Вайна — наш агульны боль, у якога няма тэрміну даўнасці

Апош­нім ча­сам на За­ха­дзе ўсё час­цей зна­хо­дзяц­ца па­лі­ты­кі, якія, каб абя­ліць фа­шызм, спра­бу­юць пе­ра­пі­саць гіс­то­рыю Дру­гой су­свет­най вай­ны. Тым больш што спад­ка­ем­цаў фа­шыз­му сён­ня ста­но­віц­ца ўсё больш і больш. Ін­шыя, якія са­мі ме­лі да­чы­нен­не да фа­шысц­кіх зла­чын­стваў аль­бо якія ма­юць та­кіх сва­я­коў, так­са­ма не су­праць ута­іць той факт, што ў Пе­ра­мо­гу над фа­шысц­кай Гер­ма­ні­яй са­мы вя­лі­кі ўклад ўнес­лі ме­на­ві­та на­ро­ды Са­вец­ка­га Са­ю­за. Спрыт­на жанг­лю­ю­чы вы­рва­ны­мі з кан­тэкс­ту ліч­ба­мі і фак­та­мі, па­доб­ныя «дзея­чы» са­му рэ­ча­іс­насць ста­вяць з ног на га­ла­ву, спра­бу­ю­чы па­мен­шыць ві­ну фа­шыс­таў пе­рад на­ро­да­мі, тэ­ры­то­рыю якіх яны аку­па­ва­лі, і ўнес­ці вы­гад­ныя ім ка­рэк­ці­роў­кі ў гіс­то­рыю. Вось і ў асоб­ных на­шых ай­чын­ных «га­зет­ных праў­да­люб­цаў» ста­ла мод­на не прос­та ста­віць пад су­мнеў аб­са­лют­на ві­да­воч­ныя фак­ты, але і цы­ніч­на, грун­тоў­на пад­ліч­ваць у дроб­ных дэ­та­лях эпі­зо­ды на­ша­га агуль­на­га бо­лю, у яко­га прос­та ня­ма тэр­мі­ну даў­нас­ці, част­кі та­го страш­на­га цэ­ла­га, імя яко­му — вай­на.

Не ха­цеў апус­кац­ца да па­ле­мі­кі з людзь­мі, якія прос­та не ра­зу­ме­юць, што ж гэ­та та­кое на са­мой спра­ве. Але тое, што на­пі­саў у га­зе­це «На­ша ні­ва» аў­тар пад псеў­да­ні­мам «Григорий Забродский» у сва­ім ар­ты­ку­ле «Но­вый ро­ман Чергинца и историческая пра­вда» — гэ­та ўжо не прос­та не­ра­зу­мен­не, а здзек з па­мя­ці.

Ха­це­ла­ся б звяр­нуц­ца да аў­та­ра гэ­та­га ар­ты­ку­ла. Мой кры­тык, які не спаз­наў ня­год вай­ны, го­ла­ду і стра­ху смер­ці, зма­гар «са ска­жэн­нем гіс­та­рыч­ных фак­таў» Ры­гор За­брод­скі! Ка­лі ўжо вы вы­ра­шы­лі зма­гац­ца з ня­праў­дай, то пач­ні­це з ся­бе. Вы пад­піс­ва­е­це­ся пад сва­ім паск­ві­лем як Ры­гор За­брод­скі, але ж гэ­та не са­праўд­нае ва­ша імя. Дык чым жа не да­га­дзіў вам ра­ман Мі­ка­лая Чар­гін­ца «Апе­ра­цыя «Кроў»?

