7 невядомых кален з радаводу Францішка Багушэвіча

Даследчыку радаводаў колішняга Ашмянскага павета Васілю Юршу ўдалося адшукаць 7 невядомых раней кален слыннага беларускага паэта і грамадскага дзеяча Францішка Багушэвіча. У піцерскім архіве Васіль Юрша замовіў справу ўласнага роду. Аднак, паколькі яго прозвішча быццам бы там не аказалася, ён вырашыў заказаць справу Багушэвіча, які таксама быў ураджэнцам Ашмяншчыны, — навошта ж губляць магчымасць атрымаць дакументы з замежнага архіва, калі палова працы ўжо зроблена? Так і атрымалася, што Васілю Юршу ў рукі трапіў невядомы раней шырокаму колу грамадскасці радавод сям'і Багушэвічаў.

Дагэтуль былі вядомыя толькі бацька і маці паэта, а таксама дзядуля Юзаф Багушэвіч. Пра гэта сведчаць і звесткі, якія захоўваюцца ў Доме-музеі Францішка Багушэвіча ў вёсцы Кушляны. Пэўную інфармацыю можна атрымаць і з дакументаў Жупранскага, Сольскага касцёлаў. Яны сведчаць, што ў Ашмянскім павеце было вельмі шмат розных Багушэвічаў, што прозвішча было даволі распаўсюджаным. Аднак Юрша мае доказы, што знайшоў радавод менавіта тых Багушэвічаў, з сям'і якіх паходзіў паэт.

У архіве ў Санкт-Пецярбургу была знойдзена вывадная справа Багушэвічаў. Яны пачалі ствараць яе пасля далучэння земляў Ашмянскага павета да Расійскай імперыі ў 1795 годзе. Прычынай таму быў царскі загад, у якім гаварылася, што ўся шляхта павінна пацвердзіць свае правы на дваранства, а дакладней, падаць канкрэтныя выпіскі з архіваў, пацверджаныя архіварыусам, якія сведчаць пра іх паходжанне. Некаторым шляхцічам удалося зрабіць гэта ў першыя ж гады, у іншых справа займала і 30 гадоў. Патрэбны былі доўгатэрміновыя пошукі і шмат грошай на іх. Некаторыя дакументы загінулі падчас войнаў, таму ў гісторыі родаў утвараліся белыя плямы, і людзі не маглі сабраць усё неабходнае хутка. Багушэвічы выводзіліся ў Віленскім Дваранскім дэпутацкім сходзе, у прыватнасці, у 1803 і ў 1807 гадах. У 1830 годзе дэпартамент па герольдыі кіруючага сената ў Пецярбургу пачаў разгляд новай справы па дваранстве Багушэвічаў.

Канчатковае ж станоўчае рашэнне па ёй было прынята толькі ў 1861 годзе. Усяго ў гэтай справе, з якой і ўдалося азнаёміцца Васілю Юршу, 240 лістоў. З яе стала вядома гісторыя роду Багушэвічаў...

Яны распісалі свой род, пачынаючы ад Яраслава — гэта самае першае вядомае імя продка Багушэвіча. Ён жыў прыкладна ў 1570-х гадах. Валодаў маёнткамі Караваеўшчына, Камароўшчына і Гладаўшчына ў Ашмянскім павеце.
Вядома, што ў Яраслава быў як мінімум адзін сын — Ян (Іван)— які атрымаў у спадчыну тыя ж маёнткі. Магчыма, дзяцей было больш, аднак у справе маюцца згадкі пра аднаго Яна, бо кожны род, калі ствараў сваю генеалогію, вёў толькі ўласную прамую лінію, не ўказваючы стрыечных братоў і іншых не самых блізкіх родных.

