дзі­ця, або ў тва­ім сэр­цы, ка­лі га­вор­ка ідзе аб пры­ём­ным. Але ма­мы і таты не ба­чаць і не ра­зу­ме­юць, што гэ­та та­кі са­мы ча­ла­век, як і яны, толь­кі ма­лень­ка­га рос­ту. Ва ўяў­лен­ні да­рос­лых час­та па­чуц­ці, эмо­цыі дзі­ця­ці та­кія ж ма­лень­кія і не­раз­ві­тыя, як яно са­мо, і та­му як быц­цам бы дзі­ця інакш ус­пры­мае крык або не­за­слу­жа­ную крыў­ду... Мяр­кую, вя­лі­кая па­мыл­ка мно­гіх баць­коў — ме­на­ві­та ва ўспры­ман­ні свай­го дзі­ця­ці як «за­род­ка» ча­ла­ве­ка. А ён ужо ча­ла­век, і ўспры­мае ўсё гэ­так са­ма, як і вы, і я!

22-19

На­тал­ля Маг­лыш: Ма­гу па­цвер­дзіць гэ­та на ўлас­ным во­пы­це. З пер­шым дзі­цем я ха­це­ла быць вель­мі доб­рай, «пра­віль­най» ма­май, і дзі­ця му­сі­ла быць «пра­віль­ным» — па ма­іх уяў­лен­нях: я з усіх сіл яго кант­ра­ля­ва­ла і аб­мя­жоў­ва­ла, та­му па­мы­лак бы­ло зроб­ле­на ой як ня­ма­ла... Адзі­нае, што нас усё ж вы­ра­та­ва­ла — бы­ла вя­лі­кая лю­боў да яго. Ад­нак ка­лі я ця­пер пе­рад ужо ва­сем­нац­ца­ці­га­до­вым сы­нам вы­ба­ча­ла­ся, ён ска­заў, на мой по­гляд, страш­ную рэч: «Ма­ма, са мной жа нель­га бы­ло інакш, я быў вель­мі дрэн­ным дзі­цем». На мя­не як цэ­бар ха­лод­най ва­ды вы­лі­лі. ...З дру­гім дзі­цем я зра­бі­ла ад­ва­рот­ную па­мыл­ку, імк­ну­чы­ся, крый Бо­жа, не па­крыў­дзіць і не за­ча­піць яго год­насць — атры­ма­ла зу­сім ін­шы вы­нік, чым ча­ка­ла; з трэ­цім і чац­вёр­тым дзець­мі я ўжо ста­ра­юся най­перш зра­зу­мець іх, а по­тым вы­хоў­ваць. Са з'яў­лен­нем са­ма­га ма­лод­ша­га я ўсвя­до­мі­ла тое, пра што вы ска­за­лі: гле­дзя­чы на шас­ці­ме­сяч­нае дзі­ця, ра­зу­мею, што яно ад­чу­вае, ба­чыць і як спра­буе да­нес­ці да мя­не пэў­ныя рэ­чы. Ця­пер са­ма са­бе здзіў­ля­ю­ся: як ра­ней я не ба­чы­ла гэ­та­га ў дзе­цях?! Част­ко­ва знай­шла для ся­бе тлу­ма­чэн­не, ча­му ўсё гэ­та ад­бы­ва­ец­ца ў наш час. Бо ў Са­вец­кім Са­ю­зе ў дзі­ця­чы са­док, у яс­лі ад­да­ва­лі вель­мі ра­на — у паў­та­ра го­да, у дзе­вяць ме­ся­цаў, — і та­кім чы­нам пе­рай­ман­не вы­ха­ваў­ча­га во­пы­ту, муд­рас­ці ад ба­буль на­шы­мі ма­ту­ля­мі пе­ра­рва­ла­ся. Яны зай­ма­лі­ся не дзець­мі, а пра­фе­сі­яй, кар'­е­рай; ад­па­вед­на, мы так­са­ма не атры­ма­лі гэ­та­га во­пы­ту і ву­чым­ся яму толь­кі ця­пер, на ўлас­ных дзе­цях...

22-18

Ю.П.: Хоць вя­лі­кі пе­да­гог, гу­ма­ніст Януш Кор­чак ужо даў­но пра гэ­та на­пі­саў, але для мно­гіх гэ­та ўсё ад­но на­ві­на: без­умоў­на, у баць­коў павінна быць па­ва­га да ўлас­на­га дзі­ця­ці. Па­ва­га і ўспры­ман­не яго як паў­на­вар­тас­на­га ча­ла­ве­ка, а не ары­ен­та­цыя на па­ме­р ці на­яў­ны жыц­цё­вы во­пы­т. Усё, што баць­кі па­він­ны ра­біць — гэ­та быць по­бач і да­па­ма­гаць рас­ці. Бо ёсць ста­тыс­ты­ка, па­цвер­джа­ная між­на­род­ны­мі да­сле­да­ван­ня­мі, пра ўплыў не­га­тыў­на­га дзі­ця­ча­га во­пы­ту на да­лей­шае жыц­цё ча­ла­ве­ка. А не­га­тыў­ны во­пыт — гэ­та не толь­кі, пра­бач­це, жорст­кі мар­да­бой, гэ­та на­огул пра­цяг­лае зна­хо­джан­не ў сі­ту­а­цыі стрэ­су. Як мож­на па­тра­ба­ваць ад школь­ні­ка, каб ён вы­дат­на ву­чыў­ся і вый­гра­ваў у алім­пі­я­дах, каб по­тым ма­ла­ды ча­ла­век па­спя­хо­ва па­сту­піў у ВНУ, ка­лі ўсё дзя­цін­ства ён пра­вёў у стра­ху, у стрэ­се, спра­бу­ю­чы адап­та­вац­ца да не­спры­яль­ных умоў іс­на­ван­ня? Паз­ней гэ­ты не­га­тыў­ны до­свед аб­умоў­лі­вае ўжо ў да­рос­ла­га ча­ла­ве­ка раз­віц­цё мност­ва хва­роб, шкод­ных звы­чак; схіль­насць да су­іцы­даў, дэ­прэ­сіі; ал­ка­га­лізм, нар­ка­ма­нію...

