«Гэты дзiвак усё робiць не так…»

Сло­вы паводле гэтай ня­хіт­рай пе­сень­кі Анд­рэя Ма­ка­рэ­ві­ча вель­мі дак­лад­на ад­па­вя­да­юць сі­ту­а­цыі, якая ця­пер ак­тыў­на аб­мяр­коў­ва­ец­ца ў тэ­ат­раль­ным све­це: ку­ды па­дзе­лі­ся ма­ла­дыя рэ­жы­сё­ры? На­ву­чаль­ныя ўста­но­вы іх што­год вы­пус­ка­юць, а тэ­ат­ры стог­нуць праз ад­сут­нас­ць гра­мат­ных па­ста­ноў­шчы­каў.

Упэў­не­на: у Бе­ла­ру­сі ёсць ма­ла­дыя та­ле­на­ві­тыя рэ­жы­сё­ры. Ду­маю на­ват, што яны ёсць не та­му, што іх ву­чы­лі ў ВНУ. Хоць і гэ­та мае вя­лі­кае зна­чэн­не. Прос­та, ка­лі ча­ла­век за­ня­ўся рэ­жы­су­рай не­вы­пад­ко­ва (яна сён­ня паў­сюд­на за­па­тра­ба­ва­на), ён, урэш­це, ся­бе пра­явіць. Але ёсць аб­ста­ві­ны, якія ў нас пе­ра­шка­джа­лі заў­сё­ды і пра­цяг­ва­юць пе­ра­шка­джаць рэа­лі­зоў­вац­ца са­ма­быт­най рэ­жы­сёр­скай асо­бе.

Пер­шая пры­чы­на: кож­ны ма­ла­ды рэ­жы­сёр ма­рыць ства­рыць свой тэ­атр, каб твор­ча ўва­со­біць свае ідэі. Ад­нак не так час­та з'яў­ля­юц­ца но­выя тэ­ат­ры, за які­мі ня­ма спон­са­раў, рэ­кла­мы, гля­дац­кай ці­ка­вас­ці. Гэ­та вя­ліз­ны пад­рых­тоў­чы пра­цэс, для яко­га не­аб­ход­ны гро­шы, па­мяш­кан­не, эн­ту­зі­яс­ты і за­ці­каў­ле­насць афі­цый­ных струк­тур.

Дру­гая пры­чы­на, хут­чэй, ма­раль­на­га ха­рак­та­ру. Ма­ла­ды рэ­жы­сёр ста­віць спек­такль у дзяр­жаў­ным рэ­пер­ту­ар­ным тэ­ат­ры і атрым­лі­вае ад­моў­ныя вод­гу­кі. Спра­ва на­ват не заў­сё­ды ў тым, што яго ра­бо­та сла­бая або ма­ла­мас­тац­кая. Спек­такль мо­жа быць не пры­ня­ты праз но­вую экс­пе­ры­мен­таль­ную фор­му. Праз «не­па­пад­ан­не» ў стыль тэ­ат­ра, не­маг­чы­масць пра­даць яго гле­да­чу, ад­сут­насць уза­е­ма­ра­зу­мен­ня ўнут­ры тру­пы па­між рэ­жы­сё­рам і ак­цё­ра­мі. Як вы­нік — рас­ча­ра­ван­не, ня­вер'е ў свае сі­лы, на­ват сы­ход ма­ла­до­га рэ­жы­сё­ра з пра­фе­сіі.

Тут вель­мі важ­на, каб ма­ла­ды рэ­жы­сёр не быў адзі­но­кім воў­кам, каб ён быў лі­да­рам, у яго бы­ла ар­мія, яшчэ дак­лад­ней — ад­на­дум­цы. Та­ды ляг­чэй пра­бі­вац­ца да пе­ра­мо­гі.

Рэ­пер­ту­ар­ныя дзяр­жаў­ныя тэ­ат­ры па­ста­ян­на дэк­ла­ру­юць сваё жа­дан­не пры­няць у ка­лек­тыў ма­ла­до­га рэ­жы­сё­ра. Але ў іх ня­ма маг­чы­мас­ці і жа­дан­ня ча­каць. Ім па­трэб­ны хут­кі і, па­жа­да­на, па­спя­хо­вы вы­нік. Ад­нак на­ват вя­до­мыя май­стры ма­юць пра­ва на па­мыл­ку. Ма­ла­до­му ж та­ко­га карт-блан­ша не да­юць. Яго пры­пя­чат­ва­юць ад­моў­най ха­рак­та­рыс­ты­кай і вы­піх­ва­юць.

