Вы тут

ТЭРЫТОРЫЯ ПАМЯЦІ


8 кастрычніка «Звязда» прэзентавала сумесны з полацкай грамадскасцю праект па зборы сродкаў на будаўніцтва мемарыяла «Урочышча Пяскі». У гады фашысцкай акупацыі ў Полацку за Свята-Еўфрасіннеўскім манастыром было пахавана некалькі дзясяткаў тысяч савецкіх грамадзян: ваеннапалонных, партызанаў, падпольшчыкаў і мірных жыхароў. Дагэтуль гэтае месца не прыведзена ў парадак: дождж і вецер агаляюць чалавечыя астанкі. Мы абяцалі звяртацца да гэтай тэмы столькі разоў, колькі спатрэбіцца, пакуль сітуацыя не будзе выпраўлена і абавязак памяці не будзе выкананы. «Звязда» ўзяла невялікае інтэрв'ю ў загадчыка полацкага Музея баявой славы, аўтара кнігі «Урочышча Пяскі — тэрыторыя смерці. 1941—1944» Сяргея КОПЫЛА.

— Сяргей Пятровіч, першае пытанне, якое ўзнікае, калі даведваешся пра ўрочышча Пяскі: як так атрымалася, што такое масавае пахаванне часоў вайны дагэтуль не добраўпарадкавана?
— Спачатку дзейнічаў чалавечы фактар: скончылася страшная вайна з каласальнымі стратамі, калі людзі прывыклі да трагедый. Таму, магчыма, у першыя пасляваенныя гады там не быў пастаўлены нават нейкі сціплы абеліск або помнік. Да таго ж, урочышча пераходзіла з аднаго ведамства ў іншае. Некаторы час яно належала сельскаму Савету Полацкага раёна, потым вобласці. Затым зноў было перададзена Міністэрству абароны Савецкага Саюза, і там быў уладкаваны невялікі палігон…

1381443865975_1

— Палігон на месцы масавага пахавання?
— Так. У пачатку 90 х зямля, якая сёння выглядае, як роўная пляцоўка, была здратавана ваеннай тэхнікай. Астанкі людзей аказаліся на паверхні таму, што слой зямлі быў зрушаны.
Разам з тым увага грамадскасці была прыкаваная да гэтага месца. У 1949 годзе менавіта жыхары Спас-Слабады звярнулі ўвагу спачатку раённага выканаўчага камітэта, потым абласнога на тое, што на гэтым месцы пасеялі жыта. Тады заворванне ўрочышча спынілі і прынялі рашэнне пра неабходнасць усталявання помніка. Не ведаю, які лёс запыту ў Савет Міністраў БССР аб выдаткаванні на гэта сродкаў, але, напэўна, рашэнне было адмоўным, бо помнік там не з'явіўся. Памятны знак быў усталяваны толькі ў пачатку 90 х.

— Вы казалі, што ў 1949 м жыхары Спас-Слабады звярнулі ўвагу ўлад на гэтае месца. Гэта былі відавочцы трагічных падзей?
— Так, відавочцы жывуць там дагэтуль. І сярод жыхароў раёна ёсць тыя, хто рэгулярна пералічвае частку сваёй пенсіі ў фонд будаўніцтва мемарыяльнага комплексу ва ўрочышчы. Яны памятаюць, што там было.
У гэтым месцы пахаваныя тры катэгорыі савецкіх грамадзян: ваеннапалонныя транзітнага лагера Дулаг 125; падпольшчыкі і партызаны, якіх захапілі карнікі і пасля катаванняў расстралялі ў гэтым месцы; цывільнае насельніцтва з лагера, які знаходзіўся параўнальна недалёка — ля чыгуначнай станцыі Грамы.
Мясцовыя жыхары бачылі факты расстрэлаў. Некалькі разоў на тыдзень прыязджалі «чорныя варанкі» з гарадской турмы або з турмы службы бяспекі, месца ачэплівалася паліцыяй, з машын выводзілі людзей, ставілі ля выкапаных раней ям і расстрэльвалі. Тыя, хто гэта бачыў і сёння яшчэ можа пра гэта расказаць, тады былі дзецьмі.
— Летам мінулага года мне давялося паездзіць па працоўных калектывах горада Полацка — я расказваў пра ўрочышча Пяскі. Большасць маіх слухачоў мелі досыць цьмянае ўяўленне пра гэта месца, хаця яно знаходзіцца ў рысе горада.
У гараджан ёсць два пункты погляду на намеры будаўніцтва там мемарыяла. Адны лічаць, што будаваць яго неабходна. Да таго ж ужо праведзеныя вялікія падрыхтоўчыя работы, закуплена частка будаўнічых матэрыялаў, і зроблена гэта на народныя грошы, таму трэба завяршыць пачатае. Іншыя лічаць, што грошы трэба выдаткоўваць на жывых.