Ар­кадзь Ха­ры­то­нен­каў: Ка­лі га­ва­рыць пра сі­ту­а­цыі на­сіл­ля, не вар­та за­бы­вац­ца, што, акра­мя дзя­цей і баць­коў, у іх час­та бы­ва­юць уцяг­ну­ты трэ­ція асо­бы — на­прык­лад, ба­бу­лі. І не­ка­то­рыя дзе­ці до­сыць ра­на ба­чаць, што мож­на імі ма­ні­пу­ля­ваць. У нас быў вы­па­дак, ка­лі за­вя­лі кры­мі­наль­ную спра­ву су­праць ай­чы­ма: ён у на­пру­жа­най сі­ту­а­цыі не стры­маў­ся і даў па­сын­ку апля­ву­ху, а той па­скар­дзіў­ся ба­бу­лі. Ба­бу­ля ж, якая з са­ма­га па­чат­ку бы­ла су­праць паў­тор­на­га шлю­бу дач­кі, на­пі­са­ла за­яву ў мі­лі­цыю аб на­ня­сен­ні дзі­ця­ці ця­лес­ных па­шко­джан­няў. І хоць і ай­чым по­тым рас­ка­яў­ся і пра­сіў пра­ба­чэн­ня, і ста­рэй­шае дзі­ця да яго нар­маль­на ста­ві­ла­ся, і ў цэ­лым сям'я цал­кам пры­стой­ная, усё ад­но ба­бу­ля ме­ла на­мер да­вес­ці спра­ву да су­да...

22-17

— А баць­коў­скі кант­роль і аб­ме­жа­ван­ні, якія да­ты­чыц­ца дзя­цей і кам­п'ю­та­раў — гэ­та за­сця­ро­га або пра­ява на­сіл­ля ці не­да­ве­ру? Дзе тут пра­вес­ці для са­міх ся­бе мя­жу, каб не са­пса­ваць ад­но­сі­ны з дзець­мі, дзей­ні­чаць ім на ка­рысць, а не на шко­ду?

Ю.П.: У ад­ным з да­па­мож­ні­каў для баць­коў су­стрэ­ла та­кія пра­ві­лы: да
3 га­доў — ні­я­ка­га тэ­ле­ві­за­ра, да 6 га­доў — ні­я­кіх план­шэ­таў і ма­біль­ні­каў, да 12 — ні­я­кіх са­ма­стой­ных ка­ры­стан­няў кам­п'ю­та­рам, і толь­кі по­тым па­сту­по­ва вар­та да­ваць больш сва­бо­ды ў абы­хо­джан­ні з га­джэ­та­мі.