Вя­до­ма, маг­чы­мыя пя­рэ­чан­ні: а дзе аса­біс­тая іні­цы­я­ты­ва, дзе сі­ла во­лі, цвёр­ды ха­рак­тар, імк­нен­не да пе­ра­мо­гі? Не грэх на­га­даць, што пра­фе­сія рэ­жы­сё­ра не з тых, якой мож­на на­ву­чыць у ВНУ. Ёй мож­на на­ву­чыц­ца. Ёю мож­на ава­ло­даць з га­да­мі, з на­быц­цём жыц­цё­ва­га і твор­ча­га во­пы­ту. Ма­ла­ды рэ­жы­сёр мо­жа быць ся­рэд­ня­га ўзрос­ту, ка­лі за спі­най са­лід­ны шлях по­шу­ку і зна­хо­дак, ве­дан­не ча­ла­ве­чай псі­ха­ло­гіі і ўмен­не на­тхніць ак­цё­раў, па­вес­ці за са­бой.

Ця­пер у Бе­ла­ру­сі шы­ро­ка вя­до­мыя ў вуз­кіх тэ­ат­раль­ных ко­лах не­каль­кі сур'­ёз­ных ім­ёнаў, якія вы­му­ша­ны пра­ца­ваць на по­лі пры­ват­най тэ­ат­раль­най спра­вы. Гэ­та На­тал­ля Ро­дзі­на, Сяр­гей Ан­цы­ле­віч, Тац­ця­на Тра­я­но­віч. Част­ка ма­ла­дых рэ­жы­сё­раў пай­шла з тэ­ат­ра на тэ­ле­ба­чан­не, у шоу-біз­нес, па­еха­ла ва Укра­і­ну, дзе на­шых заў­сё­ды ах­вот­на пры­ма­юць і за­бяс­печ­ва­юць ці­ка­вай пра­цай. Ні­ко­му ляг­чэй і спа­кай­ней ад гэ­та­га не ста­ла, та­му што зме­на па­ка­лен­няў — пра­цэс не­па­збеж­ны, і доб­ра, ка­лі ма­ла­ды та­лент ста­лее і пра­яў­ляе ся­бе пад кры­лом май­стра.

У кож­на­га бы­лі ма­ла­дыя га­ды, пра­ве­дзе­ныя пад кі­раў­ніц­тва На­стаў­ні­ка. Не­ка­то­рыя пас­ля з го­на­рам на­зы­ва­юць «У мя­не шко­ла та­ко­га…». Ця­пер, на жаль, за­мест шмат­кроп'я цяж­ка ўпі­саць кан­крэт­нае проз­ві­шча. Рэ­жы­сё­раў у ВНУ даў­но ўжо не ву­чаць вя­до­мыя май­стры, якія маг­лі б па­хва­ліц­ца тым, што ства­ры­лі і ма­юць сваю шко­лу. Час­та на­стаў­ні­кі зна­хо­дзяц­ца з лі­ку «збі­тых лёт­чы­каў», ужо не здоль­ных абу­дзіць у вуч­нях дзей­насць ро­зу­му, умен­не шу­каць кан­цэп­ту­аль­ныя клю­чы для ад­крыц­ця п'е­сы. Ды і п'е­сы ма­ла­дыя рэ­жы­сё­ры час­та вы­бі­ра­юць зра­зу­ме­лыя ім, без жа­дан­ня пра­нік­нуць у мі­ну­лае або чу­жыя эма­цый­ныя і куль­тур­ныя све­ты. Больш за тое, на­зі­раю, што ў ма­ла­дых рэ­жы­сё­раў не­як згас­ла ці­ка­васць да ча­ла­ве­ка і ін­тэ­ле­кту­аль­ных ва­ры­я­цый ча­ла­ве­чай пры­ро­ды. Ёсць ана­ліз улас­ных пе­ра­жы­ван­няў, ка­лі шка­да ся­бе, лю­бі­ма­га. А да­лей за­кры­ла­ся ка­ро­бач­ка. Ін­шых не шка­да.

Ці­ка­ва, што вы­клю­чэн­ні з пра­ві­лаў у нас у Бе­ла­ру­сі ця­пер пра­яў­ля­юц­ца ў тэ­ат­рах ля­лек. Маг­чы­ма, та­му, што боль­шасць ма­ла­дых «ля­леч­ных» рэ­жы­сё­раў ву­чы­ла­ся ў Аляк­сея Ля­ляў­ска­га, трэ­не­ра, які ўмее на­ву­чыць, пад­штурх­нуць і даць сва­бо­ду, каб ру­хац­ца да­лей. Так сфар­мі­ра­ва­лі­ся Аляк­сандр Януш­ке­віч, Ігар Ка­за­коў, Свят­ла­на Бень.

Не пе­ра­стаю ча­каць і спа­дзя­вац­ца, што та­ле­на­ві­тая мо­ладзь пра­рве ба­ры­ка­ды за­ба­бо­наў і прад­у-
зя­тас­ці і яшчэ па­ка­жа ся­бе.

Тац­ця­на АР­ЛО­ВА.