Старэйшы беларускі трамвай адноўлены!

У Віцебску ў гонар 115-гадовага юбілею беларускага электрычнага транспарту зрабілі дакладную копію першага трамвая, які бегаў па вуліцах горада. На жаль, у нашы дні гэты трамвай не зможа рухацца па рэйках, бо змянілася шырыня калеі.

Трамвай можна ўбачыць на пастаменце каля Віцебскага трамвайна-тралейбуснага ўпраўлення.

— Роўна 115 гадоў таму ў правінцыйным Віцебску пасля Кіева, Ніжняга Ноўгарада, Днепрапятроўска з'явілася "электрычная дарога", па якой паехала "электрычная павозка", — сказаў падчас цырымоніі прэзентацыі адноўленага трамвая Васілій Паўлючкоў, начальнік унітарнага камунальнага транспартнага прадпрыемства "Віцебскае трамвайна-тралейбуснае ўпраўленне". — Да нашых дзён захаваўся будынак электрастанцыі, які знаходзіцца непадалёку ад Летняга амфітэатра. Гэтая станцыя давала не толькі ток для руху трамвая, а паралельна на вуліцах Віцебска з'явілася электрычнае асвятленне.

Падчас святкавання юбілею беларускага электрычнага транспарту каля ўстаноўленай на манумент дакладнай копіі трамвая адбылося тэатральнае прадстаўленне. Відавочцы падзеі дзякуючы акцёрам трапілі ў мінулае і ўбачылі, як першыя пасажыры са страхам навізны, але з вялікім інтарэсам "учынілі" першы рэйс на трамваі.

А сцены трамвая — драўляныя!

Усе ахвотныя пасля таго, як старшыня Віцебскага гарвыканкама Віктар Нікалайкін

звонам даў дазвол для "руху" трамвая, змаглі пабываць унутры яго.

Адразу здзівіла, што трамвай унутры і звонку драўляны. Вельмі цікава было, знаходзячыся ў салоне, прачытаць аб'явы дарэвалюцыйных часоў. У прыватнасці, можна ўбачыць табліцу з надпісам "Такса за рэчы, пашкоджаныя пасажырамі ў вагонах трамвая, зацверджаная гарадской управай". Дык вось, за пабітае вялікае шкло можна было заплаціць 2 рублі 15 капеек — даволі вялікую суму. Для параўнання: рабочы за 16-гадзінны працоўны дзень атрымліваў да 60 капеек.

А на іншай копіі арыгінальнай таблічкі — "Абавязковыя пастанаўленні" (ад 1892 года) сярод іншага напісана, што пасажырскі рух павінен ажыццяўляцца з хуткасцю не больш за 14 вёрст у гадзіну. Побач надпіс пра час курсіравання трамвая. Аказваецца, ён мяняўся ў залежнасці ад пары года.

З архіўных матэрыялаў

У Віцебску дзейнічае насамрэч унікальны музей віцебскага трамвая, які стварылі ў 1966 годзе. У залах знаходзяцца больш за 2 тысячы экспанатаў. Сярод іншых можна ўбачыць дагавор з бельгійскім акцыянерным таварыствам, матэрыялы аб пуску ў Віцебску першага трамвая. Ёсць макеты вагонаў розных часоў...

Пабываўшы ў музеі, можна даведацца, што ў канцы 1890-х гадоў Віцебск уяўляў сабой невялікі губернскі горад з насельніцтвам усяго каля 70 тысяч чалавек, з дробнай, слабаразвітай прамысловасцю, з вузкімі, крывымі вулачкамі, дзе-нідзе замошчанымі каменем. Горад асвятляўся з дапамогай газавых ліхтароў. Транспарт горада быў прадстаўлены коннымі ламавымі і легкавымі коннымі фурманкамі.

Упершыню пытанне аб будаўніцтве трамвая ў горадзе Віцебску паўстала ў 1895 годзе. З ліпеня па лістапад названага года Віцебская гарадская ўправа прыняла тры заявы на будаўніцтва электрычнай жалезнай дарогі ў горадзе ад трох прэтэндэнтаў.

Па выніках галасавання гарадская дума пастанавіла даць канцэсію на ўстройства і эксплуатацыю трамвая ў Віцебску тэрмінам на 40 гадоў Фернану Гільёну, які быў прадстаўніком бельгійскага акцыянернага таварыства ў Бруселі. Дагавор аб гэтым пагадненні быў падпісаны 4 лютага 1896 года. Згодна з ім, Гільён абавязваўся пабудаваць электрычную чыгунку з усімі да яе прыладамі і рухомым складам.