А.Х.: Доб­ра, зу­сім ма­лень­кія мо­гуць абы­сці­ся пра­гул­ка­мі, гуль­ня­мі ў пя­соч­ні­цы з 3—4 су­сед­скі­мі дзець­мі. А ста­рэй­шыя? Па­гля­дзі­це: ка­лі ра­ней прак­тыч­на ўсе дзе­ці су­стра­ка­лі­ся, кан­так­та­ва­лі і за­свой­ва­лі пэў­ныя нор­мы па­во­дзін на ву­лі­цы, у кам­па­ніі пры­яце­ляў, то сён­ня гэ­та хут­чэй вы­клю­чэн­не. І я ба­чыў, як дзе­ці, якіх баць­кі вы­хоў­ва­юць па прын­цы­пе «ма­лень­кім усё да­зво­ле­на», мо­гуць па­ды­сці і штурх­нуць не­зна­ё­ма­га, на­ват да­рос­ла­га ча­ла­ве­ка — ады­дзі, ты мне пе­ра­шка­джа­еш! Ва ўмо­вах «ву­ліч­на­га вы­ха­ван­ня» та­кая сі­ту­а­цыя бы­ла б не­маг­чы­май, бо, ска­заў­шы або зра­біў­шы штось­ці ін­ша­му ча­ла­ве­ку, дзі­ця ад­ра­зу атрым­лі­ва­ла адэ­кват­ны ад­каз, «зда­чу», і на ўлас­ным во­пы­це ўсве­дам­ля­ла нор­мы па­во­дзін у гра­мад­стве. Ця­пер усё пе­ра­ку­ле­на з ног на га­ла­ву, дзе­ці час­цей кан­так­ту­юць у ін­тэр­нэ­це, чым у рэ­ча­іс­нас­ці; і вы не ўяў­ля­е­це, якую гразь ча­сам пад­лет­кі мо­гуць вы­лі­ваць адзін на ад­на­го ў са­цы­яль­ных сет­ках! У нас бы­ла ле­тась (у 2014 го­дзе. — Рэд.) за­ве­дзе­на кры­мі­наль­ная спра­ва вось па якім вы­пад­ку: за тое, што яго аба­зва­лі ў са­цы­яль­ных сет­ках, хлоп­чык у іх жа знай­шоў так зва­на­га «кі­ле­ра» і за­ка­заў яму за 250 ты­сяч руб­лёў «ра­за­брац­ца» з крыў­дзі­це­лем, яко­му ў вы­ні­ку бы­лі на­не­се­ны ця­лес­ныя па­шко­джан­ні... Ёсць яшчэ адзін важ­ны мо­мант, звя­за­ны з тым, што дзе­ці не ўме­юць кан­так­та­ваць з ад­на­год­ка­мі. Мы лі­та­раль­на за­ва­ле­ныя за­ява­мі ад баць­коў з прось­ба­мі ра­за­брац­ца ў дзі­ця­чых кан­флік­тах, па­чы­на­ю­чы з дзі­ця­ча­га сад­ка. Я ні­коль­кі не пе­ра­боль­шваю: на­прык­лад, ад­но ма­лое ўку­сі­ла дру­го­га за на­гу — тут жа да нас па­сту­пае за­ява, «пра­шу пры­няць ме­ры да баць­коў і пры­цяг­нуць іх да ад­каз­нас­ці». І толь­кі по­тым, у пра­цэ­се раз­бро­ру, ка­лі су­стра­ка­еш­ся з прад­стаў­ні­ка­мі роз­ных ба­коў, пра­во­дзіш з імі тлу­ма­чаль­ныя раз­мо­вы, уда­ец­ца спы­ніць раз­віц­цё кан­флік­ту. Але факт за­ста­ец­ца фак­там — ка­лі баць­кам пра­сцей «ад­ку­піц­ца» ад дзя­цей су­час­ны­мі кам­п'ю­тар­ны­мі пры­ла­да­мі, чым на­ву­чыць іх кан­так­та­ваць з ін­шы­мі людзь­мі, та­кія сі­ту­а­цыі бу­дуць мно­жыц­ца. Та­му я за аб­ме­жа­ван­ні ста­сун­каў з га­джэ­та­мі — на ка­рысць жы­вых ста­сун­каў.

Ю.П.: І як ма­ці школь­ні­цы, і як пэў­ны спе­цы­я­ліст у за­кра­ну­тым пы­тан­ні, аб­са­лют­на згод­ная ў тым мо­ман­це, што ўзор вы­ра­шэн­ня кан­флік­таў да­рос­лыя не пра­па­ну­юць. Пры­чым не толь­кі ўнут­ры сям'і, але і ў ка­лек­ты­ве. Баць­кам не­стае во­пы­ту, вы­ха­валь­ні­кам у дзі­ця­чых сад­ках час­та не ха­пае як пра­фе­сій­ных на­вы­каў, так і прос­та ча­су, ка­лі гэ­та адзін пе­да­гог на 25-30 дзя­цей.

Без па­мы­лак і як на­ву­чыц­ца ра­зу­мець сва­іх дзя­цей?

Дзе­ці не ба­чаць пры­маль­най у гра­мад­стве ма­дэ­лі вы­ра­шэн­ня кан­флік­таў і вы­му­ша­ны шу­каць ней­кія спо­са­бы са­ма­стой­на — з па­зі­цыі ўла­ды, сі­лы, гро­шай або ўплы­во­вас­ці баць­коў... І ў шко­ле час­та ціск шаб­ло­наў «хто мац­ней­шы ці вы­шэй­шы, той і мае ра­цыю» толь­кі пра­цяг­ва­ец­ца, з-за ча­го, на­пэў­на, праз пэў­ны час мы атрым­лі­ва­ем дэ­ві­янт­ных пад­лет­каў, якія ў ста­рэй­шых кла­сах ад­чу­ва­юць сваю сі­лу і спра­бу­юць «ады­грац­ца» на на­стаў­ні­ках за ўсе мі­ну­лыя га­ды... Што тут па­ра­іць баць­кам, акра­мя ўжо зга­да­най муд­рас­ці? Ка­лі звяр­нуц­ца да да­па­мож­най лі­та­ра­ту­ры, у ёй па­да­дзе­на не­каль­кі асноў­ных бло­каў: 1) лю­боў і пры­няц­це — не ары­ен­ту­ю­чы­ся на ацэн­ку гра­мад­ства або сва­я­коў, а прос­та та­му, што гэ­та ва­ша дзі­ця; 2) вы­зна­чэн­не ме­жаў — іх трэ­ба па­ста­віць ад­ной­чы і пры­трым­лі­вац­ца заўж­ды, і аб­са­лют­на лю­быя кур­сы для баць­коў пра­па­ну­юць пэў­ны на­бор фраз і спо­са­баў у да­па­мо­гу ўтры­ман­ня гэ­тых ме­жаў; 3) ме­та­ды вы­ра­шэн­ня кан­флік­таў — што мы аб­мяр­коў­ва­ем на ся­мей­най на­ра­дзе, як мы гэ­та аб­мяр­коў­ва­ем. Гэ­та тры рэ­чы, якія мож­на за­сво­іць і за­жыць спа­кой­на, каб не ўпа­даць у ад­чай і не пад­да­вац­ца агрэ­сіі кож­ны раз, ка­лі штось­ці зда­ра­ец­ца.