Праў­да, спа­чат­ку ад­зна­чу, што я не стаў бы звяр­таць ува­гу на сло­вы ча­ла­ве­ка, які на­ра­дзіў­ся праз паў­ста­год­дзя пас­ля вай­ны, які, да та­го ж, вай­ны не зве­даў і не ба­чыў. Ад­нак мя­не здзі­ві­ла, на­коль­кі «пра­фе­сій­на» ўмее наш да­ма­рос­лы «пра­вдо­лю­бец» лі­чыць за­губ­ле­ныя ча­ла­ве­чыя жыц­ці — ні­бы­та сам у той час, сто­я­чы ся­род аку­пан­таў, зай­маў­ся пад­лі­кам бе­ла­рус­кіх дзя­цей, у якіх фа­шыс­ты ў ча­тыр­нац­ца­ці (!) спе­цы­яль­ных цэнт­рах вы­пам­поў­ва­лі кроў, па­куль тыя не па­мі­ра­лі. І тут, згод­на з яго «ло­гі­кай», га­лоў­ным у ацэн­цы дзе­ян­няў тых жа ня­мец­ка-фа­шысц­кіх аку­пан­таў, якія за­бі­лі кож­на­га трэ­ця­га жы­ха­ра Бе­ла­ру­сі, па­він­на быць не іх ча­ла­ве­ка­не­на­віс­ніц­кая па­лі­ты­ка, а дак­лад­ны, скру­пу­лёз­ны пад­лік, дзе, і ка­лі ме­на­ві­та, і коль­кі з на­шых за­ка­та­ва­ных су­ай­чын­ні­каў ака­за­ла­ся дзя­цей, да­рос­лых і ста­рых. Прос­та-та­кі ня­мец­кая пе­дан­тыч­насць!

Толь­кі вось з са­праўд­най гіс­та­рыч­най праў­дай та­кая «скру­пу­лёз­насць», як і ва­шыя кпі­ны, не ма­юць ні­чо­га агуль­на­га. Та­му што лю­бы гіс­та­рыч­ны ра­ман — гэ­та перш за ўсё лі­та­ра­тур­ны твор, асэн­са­ван­не аў­та­рам рэ­аль­ных па­дзей і пе­ра­да­ча іх з пунк­ту гле­джан­ня аў­та­ра. Су­мня­ю­ся, ці мо­жа та­кі «ра­хун­ка­вод», які не ве­даў, што гэ­та та­кое — ча­ла­ве­чы страх, ка­лі ты мо­жаш быць у лю­бую хві­лі­ну за­бі­ты бяз­лі­тас­ным аку­пан­там, — зра­зу­мець за­ду­му аў­та­ра, які не столь­кі імк­нец­ца па­ка­заць кан­крэт­ную коль­касць ах­вяр у ад­ным, асоб­на ўзя­тым «цэнт­ры» па за­бой­стве бе­ла­рус­кіх дзя­цей, коль­кі на­га­даць усім, што прый­шло­ся пе­ра­жыць тут у га­ды аку­па­цыі на­шым лю­дзям, якія ба­чы­лі, як здзе­ка­ва­лі­ся фа­шыс­ты з да­рос­лых і дзя­цей, за­бі­ва­ю­чы на­ват не­маў­лят.

Тым больш гіс­та­рыч­ны факт, пра які я, аў­тар, рас­па­вя­даю ў сва­ім тво­ры, — гэ­та ўся­го толь­кі адзін­ка­вы прык­лад з мност­ва страш­ных і цал­кам рэ­аль­ных гіс­та­рыч­ных фак­таў! Ня­ўжо на іх фо­не са­праў­ды так важ­на, у якім ме­на­ві­та «цэнт­ры» за­бі­лі дзе­сяць ты­сяч, а ў якім — двац­цаць ты­сяч на­шых бе­ла­рус­кіх дзя­цей? Дзе ме­на­ві­та і коль­кіх пя­ці-, шас­ці-, ся­мі­га­до­вых, і больш да­рос­лых дзя­цей, сіл­ком ада­бра­ных у ма­ці, за­бі­лі пас­ля та­го, як вы­смак­та­лі ў іх усю кроў?! Га­вор­ка ідзе пра ча­ла­ве­ка­не­на­віс­ніц­кую па­лі­ты­ку фа­шыз­му.

