Карэспандэнты «Звязды» правялі адзін дзень сярод манахаў-капуцынаў
Напярэдадні запланаванай вандроўкі ў вёску з адметнай назвай Пералом, якая знаходзіцца на самай мяжы Беларусі і Літвы, знайшоў у інтэрнэце даволі цікавы здымак. На ганку драўлянай пабудовы, склаўшы рукі, сядзяць манахі. Яны спакойна пазіраюць у аб'ектыў фотамастака і, безумоўна, не ведаюць, што ўвойдуць у гісторыю беларускага касцёла, бо сталі першымі капуцынамі на абшарах сучаснай Беларусі… Міне час, і ў цяжкія пасляваенныя 1950‑я яны будуць вымушаны гэта намоленае месца назаўсёды пакінуць. Ад іх у памяці старажылаў назаўсёды засталіся ўспаміны і імёны. І толькі адзіны з іх, брат Крыспін, здолеў пражыць тут да 1984 года.
Ад замка да капуцынаў
Сённяшні Пералом — маляўнічы дачны пасёлак, які знаходзіцца непадалёк ад хуткаплыннага Нёмана. У даўнейшыя часы тут стаяў маленькі замак, які абараняў тутэйшыя землі ад крыжакоў. З цягам часу з'явіўся касцёл, а ў 1938‑м, на 411‑м годзе свайго існавання, манаскі ордэн капуцынаў пабудаваў у Пераломе драўляны двухпавярховы кляштар. Да манаскай пляцоўкі, што на ўзгорку, ад дач вядзе стромкая сцяжына. Адчуванне, нібы прырода сама перапляла карнявішчы дрэў і для большай зручнасці людзей стварыла гэтыя ладныя прыступкі па дарозе да святыні. Праз паўхвіліны пад'ёму перад намі адкрываецца залітая сонцам паляна. Тут стаіць шэры драўляны касцёлак, які здалёк нагадвае шматпавярховы дачны дом. Ад манастыра нічога не засталося. Толькі падмурак, склеп і надпіс на каменным крыжы: «Тут стаяў кляштар і касцёл капуцынаў у гонар святога Юрыя і Найсвяцейшага Імя Марыі…» Нягледзячы на гэта, беларускія капуцыны не забываюць свае карані і кожны год прыязджаюць на сімвалічнае для свайго ордэна месца.
Вось і цяпер, у гэты ранні час, у святыні ідзе набажэнства. У храме паветра пахне дошкамі. Ціха. На сценах — абразы святых Казіміра і Юрыя, апекуна вёскі, Юзафа, а над алтаром уздымаецца копія іконы Маці Божай Пераломскай, арыгінал якой знаходзіцца ў Гожы. Нешматлікія вернікі сталага веку ўважліва слухаюць казанне маладога айца аб тым, як жыць з Хрыстом. Я ўяўляю іх не дачнікамі, а старажыламі гэтых мясцін, якія падтрымлівалі веру, хавалі ў савецкія часы абразы ў хатах і выдатна ведалі гісторыю гэтых мясцін. І, як аказваецца, мае здагадкі былі небеспадстаўнымі.
— Я вам вось што скажу. Стары касцёл камуністы разабралі і адвезлі ў Грандзічы, пад самае Гродна, — узгадвае парафіянка Яня Орлюк. — Хацелі збудаваць дзіцячы садок, аднак бярвенні пакралі, і нічога зрабіць у іх не атрымалася. Новы храм узвялі ў 1990‑я ўжо самі вернікі. Рабілі ўсё сваімі рукамі. На набажэнствы мы часта ездзім у Гожу. Праўда, часам ксёндз і сам у Пералом прыязджае. Як і браты-капуцыны. А што да вёскі, у ёй амаль ніхто не жыве. Толькі некалькі чалавек засталося. Астатнія — дачнікі.
Вернікі павольна пакідаюць касцёл, і мы застаёмся сам-насам з айцом Алегам Вайцяховічам. У Пералом ён прыехаў у водпуск — як кажа, «адпачыць разам з Богам». Жыццё ў пустэльні ў ХХІ стагоддзі, калі з усіх бакоў ціснуць камп'ютарныя тэхналогіі, а з лесу атакуюць цэлымі дывізіямі камары, яго зусім не палохае.
