Аляксандр Фясько — старшы прапаршчык, памочнік камандзіра ўзвода, камандзір аддзялення групы затрымання Крупскага аддзела аховы — калекцыянуе грашовыя знакі ўжо даўно. У яго зборы — манеты і банкноты розных краін і перыядаў. Аляксандр Уладзіміравіч памятае, як кожны асобнік патрапіў у яго калекцыю, ведае яго гісторыю. Пры ўсім пры гэтым любімай манеты або банкноты ў яго няма — кожная дарагая па-свойму.
Квадратныя, хвалістыя, прамавугольныя...
Апошні раз манеты ў нашых беларускіх кашальках звінелі каля дваццаці гадоў назад, але і яны канулі ў лету разам з савецкай эпохай. Але, як высвятляецца, не для ўсіх. Аляксандр Фясько менавіта з гэтага перыяду стаў калекцыянаваць грашовыя знакі, а разам з тым вывучаць гісторыю, геаграфію і эканоміку.
— Вытокі майго захаплення — у дзяцінстве. Мама працавала ў бібліятэцы, дзе была невялікая калекцыя манет. Я прыходзіў і пастаянна разглядаў яе. Так паступова з'явілася цяга да нумізматыкі, — распавядае Аляксандр. — Пасля распаду Савецкага Саюза ў мяне засталося шмат дробязі, і я вырашыў збіраць манеты па гадах. Спачатку з 1961 па 1991 год, ад капейкі да рубля. Гэта не значыць, што ў калекцыі адна манета капеечная, другая — двухкапеечная... Тады манеты чаканілі кожны год. Таму ў сярэднім па 31 асобніку кожнага наміналу.
Аляксандр Уладзіміравіч адкрывае першы альбом. На кожнай старонцы па кішэньках раскладзены манеты ўсіх наміналаў: ад капейкі да рубля. Капеечных манетак — 31, 30 — дзвюхкапеечных. Цікава, што «пятнаццатак» няшмат. Аказваецца, тыраж гэтых манет заўсёды быў невялікім. Калі капеечныя манеты выпускаліся мільённымі тыражамі і яны былі даступны для ўсіх, то «пятнаццаткі» чаканілі невялікімі тыражамі, і яны разыходзіліся па калекцыях ужо праз год.
Цікава, што кожны асобнік мае дзве характарыстыкі: ступень рэдкасці і калекцыйную цану. Манета, якая не была ў абарачэнні, каштуе даражэй, чым цёмная і пацёртая, на якой практычна нічога не відаць. Бывае, што дробныя дэталі на такіх асобніках ужо не адрозніваюцца, але малюнак усё яшчэ пазнавальны. Чаму ж у такіх выпадках металічны грашовы знак не лічыцца каштоўным? Часта патрэбна дапамога эксперта, каб вызначыць стан манет і правесці іх поўную класіфікацыю.
— Сапраўдныя нумізматы імкнуцца адбіраць з абарачэння грошы новыя, у выдатным стане. Яны стапрацэнтна ўпэўнены, што такія праз пэўны час не выйдуць з абарачэння і кошт іх павялічыцца.
Паўрублі, рублі, траячкі... А вось і пяцірублёвыя. 12 асобнікаў аднаго памера, адзін нашмат большы. Аказваецца, у 1987 годзе да 70-годдзя Вялікай Кастрычніцкай рэвалюцыі на Ленінградскім манетным двары была выпушчана пяцёрка або «шайба», як яе паміж сабой называюць нумізматы. Па дыяметры яна значна большая за ўсе астатнія: 39,1 міліметра, калі ўсе астатнія — 35. Ды і таўшчыня адрозніваецца — 3,2 міліметра і 2,6 міліметра. Ні да, ні пасля такіх вялікіх манет не выпускалі.
Калі Аляксандр сабраў першую калекцыю, перайшоў да манет, выпушчаных з 1924 па 1961 год. Гэтыя адшукваць было значна цяжэй.
— Да і пасля рэвалюцыі манеты выпускаліся сярэбраныя і медныя. У нейкі момант каштоўныя грошы пачалі знікаць: серабро закопвалі ў зямлю, хавалі, вывозілі... За першыя гады Першай сусветнай вайны з абарачэння ў царскай Расіі знікла манет на 745 мільёнаў рублёў. І так працягвалася да 1931 года, калі па загадзе Сталіна перасталі выпускаць грошы з каштоўнага металу. Таму ёсць манета 1931-га сярэбраная, выпушчаная ў пачатку года, і ёсць нікелевая, чаканкі другой паловы 1931-га, — тлумачыць калекцыянер.
Трэцяя калекцыя Аляксандра Фясько — царскія грошы, выпушчаныя да 1917 года, і першыя паслярэвалюцыйныя. Гэтыя манеты адрозніваюцца і па памеры, і па колеры, і па якасці, і па малюнку. Напрыклад, вось манетка з адтулінай усярэдзіне. Такое адчуванне, што яе выкарыстоўвалі ў якасці ўпрыгажэння. Нумізмату, у якога Фясько набыў гэты асобнік, адна туркменка прынесла каралі маніста. Гэтая манетка і была ў іх. Праўда, паколькі ў «грошыку» прысутнічае брак — дзірка, ён не мае нумізматычнай каштоўнасці.
Асобнікі з выявай Пятра І, Мікалая ІІ... Пры кожным кіраўніку манета змяняла сваё знешняе аблічча. На адных напісана «денга», на другіх — «коп», на трэціх — «капейка». Дарэчы, слова «капейка» ўвайшло ў рускую мову пасля таго, як на манетах пачалі чаканіць выяву вершніка на кані з дзідай у руцэ. Царскія грошы чаканіліся ўручную. Былі і такія, якія перачаканьваліся, мянялі знешняе аблічча. Ужо пазней манеты сталі штампаваць.