Так­ты­ка пра­ду­хі­лен­ня

— З уся­го ска­за­на­га раб­лю вы­сно­вы, што мно­гія праб­ле­мы ў ад­но­сі­нах баць­коў і дзя­цей уз­ні­ка­юць на­ват не з-за гру­бых па­мы­лак у вы­ха­ван­ні, а з-за ба­наль­на­га ня­ўмен­ня сес­ці і спа­кой­на пра­га­ва­рыць усё тое, што не­па­ко­іць — па­між са­бой, з дзі­цем, а ка­лі спат­рэ­біц­ца, то і са спе­цы­я­ліс­та­мі. І, што па­ло­хае, ча­сам гэ­та ня­ўмен­не і па­мкнен­не да­рос­лых лю­бы­мі сі­ла­мі за­ха­ваць імідж «доб­ра­пры­стой­най сям'і» вы­хо­дзіць бо­кам іх дзе­цям: су­праць пад­лет­каў учы­ня­юц­ца пэў­ныя зла­чын­ствы, або яны са­мі сы­хо­дзяць з жыц­ця...

А.Х.: Так, са ста­тыс­ты­кай не па­спра­ча­еш­ся — да­стат­ко­ва вя­лі­кая коль­касць «праб­лем­ных» пад­лет­каў вы­хоў­ва­ец­ца ў нар­маль­ных, улад­ка­ва­ных сем'­ях. Але тэн­дэн­цы­яй гэ­та я не на­зваў бы. Прос­та сем'і, якія зна­хо­дзяц­ца ў нас на ўлі­ку, кант­ра­лю­юц­ца больш піль­на, іх час­цей на­вед­ва­юць і пра­вя­ра­юць стан спраў — і су­пра­цоў­ні­кі мі­лі­цыі, і са­цы­яль­ныя ра­бот­ні­кі, і пе­да­го­гі. І ка­лі нам тэ­ле­фа­ну­юць, што за­ста­лі ма­ці п'я­най, а ў яе ма­лень­кае дзі­ця ўпа­ла з лож­ка, або ста­рэй­шыя ся­дзяць га­лод­ныя і не­да­гле­джа­ныя — мы пры­яз­джа­ем і ча­со­ва за­бі­ра­ем гэ­тых дзя­цей. Бо мэ­та і за­да­ча на­шай служ­бы — спра­ца­ваць на пра­ду­хі­лен­не, каб не ад­бы­ло­ся боль­шай бя­ды, і ў той жа час даць ча­ла­ве­ку сты­мул і час, ця­гам паў­го­да, узяц­ца за ро­зум: за­ка­дзі­ра­вац­ца, знай­сці пра­цу і г.д. Ка­лі для яго важ­ныя ўлас­ныя дзе­ці, ён зро­біць усё, каб іх вяр­нуць; ка­лі ж, бы­вае, ма­ха­юць ру­кой і ка­жуць, што дзе­ці ім не па­трэб­ны — лепш ім з та­кі­мі баць­ка­мі і не зна­хо­дзіц­ца, інакш, па ма­ім во­пы­це, у 90% вы­пад­каў та­кія дзе­ці, да­жыў­шы да пад­лет­ка­ва­га ўзрос­ту, по­тым тра­пяць да нас на ўлік. Ёсць та­кія сем'і, якія я на­вед­ваў яшчэ ка­лі быў ін­спек­та­рам — ця­пер тыя дзе­ці ўжо са­мі шмат­дзет­ныя баць­кі, і ўжо іх дзе­ці ста­яць у нас на ўлі­ку, паў­та­ра­ю­чы тыя ж са­мыя ўчын­кі, што іх ма­ці ці баць­ка...

Час­та пры­чы­най тра­ге­дыі ро­біц­ца не­да­гляд да­рос­лых і не­пра­ду­ма­насць. Так, мі­ну­лым ле­там бы­ло вель­мі шмат вы­пад­каў, ка­лі дзе­ці па­да­лі з вы­шы­ні і гі­ну­лі — та­му што на вок­нах ста­я­лі мас­кіт­ныя сет­кі, на якія аба­пі­ра­лі­ся ма­лыя. І тут не важ­на, ці зна­хо­дзіц­ца сям'я на ўлі­ку як праб­лем­ная: гэ­та ня­шчас­ны вы­па­дак, які мо­жа зда­рыц­ца з кож­ным.

— Да­рэ­чы, на­коль­кі эфек­тыў­най аказ­ва­ец­ца пра­ца на пра­ду­хі­лен­не? Ці мно­гія аса­цы­яль­ныя баць­кі рвуць з мі­ну­лым і вяр­та­юц­ца да нар­маль­на­га жыц­ця дзе­ля дзя­цей?