— У хатцы, дзе я жыву, няма электрычнасці, — ламаючы сандалямі траву, вядзе нас да свайго жытла брат Алег. — А ад камароў абараняюся спецыяльным спрэем. Вы, дарэчы, таксама скарыстайцеся. А то пасля камандзіроўкі ў Пералом вам будзе спацца надта цікава.
Брат Крыспін — легенда Пералома
Крыты бляхай дамочак стаіць у акружэнні дрэў за метраў 50 ад святыні. У свой час яго таксама адрэстаўравалі шчырыя вернікі. Менавіта тут да 1984 года жыў брат Крыспін, а пасля пераехаў у Ліпнішкі, дзе праз два гады памёр і быў пахаваны. Насамрэч, можна толькі падзівіцца мужнасці гэтага чалавека. На яго вачах зносілі касцёл, кляштар, а ён трываў, заставаўся на тым месцы, куды яго накіраваў ордэн. Сталыя адпачывальнікі часам узгадваюць, як «барадаты дзядуля» любіў сядзець каля кляштарнай студні і чакаць людзей, якія абавязкова прыйдуць па ваду. Інтэр'ер хаткі, напэўна, такі ж сціплы, як і раней. Узімку ад маразоў ратуе маленькая печка. Каля сцен стаяць некалькі ложкаў, у кутах — абразы, на вокнах — фіранкі. Аб цывілізацыі нагадвае пліта, якая працуе на газе. Да дома пустэльніка прымыкае невялічкая гаспадарчая прыбудова, дзе пры належнай колькасці вады працуе самаробны душ у выглядзе прымацаванай да столі вялікай пластыкавай ёмістасці. Напор, зразумела, рэгулюецца паваротам корка.
Брат Алег збіраецца ў Гожу, каб заправіць газавы балон. Мы пагаджаемся скласці яму кампанію і едзем на нашым аўтамабілі па гарачым грунце на запраўку.
— Мой дзень у кляштары звычайна пачынаецца а палове сёмай раніцы, — распавядае пра свой расклад наш суразмоўца. — Я цяпер у адпачынку, а таму магу графік трохі перайначыць. Праўда, арганізаваць сябе ў першыя дні тут было даволі складана. Прачынаюся ў восем. П'ю каву, малюся ў касцёле і праз гадзіну б'ю ў звон — гукаю людзей на імшу. Пасля службы размаўляю з вернікамі, займаюся фізічнай працай, рамантую старыя рэчы. Спаць кладуся разам з заходам сонца — каля 22 гадзін.
— Айцец Алег, на вуліцы такая спёка. А вам не горача ў хабіце (манаскае адзенне. — Аўт.)?
— Афіцэры, якія ішлі на вайну, не думалі пра спёку ці холад. Яны, наадварот, ганарыліся сваім мундурам (польск. кіцель — Аўт.), — заўважае айцец Алег Вайцяховіч. — Карычневы хабіт — гэта мой мундур. Калі бачыце, ён падперазаны звычайнай белай вяроўкай з трыма вузламі, якія азначаюць паслухмянасць, чыстасць і ўбогасць — манаскія абеты, якія мы складалі і абяцалі, што будзем прытрымлівацца іх на працягу жыцця.
Яшчэ адным сімвалам адзення капуцына з'яўляецца востраканечны каптур. Брат Алег хоць і карыстаецца ім зрэдчас, па патрэбе, але значнасць гэтай дэталі ў гісторыі ордэна зменшыць нельга. Бо менавіта ад італьянскай назвы каптура «cappucіo» атрымалі сваю назву манахі (а не ад вядомай кавы капучына). Праўда, браты таксама ў пэўнай меры спрычыніліся да гэтага напою. Бо менавіта колер іх хабітаў натхніў так назваць напой еўрапейскіх кававараў.
Дзесьці праз гадзіну мы вяртаемся на капуцынскі ўзгорак у Пералом, і айцец Алег кажа, што хутка будзем палуднаваць — садавіной і амлетам. Пераважную большасць прадуктаў ён прывёз з сабой з Маладзечна, а астатнім частуюць вернікі.
— Аднойчы была залева, я хаваўся ў доме і нечакана пачуў чыесьці крокі. Адчыняю дзверы, а там пад дажджом бабулька стаіць: «Ойча, а пачастуйцеся блінкамі. Толькі не адмаўляйцеся!»