Ха­ця спа­да­ра «За­брод­ска­га» гэ­та не бян­тэ­жыць. З са­ма­га па­чат­ку свай­го ар­ты­ку­ла ён ро­біць та­кую вось мод­ную «за­траў­ку», каб па­да­грэць чы­тац­кі ін­та­рэс: бач­це, «ня­гле­дзя­чы на сцвяр­джэн­ні аў­та­ра, што «твор на­пі­са­ны на да­ку­мен­таль­най асно­ве — фак­тах на­ўмыс­ных зла­чын­стваў аку­пан­таў у Бе­ла­ру­сі», мно­гія з фак­таў, вы­кла­дзе­ных аў­та­рам, не ад­па­вя­да­юць рэ­аль­нас­ці». На­прык­лад, дзя­цей у цэнт­ры ні­бы­та бы­ло ўдвая менш, чым сцвяр­джае Чар­гі­нец. Да­лей Ры­гор За­брод­скі, «вы­кры­ва­ючы» Чар­гін­ца «ў ска­жэн­ні гіс­та­рыч­най праў­ды», за­яў­ляе, што і сак­рэт­най ла­ба­ра­то­рыі, маў­ляў, там не бы­ло (ві­даць, у дзя­цей ад 6 да 12 га­доў кроў за­бі­ра­лі пуб­ліч­на!), што дзі­ця­чы комп­лекс на­леж­ным чы­нам не ахоў­ваў­ся і дзе­ці, аказ­ва­ец­ца, «час­та вы­хо­дзі­лі з яго ў по­шу­ках бу­ра­коў, буль­бы ды ін­шай ежы ў мяс­цо­ва­га на­сель­ніц­тва» (гэ­та што, па­прок фа­шыс­там, што дрэн­на ахоў­ва­лі дзя­цей?). Па­чы­та­еш та­кое, і ад­ра­зу ж на­ві­да­во­ку спро­ба пе­ра­ка­наць чы­та­ча, што бы­ла гэ­та не аку­па­цыя, а іды­лія ней­кая! Ні­бы­та і не бы­ло гэ­та­га страш­на­га, спа­кой­на-цы­ніч­на­га звер­ства ў да­чы­нен­ні да без­аба­рон­ных дзя­цей. На­пэў­на, спа­дар За­брод­скі мо­жа лепш і больш дак­лад­на, чым у да­ку­мен­тах ва­ен­ных га­доў, «пад­лі­чыць», коль­кі ж і як ме­на­ві­та за­гі­ну­ла ў тыя жу­дас­ныя га­ды на­шых лю­дзей. І ка­лі ака­жац­ца рап­там, што нем­ца­мі і іх па­слу­га­ча­мі ў га­ды вай­ны на тэ­ры­то­рыі Бе­ла­ру­сі за­бі­та і за­ка­та­ва­на ў канц­ла­ге­рах не ка­ля двух з па­ло­вай міль­ё­наў ча­ла­век, а, ска­жам, два міль­ё­ны ча­ты­рыс­та трыц­цаць дзве ты­ся­чы, то ўсе — «не­ад­па­вед­насць гіс­та­рыч­най праў­дзе»?!

Але «аў­та­ру-ра­хун­ка­во­ду» і гэ­та­га ма­ла: ка­жу­чы пра мой ра­ман, ён на­зы­вае яго «чар­го­вым мі­фам, якіх бы­ло ня­ма­ла ў са­вец­кай гіс­то­рыі». І зла­слі­ва так да­дае, што «мас­тац­кі твор на та­кую важ­ную і ба­лю­чую тэ­му па­ві­нен хоць у не­чым су­па­даць з ары­гі­наль­най гіс­то­ры­яй». Што ж, пры­вя­ду толь­кі не­ка­то­рыя «ары­гі­наль­ныя» гіс­та­рыч­ныя фак­ты, на якія я аба­пі­раў­ся пад­час пра­цы над кні­гай.