Ян напісаў завяшчанне ў 1614 годзе (менавіта адсюль вядомае імя бацькі, бо яго называюць тут Іван Яраслававіч), у якім адпісаў усё сынам Пятру і Адаму. Так робіцца вядомым ужо наступнае пакаленне.
Гэтыя браты ўзгадваюцца таксама ў рашэнні полацкага суда ў 1626 годзе ў сувязі з зямельнымі спрэчкамі. Яны валодалі ўсё тымі ж маёнткамі Караваеўшчына, Камароўшчына і цяпер ужо Глодава (замест Гладаўшчына).
У Пятра быў сын Аўгусцін, які атрымаў у спадчыну тры гэтыя маёнткі. Яго жонкай была Ганна Астравухаўская.
У Аўгусціна быў сын Міхал Юрый, а іначай Георгій. Нарадзіўся ён у 1675 годзе і па бацьку атрымаў тыя ж тры маёнткі. Таксама згадваецца ў сувязі з Полацкім ваяводствам — магчыма, там яны таксама мелі нейкія землі. Ахрышчаны Міхал Юрый у Крэўскім касцёле. Яго жонкай была Канстанцыя Савіцкая, якая згадваецца ў 1729 годзе.

Міхал Юрый пакінуў 7 сыноў, адзін з якіх — Антон Юрый (меў жонку Кацярыну Бенкуньскую) — у 1749 годзе за 450 злотых купіў маёнтак Кушляны, іначай Мігуцяны.

Раней некаторыя мясцовасці маглі мець падвойныя назвы, адна з якіх — па імені ўладальніка. Напрыклад, вядома было 7 фальваркаў Кушляны — Сулістроўскіх, Багушэвічаў, Ясевічаў, Лакуціеўскіх, Маркоўскіх і гэтак далей. Таму, калі ў побыце казалі Кушляны, то дадавалі, чые.

У Антона Юрыя было 2 сыны, адзін з якіх — ашмянскі ротмістр Казімір (прадзед паэта). У 1774—1783 гадах ён фігуруе як мазырскі скарбнік, у 1788 — як ашмянскі ротмістр. Казімір валодаў маёнткам Мігуцяны. У дакументах выступае як вяльможны пан. Другая яго жонка — Барбара Позняк, іначай Пожняк (першая не вядомая), — узгадваецца як вяльможная пані ў 1783—1817 гадах.

У тыя часы многія пасады пераходзілі ад бацькі да сына. Працуючы з архіўнымі звесткамі, часам можна заблытацца, чаму пэўны чалавек з тытулам полацкі ротмістр, калі пераязджаў у Ашмянскі павет, то першапачаткова фігураваў як полацкі ротмістр, а пасля — як ашмянскі. Аднак гэта азначае, што галоўным у такім выпадку было тое, што ён ротмістр, а які — залежала ад месца пражывання. Напрыклад, смаленскі скарбнік, прыехаўшы ў Ашмянскі павет, у дакументах мог называцца ашмянскім скарбнікам, хоць па іншых звестках такога скарбніка тут не было. Ён быў смаленскім, аднак па дакументах падаецца як ашмянскі, бо на той час жыў у Ашмянскім павеце.

Імя дзеда паэта — Юзаф — сучаснікам было вядома. Васіль Юрша меў інфармацыю пра яго з некалькіх метрык, аднак не быў упэўнены, што гэта «той самы» Юзаф. Аднак, азнаёміўшыся з вывадной справай, увесь ланцужок стаў вядомы: імёны жонак, даты і лічбы супалі — стала магчымым упэўнена сцвярджаць, што гэта менавіта дзед паэта. Нарадзіўся да 1772 года, памёр да 1820-га. З'яўляўся ашмянскім ротмістрам. Яго жонкай была Альжбета Камінская (бабуля паэта) — таксама са знатнага роду, памерла ў 1848 годзе ў Кушлянах. Удалося адшукаць метрыку 1817 года, у якой напісана, што ў Кушлянах памёр нейкі пан Юзаф Багушэвіч 43-х гадоў і быў пахаваны ля францысканскага касцёла ў Старой Ашмяне (вёска на беразе ракі Ашмянкі, цяпер уваходзіць у склад горада — сучасная вуліца Францішканская). Хутчэй за ўсё, гаворка ідзе пра дзеда паэта.