Праўда, падобныя візіты тут рэдкасць. Каля касцёла пераважна гуляюць грыбнікі ці адпачывальнікі, якім мясцовая святыня пакуль не вельмі цікавая. Вось і цяпер з боку храма пачулі: «Б‑о‑о‑о‑м!» Аказваецца, дзеткі, убачыўшы самаробны звон, вырашылі пажартаваць, паклікаць людзей яшчэ на адну імшу. Калі забыцца на ўсе падобныя візіты, памежны Пералом у думках паўстае не проста выдатным месцам для адпачынку, а яшчэ і для сузірання, унутранай рэфлексіі пад шамаценне дрэў на глыбокія тэмы. Тут сапраўды абстрагуешся ад усяго гарадскога і канцэнтруешся на тым глыбокім, што не дазваляў табе зрабіць горад з яго рытмам. Хто ведае, магчыма, у гэтым і тоіцца разгадка выбару месца для пражывання капуцынаў. Хаця ўсё можа быць больш празаічна: у Гродне манахаў заўсёды было шмат, а размяшчэнне Пералома на карце заўжды дазваляе хутка дабрацца і да Гродна, і да Вільні.
Выпрабаванне святарства
Мы ўсе разам хуценька расстаўляем талеркі на маленечкім стале, пасля кароткай малітвы садзімся, і наш суразмоўца распавядае цікавую гісторыю свайго прыходу ў кляштар. Аказваецца, што ў сваім дзяцінстве, якое святар правёў у Докшыцкім раёне, ён аб гэтым не марыў. Усё перамянілася літаральна ў адзін момант. Ён прыйшоў у кляштар капуцынаў, скончыў Каталіцкі ўніверсітэт у Любліне, стаў святаром, вярнуўся ў Беларусь, дзе першай пляцоўкай для працы стала Маладзечна. Сёння брат Алег апякуе сем'і.
— Я вельмі добра памятаю першае выпрабаванне свайго святарства. Праз нейкі час, як я стаў айцом, мне патэлефанавалі і сказалі, што трэба ехаць да вельмі хворага дзіцяці. Я ўсё ўспрымаў як мае быць. Аднак пасля таго, як убачыў перад сабой гэтага нованароджанага, у мяне сціснулася сэрца. Суцешыў яго блізкіх, пахрысціў хлопчыка. Потым вярнуўся да сябе і заплакаў, звярнуўся ў малітве да Госпада: «Божа, навошта ты накіраваў мяне ў святары? Навошта мне бачыць падобнае?»… Але неяк даведаўся, што дзіця пайшло на папраўку. І тады я зразумеў, што так насамрэч трэба. І тое, што адбываецца ў нашым жыцці, робіцца не проста так. І нават ваш сённяшні прыезд — гэта таксама план Божы.
— А як той маленькі хлопчык?
— Жыве, — з усмешкай адказаў суразмоўца.
«Манаства — сапраўдная сям'я»
На развітанне айцец Алег Вайцяховіч вырашае паказаць нам Нёман. Праз хвілін 15 мы выходзім на зарослы беражок магутнай ракі, якая нясе свае воды ў Балтыку. Ён садзіцца на траву і моўчкі паглядае на ваду, супрацьлеглы бераг.
— Манахаў-капуцынаў сустракалі тут радасна, — кажа айцец Алег. — З харугвамі, песнямі. Для мясцовых жыхароў гэта было нечым надзвычайным. Трэба разумець, што манаства — сапраўдная сям'я. І браты сюды прыходзілі разам, а не паасобку.
Мы вяртаемся да машыны. Ціхае паселішча Пералом мне яшчэ больш нагадвае зарослыя, старыя могілкі, на якія прыязджаюць толькі зрэдчас. Вось і той стары дух, які адлюстраваны на чорна-белых здымках кляштара, з гэтай вёскі можа хутка выветрыцца. Заўтра Алег Вайцяховіч правядзе імшу, зачыніць на ключ дом пустэльніка і паедзе аўтобусам у Гродна на цягнік. На пэўны час на палянцы зноў паселіцца цішыня. І толькі добра бачныя таблічкі на слупах будуць нагадваць грыбнікам пра тое, што тут быў манастыр, жыў працавіты брат Крыспін. І так — да рэдкіх набажэнстваў у касцёле, да наступнага вяртання капуцынаў у Пералом.
Тарас ШЧЫРЫ.
Фота Надзеі Бужан.
Гродзенскі раён.
Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».
Каментары