Пажыўная глеба для міжэтнічных канфліктаў

Прэвалюючым штуршком у развіцці еўрапейскага рэгіяналізму служыць наяўнасць дзяржаўнай мяжы паміж прадстаўнікамі адной і той жа этнічнай групы. Уз'яднанне рэгіёна ідзе па лініі аднаўлення кантактаў у асяродку прадстаўнікоў гэтай этнічнай групы праз знішчэнне дзяржаўнай мяжы і стварэнне больш цесных сетак — як эканамічных, так і культурных, палітычных, — якія больш цесна звязваюць прадстаўнікоў насельніцтва на гэтай тэрыторыі аднаго з адным, чым з іншымі часткамі краін, да якіх яны належаць палітычна. У сённяшняй практыцы рэгіяналізму ў рамках Еўрапейскага саюза праводзіцца старанная праца па развіцці дзясяткаў еўрарэгіёнаў на стыках еўрапейскіх дзяржаў, што ўваходзяць у ЕС. Рэгіёны маюць свае прадстаўніцтвы ў Бруселі, закліканы клапаціцца перш за ўсё пра інтарэсы гэтага рэгіёна, няхай нават гэта будзе ісці ва ўрон адной з краін, часткай якіх ён з'яўляецца. Асноўны матыў стварэння еўрарэгіёнаў даволі празрысты — звязаць краіны, якія ўваходзяць у ЕС, такім чынам, каб зрабіць выхад любой з іх з ЕС цяжкім.

Разгледзім для прыкладу Паўднёвы Ціроль, новы еўрарэгіён у Еўрапейскім саюзе, утвораны на мяжы Аўстрыі і Італіі. Пераважнае насельніцтва на гэтай тэрыторыі валодае аўстрыйскай ідэнтычнасцю па абодва бакі мяжы. Чым пагражае заахвочванне згуртавання насельніцтва ў рамках падобных рэгіёнаў Еўропе? Пры ўсёй дэклараванай аддаленасці і Аўстрыі, і Італіі ад дамаганняў на рэгіянальную адзінку, якая ў выніку фарміруецца, пры ўзнікненні напружанасці паміж Італіяй і Аўстрыяй у будучыні рэгіён яўна схіліцца на бок Аўстрыі. Усё большае і большае развіццё еўрарэгіёнаў робіць нацыянальныя дзяржавы, што ўваходзяць у Еўрапейскі саюз, фактычна закладнікамі гэтага наддзяржаўнага ўтварэння. З кожным годам выхад любой нацыянальнай дзяржавы з Саюза становіцца ўсё больш складаным у сувязі з цяжкасцямі пры спробе аднавіць дзяржаўную мяжу. Хваля аптымістычных пабудоў канцэпцый усходняга пашырэння ЕС базавалася на дастаткова ўразлівым фактары пастаяннага эканамічнага росту. Але ва ўмовах працяглага сусветнага эканамічнага крызісу, пры якім вядучым спонсарам ЕС даводзіцца адмаўляць у фінансаванні сумесных праектаў менш развітым краінам — удзельнікам саюза, сітуацыя мяняецца. Пры гэтым устойлівасць ЕС будзе залежаць ад працягласці і сілы такога крызісу, калі шэрагам нацыянальных дзяржаў можа быць прынята рашэнне аб пошуку выратавання ў адзіночку, спроба аднаўлення дзяржаўных межаў пры развітым рэгіяналізме можа стаць штуршком да новага этнічнага канфлікту, які па размаху не саступіць таму, што ўзнік пры распадзе Югаславіі. Вяртанне ва ўладу дзеячаў крайне правай арыентацыі, якім не ўласціва доўга вагацца ў прыняцці ключавых рашэнняў, робіць такі сцэнарый цалкам магчымым. Уключэнне ў Еўропу новых дзяржаў постсавецкага лагера, якія патрабуюць пастаянных інвестыцый, значна зніжае ўстойлівасць ЕС падчас эканамічных крызісаў. Ужо цяпер адным з пануючых настрояў у ЕС становіцца патрабаванне абмежавання патоку рабочых на тэрыторыю ранейшых краін ЕС з новых краін-членаў. Новыя краіны са слабаразвітой эканомікай пры сур'ёзным пагаршэнні кан'юнктуры змогуць стаць новай мішэнню для па-папулісцку настроеных палітыкаў.

Пры гэтым цалкам магчымым варыянтам можа стаць і вылучэнне цэлага рэгіёна з сумежных еўрапейскіх дзяржаў, і з ЕС у цэлым. Такія рэгіёны, пры ўмове іх паспяховага развіцця, будуць адчуваць больш адчужанасць ад ЕС у цэлым і ад сваіх краін-прабацькоў у прыватнасці, і ўсё большую прыналежнасць да канклава сусветнай заходняй цывілізацыі. Безумоўна, насельніцтва гэтых рэгіёнаў (а значыць, і палітычныя органы самакіравання) будзе ўсё з большым абурэннем успрымаць спробы адабраць частку свайго даходу на патрэбы слабаразвітой Сіцыліі (з боку Італіі) або Латвіі (з боку вярхоўных органаў ЕС).

Заходнія тэарэтыкі цудоўна апісалі механізм варварскіх этнічных чыстак, якія сталі вынікам распаду Югаславіі, адзначыўшы пры гэтым, што "канфлікты ў Югаславіі... паходзілі, часткова з самой нацыянальнай палітыкі, якая прымянялася былым камуністычным урадам, прызнавала падпарадкаваныя нацыянальнасці і этнічныя групы і праводзіла дзяржаўныя межы, якія наўмысна пераразалі этнічныя і нацыянальныя сферы пражывання", як пра гэта пісаў яшчэ ў пачатку 1990-х Кэлхаўн. Новая палітыка ў ЕС ідзе ад супрацьлеглага — пераразаюцца дзяржаўныя межы ва ўгоду этнічных сфер пражывання, падрываецца дзяржаўны аўтарытэт краін, якія ўваходзяць у ЕС, у той час як аўтарытэт ЕС як наддзяржаўнага ўтварэння застаецца эфемерным, а грамадзяне ЕС не адчуваюць сябе "еўрапейцамі", працягваючы ідэнтыфікаваць сябе з пэўнымі этнічнымі групамі. Палітыка рэгіяналізацыі фактычна стварае міні-дзяржавы, здольныя прэтэндаваць на межы спрадвечных дзяржаўных утварэнняў, што праходзяць праз іх тэрыторыі. Такая палітыка не змяншае шанцы на міжэтнічныя сутыкненні, а рэзка ўзмацняе іх. Ствараецца пажыўная глеба для разбуральнай катастрофы ў будучыні.

Тэарэтыкі выбудоўвання ЕС робяць звычайную для заходняй цывілізацыі памылку, свята верачы ў няўхільны эканамічны прагрэс заходняга арэала, палітычную перамогу над светам, у сілу якой няма неабходнасці клапаціцца аб палітычных і сілавых аспектах, а неабходна адбудоўваць — для эканамічнага замацавання захопу свету — перш за ўсё найбольш эфектыўныя эканамічныя структуры. У той жа час нельга выключаць і магчымасці, што частка еўрааптымістаў, якія фанатычна вераць у ідэю ЕС, разумеюць усе магчымыя пагрозы палітыкі рэгіяналізацыі, але свядома разбураюць дзяржаўныя межы краін, якія ўваходзяць у ЕС, каб зрабіць еўраінтэграцыю незваротнай з прычыны той жахлівай цаны, якую давядзецца заплаціць любой дзяржаве за спробу выхаду.

Сяргей КІЗІМА,

доктар палітычных навук.