Ці мож­на пры­знаць фак­там, што ў чэр­ве­ні 1941 го­да фа­шыс­ты на­па­лі на СССР і ў лі­ча­ныя тыд­ні аку­па­ва­лі ўсю тэ­ры­то­рыю Бе­ла­ру­сі? Ці мож­на ад­нес­ці да гіс­та­рыч­на­га фак­та, што фа­шыс­ты па­ста­ві­лі мэ­ту — зні­шчыць усіх яў­рэ­яў і цы­ганоў, а з бе­ла­ру­саў па­кі­нуць у жы­вых толь­кі 25 ад­сот­каў? І хі­ба не гіс­та­рыч­ны факт, што ня­мец­ка-фа­шысц­кія аку­пан­ты ства­ры­лі ў Мін­ску ге­та, дзе здзе­ка­ва­лі­ся з яў­рэ­яў, гвал­ці­лі іх дзя­цей, за­бі­ва­лі лю­дзей ты­ся­ча­мі і на­пры­кан­цы 1943 го­да ра­пар­та­ва­лі свай­му «фю­рэ­ру», што яго за­гад вы­ка­на­ны? Ад­нак пра гэ­та спа­да­ру За­брод­ска­му згад­ваць і ад­каз­ваць у сва­ім ар­ты­куль­чы­ку ня­ма ка­лі.

Не ве­дае ён, ма­быць, і пра тое, што, акра­мя па­сёл­ка Сём­ка­ва, дзі­ця­чыя «цэнт­ры для до­на­раў» бы­лі ство­ра­ны, на­прык­лад, у вёс­цы Скоб­раў­ка Пу­ха­віц­ка­га ра­ё­на. У гэ­тым ла­ге­ры па­ста­ян­на зна­хо­дзі­лі­ся 200 — 250 дзя­цей, іх рэ­гу­ляр­на, вя­лі­кі­мі пар­ты­я­мі, ад­праў­ля­лі ў Гер­ма­нію, і ла­гер па­паў­ня­ўся но­вы­мі до­на­ра­мі. Пры­чым ні­хто не мо­жа на­зваць іх дак­лад­ную коль­касць. Та­кі ж ла­гер зна­хо­дзіў­ся ў па­сёл­ку Па­ры­чы Го­мель­скай воб­лас­ці.

На­га­даю спа­да­ру За­брод­ска­му і пра тое, што, акра­мя, як ён на­зы­вае яго ў сва­ім ар­ты­ку­ле, «дзі­ця­ча­га до­ма», які «па­доб­ным чы­нам не ахоў­ваў­ся», нем­цы ства­ры­лі та­кі ж «дзі­ця­чы дом» (а па сут­нас­ці, канц­ла­гер для дзя­цей-до­на­раў, чыя кроў за­бі­ра­ла­ся для па­ра­не­ных ня­мец­кіх сал­дат і афі­цэ­раў), — зна­хо­дзіў­ся ён на тэ­ры­то­рыі бы­лой ву­чэб­най гас­па­дар­кі «Чыр­во­ны бе­раг» Жло­бін­ска­га ра­ё­на Го­мель­скай воб­лас­ці. Фа­шыс­ты гвал­тоў­на за­бі­ра­лі дзя­цей у баць­коў — жы­ха­роў Жло­бін­ска­га, Доб­руш­ска­га ды ін­шых ра­ё­наў, — і ад­праў­ля­лі ў Гер­ма­нію. Апош­няя пар­тыя — 1990 дзя­цей, на­шых бе­ла­рус­кіх дзя­цей! Едзь­це, па­лі­чы­це, вы­крый­це Чар­гін­ца — мо­жа, там бы­ло не 1990 дзя­цей, а на не­каль­кі ча­ла­век менш? Для вас жа гэ­та важ­ней за тое, што фа­шыс­ты му­чы­лі іх, за­бі­ра­лі ў іх кроў ды за­бі­ва­лі.

Коль­касць дзя­цей, вы­ра­та­ва­ных пар­ты­за­на­мі ў Сём­ка­ве, узя­та мною з рас­по­ве­даў жы­ха­роў блі­жэй­шых вё­сак і тых, хто быў та­ды вы­ра­та­ва­ны пар­ты­за­на­мі. На­зы­ва­лі­ся роз­ныя ліч­бы — ад 190 да 700. Але хі­ба толь­кі пра гэ­та мо­жа іс­ці га­вор­ка? У кні­зе — рас­по­вед пра цяж­кі і страш­ны лёс уся­го на­ша­га на­ро­да.