А.Х.: Як па­каз­вае прак­ты­ка, гэ­ты ме­тад да­во­лі дзейс­ны, ка­лі толь­кі са­мім баць­кам па­трэб­ны іх дзе­ці. У нас быў вы­па­дак, ка­лі па­тэ­ле­фа­на­ва­лі з ра­дзіль­ні: вы­пі­са­лі ма­му з дзі­цем, але фак­тыч­на ёй ня­ма ку­ды ехаць, бо яна пра­пі­са­на ў жы­лым па­мяш­кан­ні пад знос, якое не ацяп­ля­ец­ца. Пры­яз­джа­ем у гэ­ты дом з ка­мі­сі­яй па спра­вах не­паў­на­лет­ніх і ба­чым: у на­яў­нас­ці двое гра­ма­дзян на­пад­піт­ку, са­мой ма­мы ня­ма, па­мяш­кан­не аба­гра­ва­ец­ца (у ліс­та­па­дзе!) са­ма­роб­най спі­рал­лю... Паў­га­дзі­ны па­ча­ка­лі ма­ла­дзі­цу, якая быц­цам пай­шла ў кра­му — ня­ма. Пы­та­ем­ся: а дзе ж дзі­ця? Адзін з муж­чын пад­ні­мае з крэс­ла па­кры­ва­ла: «Вось». Гэ­тае не­маў­ля ля­жа­ла ў крэс­ле і на­ват не пі­шча­ла, бо сі­лы ледзь ха­па­ла на вы­жы­ван­не! Сха­пі­лі яго ў аха­пак, вы­клі­ка­лі «хут­кую»... Вось гэ­тая ма­ці, якой бы­ло ўсё роў­на, у якіх умо­вах, дзе і з кім зна­хо­дзіц­ца яе ма­лое, дак­лад­на на­ра­дзі­ла дзі­ця, не жа­да­ю­чы яго з'яў­лен­ня на свет, яно толь­кі пе­ра­шка­джа­ла ёй, і ёй ляг­чэй бу­дзе кам­пен­са­ваць дзяр­жа­ве гро­шы на яго ўтры­ман­не ў ін­тэр­на­це, чым вы­хоў­ваць. Без­умоў­на, гэ­та край­ні вы­па­дак. Боль­шасць баць­коў, у якіх мы ча­со­ва за­бі­ра­ем дзя­цей, га­то­выя пра­ца­ваць і змя­няц­ца да леп­ша­га дзе­ля іх вяр­тан­ня — ро­бяць ра­монт у ква­тэ­ры, кі­да­юць піць, улад­коў­ва­юц­ца на па­ста­ян­ную пра­цу.

Л.М.: Да­рэ­чы, ка­лі ка­заць пра не вель­мі доб­рыя, праб­лем­ныя сем'і, я час­та су­ты­ка­ю­ся з гэт­кім па­ру­шэн­нем ал­га­рыт­му. Ма­ці вель­мі ста­ра­ла­ся вы­рас­ціць доб­рых дзя­цей, але па вы­ні­ках апы­ну­ла­ся да­лё­ка не па­спя­хо­вай: дач­ка то гу­ляе, то вы­пі­вае, ні­дзе не пра­цуе, і ўжо яе ўлас­нае дзі­ця за­ста­ец­ца без на­гля­ду. І тут ба­бу­ля пры­хо­дзіць да нас і га­во­рыць, што бу­дзе вы­хоў­ваць гэ­тае дзі­ця — ёсць ду­шэў­ныя сі­лы, уз­рост і ма­тэ­ры­яль­ныя маг­чы­мас­ці так­са­ма да­зва­ля­юць, і, на­пэў­на, ёсць пад­свя­до­мае жа­дан­не стаць больш па­спя­хо­вай ба­бу­ляй, ка­лі не атры­ма­ла­ся стаць па­спя­хо­вай ма­ці. І та­кіх ба­буль і дзя­ду­ляў, якія хо­чуць са­мі зай­мац­ца вы­ха­ван­нем уну­каў і не жа­да­юць звяр­тац­ца па да­па­мо­гу да са­цы­яль­ных ра­бот­ні­каў, сён­ня да­во­лі шмат. Але так вы­хо­дзіць, што на па­ся­джэн­ні ка­мі­сіі па спра­вах не­паў­на­лет­ніх усе гэ­тыя ўну­кі ў ра­док ста­яць пе­рад на­мі... Я лі­чу, што нель­га за­мя­няць склад­ні­кі ма­дэ­лі сям'і — дзя­цей му­сяць вы­хоў­ваць баць­кі!

Яшчэ мы не за­кра­ну­лі праб­ле­му ня­поў­ных сем'­яў. А гэ­та ж на сён­ня су­цэль­ная ка­та­стро­фа! Пра якую па­спя­хо­вую сям'ю ў гэ­тым вы­пад­ку мож­на га­ва­рыць? Ма­ці ад­дае дзі­ця­ці ўсё, да апош­ня­га ка­вал­ка, пра­цуе на дзвюх пра­цах, «цяг­не» лям­ку з усяе сі­лы — а дзі­ця ста­іць на ўлі­ку ў ка­мі­сіі па спра­вах не­паў­на­лет­ніх, і гра­мад­ства асу­джае, якая ж гэ­та дрэн­ная ма­ці. Ні­чо­га яна не дрэн­ная. Яна прос­та не спраў­ля­ец­ца ў чымсь­ці з гэ­тай сі­ту­а­цы­яй, а мы, за­мест та­го, каб да­па­маг­чы, на­веш­ва­ем на яе яр­лы­кі.