Бацька паэта Казімір Юзаф, паводле вывадной справы, нарадзіўся ў 1800 годзе ў Кушлянах. Яго хрышчонымі бацькамі былі вяльможныя Ігнат Позняк і Барбара Багушэвічава. Маці паэта Канстанцыя Галаўня паходзіла з-пад мястэчка Рукойні.
Сам паэт, Францішак Бенядзікт Багушэвіч нарадзіўся ў 1840 у Свіранах, быў ахрышчаны ў Рукойнінскім касцёле. Як вядома, жонкай яго была Габрыеля Шкленнік з Мінска. Юрша знайшоў згадку пра Кушляны Шкленнікоўскія, з якой можна зрабіць выснову, што некалі Шкленнікі таксама валодалі адным з маёнткаў Кушляны. Верагодна, там Францішак і пазнаёміўся з будучай жонкай, а ўжо пасля яны (Шкленнікі) пераехалі ў Мінск.

Францішак і Габрыеля Багушэвічы пакінулі дзяцей Канстанцыю Марыянну і Тамаша Вільгельма. Дзяўчынка была ахрышчана ў Канатопе ў 1876 годзе, скончыла кансерваторыю ў Вільні, працавала выкладчыцай музыкі ў ашмянскай гімназіі. Памерла ў 1937 годзе, праз некалькі гадоў пасля смерці мужа Яна Мніховіча (працаваў начальнікам дэпартамента сельскай гаспадаркі, пасля дырэктарам кааператыўнага банка), пахавана ў Жупранах. Тамаш Вільгельм нарадзіўся ў 1881 годзе ў Канатопе, вывучыўся на архітэктара ў Пецярбургу, пэўны час жыў у Барунах, выкладаў у Віленскім універсітэце. У 1929 годзе па дарозе з Вільні ў Варшаву выкінуўся (магчыма, выпаў) з цягніка. Першая яго жонка, Юзэфа Маркоўская з Кушлян, у 1919 годзе, падчас Першай сусветнай вайны, была санітаркай-добраахвотніцай. Перавязваючы параненых, заразілася халерай і ў тым жа годзе памерла ў Вільні (перазахавана ў Кушлянах). Другая жонка — Марыя Піўніцкая з-пад Баруноў — пасля смерці мужа пастрыглася ў манашкі, дзяцей не мела, памерла ў 1970 годзе.

На Тамашы мужчынская лінія паэта згасае. Дочкі Тамаша, унучкі паэта, вучыліся ў ашмянскай гімназіі. Гэта Габрыеля (нарадзілася ў 1909 годзе), Станіслава (1910) і Канстанцыя (1913). Станіслава ў 1941 годзе была рэпрэсавана савецкімі ўладамі, бо яе муж быў намеснікам каменданта мясцовага аддзялення Арміі Краёвай. Калі прыйшлі яго арыштоўваць, то мужа дома не аказалася, таму забралі Станіславу з дзецьмі і саслалі ў Сібір. Праз пэўны час справу закрылі з-за адсутнасці складу злачынства.

Можна дадаць, што адна з ліній роду Багушэвічаў, які даследаваў Юрша, яшчэ ў 1830-х гадах была звязана з маёнткам Караваеўшчына Крэўскага прыхода Ашмянскага павета; другая ў пачатку 1800-х адгалінавалася ў Мёры. Род значна разросся. Багушэвічы жылі таксама ў маёнтках Вайневічы, Богушы Крэўскага прыхода, Болтуп і Гамзічы Ашмянскага прыхода, Доргішкі, Самароднікі і Валовікі Гальшанскага прыхода; згадваюцца сярод полацкіх, аршанскіх, ваўкавыскіх, мінскіх і рэчыцкіх ураднікаў.

Са слоў Васіля ЮРШЫ запісала Ніна ШЧАРБАЧЭВІЧ