Я сам, аса­біс­та, — свед­ка шмат ча­го з на­пі­са­на­га. У час вай­ны мая ма­ці, прос­тая, не­пісь­мен­ная бе­ла­рус­кая жан­чы­на, вы­ра­та­ва­ла з ся­мі шас­ця­рых сва­іх дзя­цей. Больш за тое, ры­зы­ку­ю­чы ўлас­ным і на­шы­мі жыц­ця­мі, яна вы­ра­та­ва­ла ад вер­най смер­ці яў­рэй­скую дзяў­чын­ку — та­му што мы, бе­ла­ру­сы, ні­ко­лі не дзя­лі­лі лю­дзей па­вод­ле на­цы­я­наль­нас­ці. Я па­мя­таю хо­лад, го­лад, раз­ру­ху. Па­мя­таю, як фа­шыс­ты і па­лі­цаі здзе­ка­ва­лі­ся з яў­рэ­яў, ка­та­ва­лі іх і за­бі­ва­лі на на­шых ва­чах, па­збаў­ля­лі іх пра­ва звац­ца людзь­мі, цы­ніч­на вы­ра­ка­лі іх на смерць ад го­ла­ду і сма­гі, вы­да­ючы ў дзень па 3 гра­мы круп. Па­мя­таю дзя­сят­кі шы­бе­ніц, на якіх нем­цы ве­ша­лі жы­ха­роў Мін­ска ін­шых на­цы­я­наль­нас­цяў.

Не, мож­на яшчэ зра­зу­мець, каб ней­кі не­да­вуч­ка-двое­чнік, які да­рэм­на пра­ці­раў шта­ны ў бяс­плат­най са­вец­кай шко­ле, мог прос­та не ве­даць, што ра­бі­ла­ся на на­шай зям­лі ў га­ды фа­шысц­кай аку­па­цыі і якое гэ­та бы­ло страш­нае бед­ства для на­ша­га на­ро­да. Але за­ява, што «мно­гія з фак­таў, вы­кла­дзе­ных аў­та­рам, не ад­па­вя­да­юць рэ­аль­нас­ці», — гэ­та ўжо не прос­та глуп­ства, а пра­мы здзек з са­ма­га вя­лі­ка­га бо­лю на­ша­га на­ро­да. Смя­яц­ца з на­ша­га бо­лю мы не па­він­ны да­зва­ляць ні­ко­му.

Я не здзі­віў­ся б і сцвяр­джэн­ню па­доб­ных аба­рон­цаў «праў­ды», якія па пры­кла­дзе За­брод­ска­га ста­лі б да­во­дзіць, што, маў­ляў, у Сём­ка­ве, дзе іс­на­ваў адзін з та­кіх «цэнт­раў», на­огул не бы­ло яў­рэ­яў. Не­ка­то­рых з гэ­тых «праў­да­люб­цаў», якія на­ра­дзі­лі­ся пас­ля вай­ны, я ве­даю аса­біс­та. Што ж, га­то­вы па­ка­заць ім спі­сы яў­рэ­яў, у якіх нем­цы ў Сём­ка­ве за­бі­ра­лі кроў і якія за­ста­лі­ся жыць толь­кі дзя­ку­ю­чы пар­ты­за­нам, што іх вы­ра­та­ва­лі.

Склад­ва­ец­ца ўра­жан­не: ка­лі да­ру­чыць гэ­тую спра­ву За­брод­ска­му, ён да­вя­дзе, што ір­ланд­цаў у све­це больш за кі­тай­цаў. Пры­чым зро­біць гэ­та над­звы­чай пе­ра­ка­наў­ча: бу­дзе лі­чыць толь­кі ры­жых.

Так і хо­чац­ца на­га­даць сло­вы Юлі­у­са Фу­чы­ка: «Лю­дзі, будзь­це піль­ныя!»

Мі­ка­лай Чар­гі­нец