1381443868893_2

— Што вы думаеце пра думку апошніх?
— Калі мы не аддадзім даніну памяці, мы забудзем сваю ўласную гісторыю, і тады яе можна будзе замяніць чужымі ўяўленнямі. Трэба дабудаваць мемарыяльны комплекс, ён будзе мець важнае значэнне і для палітыкі, і для патрыятычнага выхавання, і проста для маральнага стану грамадства. Большасці людзей Полаччыны, якая страціла вялізную колькасць сваіх жыхароў падчас Вялікай Айчыннай вайны, няма куды прыйсці і пакланіцца сваім родным. А гэта важна.
Сам мемарыяльны комплекс павінен мець міжнароднае значэнне. Таму што вайскоўцы, якіх знішчалі ў лагеры Дулаг 125, служылі ў Чырвонай Арміі, а гэта была і 214 я стралковая дывізія, якая фарміравалася ва Украіне, і 62 і стралковы корпус у складзе трох стралковых дывізій, які прыйшоў да нас з Урала, а гэта — башкіры, удмурты, рускія… Там было вельмі шмат масквічоў, якія аказаліся пад Полацкам падчас мабілізацыйных мерапрыемстваў пры пераходзе Чырвонай Арміі на штат ваеннага часу. Тут былі знішчаныя людзі многіх канфесій: праваслаўныя, католікі, пратэстанты, іўдзеі, мусульмане.
Таму варта было б дабудоўваць мемарыяльны комплекс разам з нашымі суседзямі — былымі рэспублікамі Савецкага Саюза.
— Вы бачылі праект мемарыяла. На ваш погляд, ён адпавядае таму, што вы ведаеце пра гэта месца?
— Разглядалася два праекты: Льва Аганава і Ігара Рудэні. Было абмеркаванне гэтых праектаў у друку, я бачыў абодва. Праект Аганава больш сціплы. Праект Рудэні прадугледжвае ўваходную кампазіцыю, шматканфесійную сімволіку, Сцяну памяці з прозвішчамі, якія мы ведаем. Гэты праект мне бліжэй.

Вольга МЯДЗВЕДЗЕВА.

Грашовыя сродкі на стварэнне мемарыяла «Урочышча Пяскі» ў Полацку можна пералічваць у Віцебскае абласное аддзяленне ГА «Беларускі фонд міру» на рахунак
№ 3015411066026 (у беларускіх рублях),
№ 3135411066502 (у доларах)
№ 3135411066805 (у расійскіх рублях)
у дырэкцыі ААТ «Белінвестбанк» па Віцебскай вобласці, код 153001739, АКПА 0583697

______________________________________________________________________________________

Іншыя матэрыялы праекта глядзіце тут:

Зямля памятае. А мы?

Сведкі

Лёс ваеннапалонных — боль не толькі Беларусі

Вязень ДУЛАГа — 125

Вя­зень ДУ­ЛА­Га — 125 (За­кан­чэн­не. Па­ча­так у ну­ма­ры за 1 лю­та­га 2014 го­да)

«Мой баць­ка ля­жыць у Пяс­ках»

Аба­вя­зак сы­ноў

______________________________________________________________________________________

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».