Вяр­тан­не бра­тоў у Пе­ра­лом

Ка­рэс­пан­дэн­ты «Звяз­ды» пра­вя­лі адзін дзень ся­род ма­на­хаў-ка­пу­цы­наў

На­пя­рэ­дад­ні за­пла­на­ва­най ванд­роў­кі ў вёс­ку з ад­мет­най наз­вай Пе­ра­лом, якая зна­хо­дзіц­ца на са­май мя­жы Бе­ла­ру­сі і Літ­вы, знай­шоў у ін­тэр­нэ­це да­во­лі ці­ка­вы зды­мак. На ган­ку драў­ля­най па­бу­до­вы, склаў­шы ру­кі, ся­дзяць ма­на­хі. Яны спа­кой­на па­зі­ра­юць у аб'­ек­тыў фо­та­мас­та­ка і, без­умоў­на, не ве­да­юць, што ўвой­дуць у гіс­то­рыю бе­ла­рус­ка­га кас­цё­ла, бо ста­лі пер­шы­мі ка­пу­цы­на­мі на аб­ша­рах су­час­най Бе­ла­ру­сі… Мі­не час, і ў цяж­кія пас­ля­ва­ен­ныя 1950‑я яны бу­дуць вы­му­ша­ны гэ­та на­мо­ле­нае мес­ца на­заў­сё­ды па­кі­нуць. Ад іх у па­мя­ці ста­ра­жы­лаў на­заў­сё­ды за­ста­лі­ся ўспа­мі­ны і ім­ёны. І толь­кі адзі­ны з іх, брат Крыс­пін, здо­леў пра­жыць тут да 1984 го­да.

Ад зам­ка да ка­пу­цы­наў

Сён­няш­ні Пе­ра­лом — ма­ляў­ні­чы дач­ны па­сё­лак, які зна­хо­дзіц­ца не­па­да­лёк ад хут­ка­плын­на­га Нё­ма­на. У даў­ней­шыя ча­сы тут ста­яў ма­лень­кі за­мак, які аба­ра­няў ту­тэй­шыя зем­лі ад кры­жа­коў. З ця­гам ча­су з'я­віў­ся кас­цёл, а ў 1938‑м, на 411‑м го­дзе свай­го іс­на­ван­ня, ма­нас­кі ор­дэн ка­пу­цы­наў па­бу­да­ваў у Пе­ра­ло­ме драў­ля­ны двух­па­вяр­хо­вы кляш­тар. Да ма­нас­кай пля­цоў­кі, што на ўзгор­ку, ад дач вя­дзе стром­кая сця­жы­на. Ад­чу­ван­не, ні­бы пры­ро­да са­ма пе­ра­пля­ла кар­ня­ві­шчы дрэў і для боль­шай зруч­нас­ці лю­дзей ства­ры­ла гэ­тыя лад­ныя пры­ступ­кі па да­ро­зе да свя­ты­ні. Праз паў­хві­лі­ны пад'­ёму пе­рад на­мі ад­кры­ва­ец­ца за­лі­тая сон­цам па­ля­на. Тут ста­іць шэ­ры драў­ля­ны кас­цё­лак, які зда­лёк на­гад­вае шмат­па­вяр­хо­вы дач­ны дом. Ад ма­нас­ты­ра ні­чо­га не за­ста­ло­ся. Толь­кі пад­му­рак, склеп і над­піс на ка­мен­ным кры­жы: «Тут ста­яў кляш­тар і кас­цёл ка­пу­цы­наў у го­нар свя­то­га Юрыя і Най­свя­цей­ша­га Імя Ма­рыі…» Ня­гле­дзя­чы на гэ­та, бе­ла­рус­кія ка­пу­цы­ны не за­бы­ва­юць свае ка­ра­ні і кож­ны год пры­яз­джа­юць на сім­ва­ліч­нае для свай­го ор­дэ­на мес­ца.