Адзін з "параграфаў" дагавора ад 4 лютага 1896-га прадугледжваў: "Гільён мае права ўтвараць у Расіі ці за мяжой для ажыццяўлення гэтага прадпрыемства таварыства на паях або акцыянернае таварыства з правам выпуску акцый, а таксама і аблігацый, прычым усе аблігацыі павінны быць пагашаны да дня заканчэння тэрміну канцэсіі..."

Былі выпушчаны акцыі ў колькасці 12 000 штук па 100 франкаў кожная. Грамадскі капітал склаў 1200000 франкаў.

Былі пабудаваны чатыры ўчасткі трамвайных ліній. І паколькі вулачкі горада былі вузкімі, пуць пракладалі адзіночны з раз'ездамі. І толькі на плошчах і шырокіх участках дарогі — двайны. Агульная працягласць трамвайных ліній склала больш за 6 кіламетраў...

Электрычная энергія для трамвая выпрацоўвалася на цэнтральнай станцыі, якая была пабудавана на Задуноўскай вуліцы паблізу Мікалаеўскай Саборнай плошчы (цяпер гэта дом № 13 па праспекце Фрунзэ).

Для размяшчэння рухомага складу і майстэрняў па рамонце вагонаў па Задуноўскай вуліцы было пабудавана дэпо ўмяшчальнасцю 42 вагоны. У парку налічвалася 18 маторных і 15 прычапных летніх вагонаў замежнай вытворчасці. Маторны вагон меў 32 месцы — 20 сядзячых і 12 стаячых.

18 чэрвеня 1898 года ўрачыста, пад гукі "трамвайнага маршу", напісанага спецыяльна з нагоды адкрыцця трамвайнага руху ў Віцебску, па вулачках горада ўпершыню пайшлі трамваі. Для невялікага губернскага горада пуск трамвая стаў найбуйнейшай падзеяй. Пуск трамвая з'явіўся знамянальным для горада яшчэ і таму, што разам з прагрэсіўным транспартам у горад прыйшло святло. Магутнасці пабудаванай для трамвая электрастанцыі хапала і на забеспячэнне электраэнергіяй некаторых гарадскіх устаноў і найбольш забяспечаных прыватных асоб. На вуліцах горада газавыя ліхтары паступова сталі замяняць электрычнымі лямпачкамі.

І тады пасажыры скардзіліся

У музеі могуць расказаць многае і пра скаргі дарэвалюцыйных часоў. Скаргі заносіліся ў спецыяльныя кнігі, якія былі ў кожным трамваі. І дырэкцыя павінна была разгледзець кожную скаргу і з указаннем прынятых мер прадставіць для справаздачы ў гарадскую ўправу.

Скаргі пасажыраў былі розныя: і справядлівыя, і безгрунтоўныя, а часам і пацешныя. Вось некаторыя з іх:

"2 студзеня 1905 года, калі сеў у вагон, спытаў спадара кандуктара, калі пойдзе вагон? Ён занадта недалікатна адказаў: "Калі прыйдзе, тады і сыдзе". Артыст К.П. Арлоў"

"19 студзеня 1905 года. Больш за тыдзень, як я заявіў, што дзверы ў вагоне № 105 не зачыняюцца. Дзверы не паставілі і дагэтуль. Гэта выклікае зубны боль. Надворны саветнік Глутневіч".

"12 кастрычніка 1907 года. Прашу запатрабаваць ад кандуктара № 51, па якім праве спаганяе з мяне 5 капеек за квіток, калі я знаходжуся ў форме, але без фартуха? Гімназістка Марыінскай гімназіі Яхніна".

"Увогуле не разумею, чаму кандуктары зачыняюць дзверы вагонаў, калі на вуліцы так цёпла. Бо ў вагонах немагчыма сядзець".

Пры падрыхтоўцы гэтага артыкула выкарыстаны матэрыялы музея, які наведвае шмат прыезджых. Нядаўна тут пабывалі людзі аж з Вялікабрытаніі, палова з якіх працуюць у сферы перавозак пасажыраў, а астатнія, можна сказаць, "фанаты" трамвайнага руху...

Шчыра кажучы, шкада, што адноўлены першы беларускі трамвай так і не будзе ездзіць па вуліцах старажытнага горада. А можа, узяць ды зрабіць яшчэ адну копію? І няхай, улічваючы змененую шырыню паміж коламі, яна будзе не зусім дакладнай, было б здорава праехацца па вулачках старажытнага Віцебска менавіта на "тым самым трамваі"!

Аляксандр ПУКШАНСКІ.