Самая старадаўняя руская манета з калекцыі Аляксандра выпушчана яшчэ пры Іване Грозным. Звалася яна «лускавінка». Шведская манета 1609 года выпушчана пры каралі дынастыі Ваза. Знойдзена была ў вёсцы Ігрушка. Адкуль яна ўзялася там? Ніхто не ведае. Але як тлумачыць Аляксандр, гэтая манета недарагая. Іх было выпушчана вельмі шмат, і на рынку яны асаблівай каштоўнасці не маюць. Яна нагадвае кропельку. Тады яшчэ не ўмелі штампаваць круглыя манеты, проста плавілі серабро і капалі ў ваду...
Якіх тут толькі няма манет — квадратныя, хвалістыя, прамавугольныя, сямівугольныя. Безумоўна, найбольш зручныя — круглыя: яны не рвуць кашалькі і кішэні, не колюцца.
У некалькіх альбомах сабраны манеты з усяго свету. Напрыклад, званыя народам «еўрыкі». Гэтыя манеты прынеслі ў нумізматыку шмат цікавага, стаўшы адзіным аплатным сродкам адразу для 12 краін Еўрасаюза. Манеты выпушчаны ў васьмі наміналах. Дык вось, дызайн аверса ў іх аднолькавы. На трох самых дробных цэнтах намалявана карта свету. На 10, 20, 50 цэнтах — контуры еўрапейскіх дзяржаў. А на знаках у 1 і 2 еўра — Еўропа без межаў.
— Да з'яўлення еўра жыхары Старога Свету паставіліся далёка не адназначна. Каб захаваць нацыянальныя традыцыі, вырашылі пакінуць за кожнай краінай Еўрасаюза права ўпрыгожваць манету на свой густ, з улікам мясцовых асаблівасцяў. Гэтым правам скарысталіся ўсе краіны без выключэння. Месцы нараджэння еўра вызначаюцца па марках манетных двароў, — працягвае аповед Аляксандр. — Цікавая дэталь, якая ўжо прыцягвае ўвагу калекцыянераў: той, хто жадае сабраць еўраманеты Германіі па разнавіднасцях, вымушаны будзе пакласці ў калекцыю не 8, а 40 асобнікаў. Справа ў тым, што гэтыя манеты чаканіліся адначасова ў пяці гарадах.
Калі, дапусцім, вам у Францыі давядзецца трымаць у руках еўраманету, паглядзіце, у якой краіне яна была выпушчана. Магчыма, яе прывезлі з Эстоніі або Люксембурга.
Гаварыць з Аляксандрам пра яго двухтысячную калекцыю манет, а тым больш разглядаць гэты збор можна цэлы дзень, а то і даўжэй. Гэты занятак захоплівае. Хоць, як прызнаецца сам суразмоўца, калі ўпершыню патрапіў у Мінскі клуб калекцыянераў, зразумеў, што яго збор — не самы буйны.
«ПяцьдзЕсят рублёў» і «ПяцьдзЯсят рублёў»
Да альбомаў з манетамі мой суразмоўца дадаў яшчэ некалькі, толькі ўжо з папяровымі грашыма. Яны займаюць сваё месца ў калекцыі Аляксандра. Тут ёсць царскія, савецкія, замежныя купюры. Вось банкноты з малюнкам Кацярыны ІІ, Аляксандра ІІІ, Мікалая І і Мікалая ІІ, Аляксея Міхайлавіча. Пяцісотрублёвая купюра 1912 года з выявай Пятра І і Кацярыны ІІ была памерам з палову альбомнага ліста. Цяпер уявіце, якім жа тады быў кашалёк...
— Цікава тое, што лягчэй знайсці валюту далёкіх краін, чым, напрыклад, Кыргызстана, Узбекістана або Малдовы, — гаворыць Аляксандр. — Паглядзіце на кітайскія банкноты. Яны зроблены з плёнкі, не камечацца, не рвуцца, з празрыстымі ўстаўкамі, дзе пазначаны намінал. А вось грошы Маўродзі. Памятаеце фінансавую піраміду МММ?
Ёсць тут і купоны, і карткі, і беларускія «зайчыкі»... Нашы сучасныя беларускія рублі. Яшчэ ў 2010 годзе яны былі без бліскучай перарывістай палоскі, з 2011 года — з ёй. Цікавыя беларускія банкноты 2000 года: «ПяцьдзЕсят рублёў і «ПяцьдзЯсят рублёў». Адрозніваюцца адной літарай, апярэдзілі змены ў арфаграфіі, зацверджаныя ў 2008 годзе. І зноў прамашка: гэтыя грошы друкавалі ў Расіі на беларускай мове.
У Крупскім РАУС збіраннем манет, акрамя Фясько, займаецца ўчастковы інспектар міліцыі Сяргей Ермаловіч. Калекцыю юбілейных манет перыяду СССР сабралі памочнік дзяжурнага
РАУС Уладзімір Юльянавіч Часновіч і начальнік раённага аддзела Следчага камітэта Андрэй Рабовіч. Усе пералічаныя супрацоўнікі РАУС — члены раённага аматарскага аб'яднання «Скарбонка», якое існуе ўжо больш як тры гады. За гэты перыяд прадстаўнікі клуба наведалі школы горада і раёна, удзельнічалі ў гарадскіх мерапрыемствах і ў Крупках, і ў Беразіно.
Ігар ШАЛАУМАЎ.
Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».