Н.М.: Я, на­пэў­на, зра­бі­ла ўсе маг­чы­мыя па­мыл­кі ў вы­ха­ван­ні дзя­цей — у тым лі­ку ў той час, ка­лі з'яў­ля­ла­ся ма­ці-адзі­ноч­кай. Пры тым я лі­чы­ла на­шу сям'ю цал­кам улад­ка­ва­най — не да­во­дзі­ла­ся пра­ца­ваць на не­каль­кіх пра­цах, бо ха­па­ла ад­ной з доб­рым за­роб­кам, мы шмат па­да­рож­ні­ча­лі і на­огул шмат што маг­лі са­бе да­зво­ліць, мы з дзі­цем сяб­ра­ва­лі... І я з пе­най ля ро­ту да­каз­ва­ла, што ў нас усё нар­маль­на — да та­го ча­су, па­куль у мя­не не з'я­ві­ла­ся поў­ная сям'я і я са­ма не ад­чу­ла роз­ні­цу ў тым, як бу­да­ва­лі­ся ад­но­сі­ны са ста­рэй­шым сы­нам і з ма­лод­шы­мі дзець­мі. Бо чыс­та фі­зіч­на адзін з баць­коў не мо­жа даць дзі­ця­ці ўсё тое, што дае поў­ная сям'я.

Са­мая скла­да­ная пра­ца

— На­ват з лю­бі­мым і жа­да­ным дзі­цем, а тым больш з не­каль­кі­мі, ад­но­сі­ны не бы­ва­юць увесь час ад­ноль­ка­ва роў­ны­мі. Як «зла­віць» тыя кры­зіс­ныя пе­ры­я­ды, у якія аслаб­ля­ец­ца кан­такт з дзі­цем?

А.Х.: Пач­ну зда­лёк. На кур­сах па пра­ду­хі­лен­ні дзі­ця­чай пар­наг­ра­фіі і пе­да­фі­ліі спе­цы­я­ліс­ты, у тым лі­ку за­меж­ныя, пры­во­дзі­лі нам жах­лі­выя пры­кла­ды, што ад­бы­ва­ец­ца з дзець­мі, ка­лі баць­кі не кант­ра­лю­юць іх пе­ра­піс­ку ў ін­тэр­нэ­це. У на­шай кра­і­не быў вы­па­дак, ка­лі ў дзяў­чы­ны-пад­лет­ка скра­лі па­роль ад акаў­нта ў са­цы­яль­най сет­цы і па­абя­ца­лі яго вяр­нуць, ка­лі тая... сфа­та­гра­фу­ец­ца аго­ле­най. Яна так і зра­бі­ла, а баць­кі да­ве­да­лі­ся пра гэ­та на­огул вы­пад­ко­ва, пра­чы­таў­шы пе­ра­піс­ку з не­вя­до­мым. І ўжо ка­лі за­вя­лі кры­мі­наль­ную спра­ву, след­чы ўсё рас­пыт­ваў дзяў­чын­ку, што вы­му­сі­ла яе па­га­дзіц­ца на гэ­тае дзі­кае па­тра­ба­ван­не — за­вя­ла б но­вую ста­рон­ку, і ўсё. Аказ­ва­ец­ца, не­зна­ё­мы пры­гра­зіў ад яе імя на­пі­саць уся­кую бры­до­ту яе сяб­рам і ад­на­клас­ні­кам — і гэ­та­га дзяў­чын­ка спа­ло­ха­ла­ся. Зна­чыць, баць­кі ўпус­ці­лі той мо­мант, ка­лі са­цы­яль­ныя сет­кі ста­лі зна­чыць для іх дзі­ця­ці больш, чым яны са­мі, рэ­аль­ны свет і нор­мы ма­ра­лі...

Мае дзе­ці яшчэ ма­лень­кія, ім ня­ма па­куль і 3 га­доў, але я з жа­хам ча­каю та­го мо­ман­ту, ка­лі ў іх з'я­вяц­ца ін­та­рэ­сы і за­ня­ткі, якія мне як баць­ку бу­дзе цяж­ка кант­ра­ля­ваць.

Ю.П.: Я мяр­кую, што мы не мо­жам су­пра­ціў­ляц­ца ўплы­ву ін­тэр­нэт-ста­сун­каў, як не мо­жам ад­мо­віць тэх­ніч­ны пра­грэс на­огул, але вы­зна­чыць пэў­ныя пра­ві­лы і рас­ка­заць пра маг­чы­мыя ры­зы­кі нам па сі­лах. І яшчэ важ­на за­хоў­ваць уз­ро­вень да­ве­ру па­між да­рос­лы­мі і дзець­мі. На­прык­лад, я не ка­жу да­чцэ: «Прый­дзе мі­лі­цы­я­нер і ця­бе за­бя­рэ», — на­ад­ва­рот, яна ве­дае, што ў скла­да­най сі­ту­а­цыі, ка­лі яна раз­гу­бі­ла­ся, трэ­ба па­ды­сці да ча­ла­ве­ка ў фор­ме, і ён да­па­мо­жа. Зра­зу­ме­ла, у пад­лет­ка­вым уз­рос­це ін­шыя знач­ныя фак­та­ры, але ка­лі не губ­ляць гэ­ту су­вязь, ка­лі гля­дзець свай­му дзі­ця­ці ў во­чы са шчы­рай за­ці­каў­ле­нас­цю ў яго спра­вах, не за­бы­вац­ца аб прын­цы­пе «шас­ці аб­дым­каў за су­ткі», каб дзі­ця ад­чу­ва­ла ся­бе лю­бі­мым і аба­ро­не­ным — кры­зіс­ныя мо­ман­ты мож­на пе­ра­адо­лець ра­зам. Ня­хай спро­бы раз­маў­ляць пра­віль­ны­мі вы­ра­за­мі, якія ра­яць псі­хо­ла­гі, гу­чаць для на­ша­га ву­ха не­на­ту­раль­на, ні­бы на за­меж­най мо­ве, — але не­аб­ход­на спра­ба­ваць, і, маг­чы­ма, для на­шых дзя­цей гэ­тая мо­ва ста­не род­най.

Н.Ш.: Вы­лу­чыць най­важ­ней­шыя мо­ман­ты ў ста­лен­ні дзі­ця­ці да­во­лі скла­да­на. На­пэў­на, яны ўсе важ­ныя: яшчэ да на­ра­джэн­ня і тым больш пас­ля. Бо ка­лі па­чаць фар­мі­ра­ваць да­вер­лі­выя ад­но­сі­ны, шчыль­ны кан­такт з пер­ша­га го­да жыц­ця дзі­ця­ці і пад­трым­лі­ваць іх да­лей, то яму і баць­кам бу­дзе ці­ка­ва ра­зам і праз 5 га­доў, і праз 15. Ка­лі гэ­тая су­вязь ёсць, то яна ні­ку­ды не па­дзе­нец­ца. А баць­кі і са­мі бу­дуць ра­зу­мець, што, на­прык­лад, у 3 га­ды дзі­ця трэ­ба па­чаць ад­пус­каць ад ся­бе, у 6 га­доў яно ідзе ў ка­лек­тыў і пра­яў­ляе боль­шую са­ма­стой­насць, што ў пад­лет­ка­вым уз­рос­це ў яго бу­дуць пэў­ныя бун­тар­скія шу­кан­ні. Мой сын, на­прык­лад, ад­пус­ціў доў­гія ва­ла­сы і па­фар­ба­ваў іх у бе­лы ко­лер. Наш та­та быў у жа­ху, а я ра­зу­ме­ла, што гэ­та прос­та по­шу­кі ся­бе. Ця­пер хлоп­цу ўжо 20, ён па­спя­хо­ва прай­шоў гэ­ты пе­ры­яд... Сло­вам, мы зноў вяр­та­ем­ся да та­го, што ў лю­бым уз­рос­це трэ­ба пры­маць і ра­зу­мець сваё дзі­ця.

Л.М.: Да­рэ­чы, як мне па­да­ец­ца, са­праў­ды па­спя­хо­выя баць­кі — гэ­та не тыя, хто ідзе з пра­цы да­моў і ду­мае: «У мя­не доб­рая сям'я, у ёй ня­ма праб­лем, за­раз я зма­гу ад­па­чыць у ся­мей­ным ко­ле», а тыя, хто ра­зу­мее, іду­чы з пра­цы, што ця­пер па­чы­на­ец­ца га­лоў­ная, са­мая ад­каз­ная ра­бо­та, якую нель­га ад­клас­ці на­заўт­ра і нель­га ле­на­вац­ца ні­вод­на­га дня.

Н.М.: Ска­жу ад ся­бе. Са­мыя кры­зіс­ныя мо­ман­ты — ка­лі дзі­ця вы­хо­дзіць на но­вы ўзро­вень раз­віц­ця ці са­цы­я­лі­зы­цыі (ідзе ў са­док, шко­лу). Ад­па­вед­на, гэ­та ўзрост 3, 6-7, 14-18 га­доў і да­лей. Пры­гля­дайце­ся, пры­слу­хоў­вай­це­ся: не ўсё яно мо­жа рас­ка­заць, бо і са­мо не ра­зу­мее шмат ча­го. З'я­ві­лі­ся но­выя сяб­ры, но­выя ін­та­рэ­сы — нех­та з дзя­цей блі­жэй да ма­ці ста­не, а ін­шы кі­нец­ца «ва ўсе цяж­кія». Па­сту­піў ку­ды-не­будзь, за­ха­піў­ся чым-не­будзь — трэ­ба быць по­бач, да­па­маг­чы, пад­тры­маць,

— Ці мож­на, на ваш по­гляд, на­ву­чыц­ца па­спя­хо­ва­му баць­коў­ству, і ка­лі так, то хто мо­жа ў гэ­тым да­па­маг­чы?

Н.Ш.: Пе­рад­усім у са­мо­га ча­ла­ве­ка му­сіць быць жа­дан­не ўдас­ка­наль­вац­ца. Вель­мі шмат ёсць доб­рых кніг для баць­коў — мож­на на­ват не на­бы­ваць іх, а пра­чы­таць у біб­лі­я­тэ­цы, узяў­шы тое, што па­ды­хо­дзіць ме­на­ві­та вам. Ні­хто не пе­ра­шка­джае і пе­рай­маць во­пыт ін­шых баць­коў, чыя лі­нія па­во­дзін вам бліз­кая. Ка­лі вам па­да­ба­ец­ца — сха­дзі­це на кур­сы, іх ця­пер так­са­ма ня­ма­ла. Кож­ны мо­жа змя­ніц­ца — а хто на­са­мрэч хо­ча гэ­та­га, той зной­дзе спо­са­бы.

А.Х.: Пад­тры­маю дум­ку, што трэ­ба быць не­ля­ні­вым баць­кам — гэ­та са­мае га­лоў­нае.

Н.М.: Адзін са спо­са­баў, які да­па­мог аса­біс­та мне — су­пол­ка та­кіх жа баць­коў, з які­мі мы аб­мяр­коў­ва­лі праб­лем­ныя мо­ман­ты і аб­мень­ва­лі­ся во­пы­там. Мне па­шан­ца­ва­ла тра­піць у гур­ток усы­на­ві­це­ляў, з які­мі ра­зам мы «пе­ра­ла­па­ці­лі» мност­ва ін­фар­ма­цыі, вель­мі ка­рыс­най па жыц­ці. І я ця­пер не па­дзя­ляю дзя­цей на род­ных і ўсы­ноў­ле­ных, бо гэ­тая ін­фар­ма­цыя ак­ту­аль­ная аб­са­лют­на для кож­на­га з іх і не ліш­няя для лю­бой ма­ці ці баць­кі, не­за­леж­на ад коль­кас­ці дзя­цей у іх. І яшчэ, лі­чу, мне па­шан­ца­ва­ла — ня­ма маг­чы­мас­ці на­быць дзе­цям план­шэт, і та­му, на­прык­лад, у май­го 6-га­до­ва­га сы­на ня­ма га­джэ­таў, за­тое і ка­лі мы ўсе ра­зам вы­бі­ра­ем­ся на пры­ро­ду, дзе­цям заўж­ды ёсць чым за­няц­ца. У пла­нах на на­ступ­ны год у нас, на­прык­лад, па­бу­до­ва ша­ла­шу.

Л.М.: У нас, на жаль, зу­сім не раз­ві­тае ся­мей­нае кан­суль­та­ван­не, бо псі­хо­ла­гі ў шко­ле пра­цу­юць усё ж з дзець­мі. А да­па­мо­га ў гэ­тым вы­пад­ку па­трэб­на най­перш да­рос­лым. І на мой по­гляд, трэ­ба раз­ві­ваць дзяр­жаў­ную сіс­тэ­му ся­мей­ных кан­суль­та­цый, якія маг­лі б дзей­ні­чаць, на­прык­лад, пры тэ­ры­та­ры­яль­ных цэнт­рах са­цы­яль­на­га аб­слу­гоў­ван­ня на­сель­ніц­тва. Бо ёсць жа цу­доў­ны па­сту­лат: «Не трэ­ба вы­хоў­ваць дзя­цей — яны ўсё ад­но вы­рас­туць па­доб­ны­мі да вас. Вы­хоў­вай­це ся­бе».

А.Х.: Час­та тыя, ка­му па­трэб­на да­па­мо­га псі­хо­ла­га, тэ­ле­фа­ну­юць усё ад­но ў мі­лі­цыю, бо хо­чуць не вы­ра­шыць праб­ле­му ў прын­цы­пе, а атры­маць па­лёг­ку толь­кі тут і ця­пер. Але на­ват ка­лі мы «па­па­ло­ха­ем» ся­мей­на­га агрэ­са­ра, гэ­та не вы­ра­шыць праб­ле­му. А па кож­ным та­кім вы­клі­ку на­кі­роў­ва­ец­ца па­ве­дам­лен­не ва ўста­но­вы аду­ка­цыі, ад­куль пры­хо­дзяць пра­вер­кі ў сем'і. Та­му трэ­ба змя­няць стаў­лен­не са­міх лю­дзей, каб яны не ба­я­лі­ся звяр­тац­ца, ку­ды трэ­ба.

Ю.П.: У прад­стаў­ніц­тве Між­на­род­на­га дзі­ця­ча­га фон­ду ў Бе­ла­ру­сі як­раз за­вяр­ша­ец­ца вя­лі­кі пра­ект па аба­ро­не дзя­цін­ства, і ад­на з яго час­так — пра­гра­ма з 8 за­ня­ткаў «Па­спя­хо­вае баць­коў­ства». Ле­тась, на­прык­лад, у кра­і­не дзей­ні­ча­лі 450 су­по­лак, у якіх на­шы трэ­не­ры пра­па­ноў­ва­лі гэ­ту па­слу­гу. Боль­шасць з іх — псі­хо­ла­гі сад­коў, школ і са­цы­яль­на-пе­да­га­гіч­ных цэнт­раў кра­і­ны, дзе і ла­дзяц­ца баць­коў­скія гру­пы. Я б ра­і­ла чы­та­чам па­пы­тац­ца ў сва­ім сад­ку ці шко­ле пра гэ­тую пра­гра­му. Так­са­ма курс вы­кла­да­ец­ца ў аб­лас­ных ін­сты­ту­тах раз­віц­ця аду­ка­цыі для спе­цы­я­ліс­таў, якія ха­це­лі б рас­па­чаць та­кія гру­пы ў сва­іх уста­но­вах. А'ек­тыў­ная ацэн­ка свед­чыць, што курс «Па­спя­хо­вае баць­коў­ства» да­па­ма­гае як мі­ні­мум 87% баць­коў рас­па­зна­ваць не­пры­маль­ныя ме­та­ды вы­ха­ван­ня і — га­лоў­нае — на­ву­чыц­ца дзейс­ным спо­са­бам вы­ка­нан­ня гэ­тай ня­прос­тай ра­бо­ты — быць баць­ка­мі.

Вік­то­рыя ЦЕ­ЛЯ­ШУК.

 

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».