Вось і ця­пер, у гэ­ты ран­ні час, у свя­ты­ні ідзе на­ба­жэн­ства. У хра­ме па­вет­ра пах­не дош­ка­мі. Ці­ха. На сце­нах — аб­ра­зы свя­тых Ка­зі­мі­ра і Юрыя, апе­ку­на вёс­кі, Юза­фа, а над ал­та­ром уз­ды­ма­ец­ца ко­пія іко­ны Ма­ці Бо­жай Пе­ра­лом­скай, ары­гі­нал якой зна­хо­дзіц­ца ў Го­жы. Не­шмат­лі­кія вер­ні­кі ста­ла­га ве­ку ўваж­лі­ва слу­ха­юць ка­зан­не ма­ла­до­га ай­ца аб тым, як жыць з Хрыс­том. Я ўяў­ляю іх не дач­ні­ка­мі, а ста­ра­жы­ла­мі гэ­тых мяс­цін, якія пад­трым­лі­ва­лі ве­ру, ха­ва­лі ў са­вец­кія ча­сы аб­ра­зы ў ха­тах і вы­дат­на ве­да­лі гіс­то­рыю гэ­тых мяс­цін. І, як аказ­ва­ец­ца, мае зда­гад­кі бы­лі не­бес­пад­стаў­ны­мі.

— Я вам вось што ска­жу. Ста­ры кас­цёл ка­му­ніс­ты ра­за­бра­лі і ад­вез­лі ў Гран­дзі­чы, пад са­мае Грод­на, — узгад­вае па­ра­фі­ян­ка Яня Ор­люк. — Ха­це­лі збу­да­ваць дзі­ця­чы са­док, ад­нак бяр­вен­ні па­кра­лі, і ні­чо­га зра­біць у іх не атры­ма­ла­ся. Но­вы храм уз­вя­лі ў 1990‑я ўжо са­мі вер­ні­кі. Ра­бі­лі ўсё сва­і­мі ру­ка­мі. На на­ба­жэн­ствы мы час­та ез­дзім у Го­жу. Праў­да, ча­сам ксёндз і сам у Пе­ра­лом пры­яз­джае. Як і бра­ты-ка­пу­цы­ны. А што да вёс­кі, у ёй амаль ні­хто не жы­ве. Толь­кі не­каль­кі ча­ла­век за­ста­ло­ся. Ас­тат­нія — дач­ні­кі.

Вер­ні­кі па­воль­на па­кі­да­юць кас­цёл, і мы за­ста­ём­ся сам-на­сам з ай­цом Але­гам Вай­ця­хо­ві­чам. У Пе­ра­лом ён пры­ехаў у вод­пуск — як ка­жа, «ад­па­чыць ра­зам з Бо­гам». Жыц­цё ў пус­тэль­ні ў ХХІ ста­год­дзі, ка­лі з усіх ба­коў ціс­нуць кам­п'ю­тар­ныя тэх­на­ло­гіі, а з ле­су ата­ку­юць цэ­лы­мі ды­ві­зі­я­мі ка­ма­ры, яго зу­сім не па­ло­хае.

— У хат­цы, дзе я жы­ву, ня­ма элект­рыч­нас­ці, — ла­ма­ю­чы сан­да­ля­мі тра­ву, вя­дзе нас да свай­го жыт­ла брат Алег. — А ад ка­ма­роў аба­ра­ня­ю­ся спе­цы­яль­ным спрэ­ем. Вы, да­рэ­чы, так­са­ма ска­рыс­тай­це­ся. А то пас­ля ка­ман­дзі­роў­кі ў Пе­ра­лом вам бу­дзе спац­ца над­та ці­ка­ва.

Брат Крыс­пін — ле­ген­да Пе­ра­ло­ма

Кры­ты бля­хай да­мо­чак ста­іць у акру­жэн­ні дрэў за мет­раў 50 ад свя­ты­ні. У свой час яго так­са­ма ад­рэ­стаў­ра­ва­лі шчы­рыя вер­ні­кі. Ме­на­ві­та тут да 1984 го­да жыў брат Крыс­пін, а пас­ля пе­ра­ехаў у Ліп­ніш­кі, дзе праз два га­ды па­мёр і быў па­ха­ва­ны. На­са­мрэч, мож­на толь­кі па­дзі­віц­ца муж­нас­ці гэ­та­га ча­ла­ве­ка. На яго ва­чах зно­сі­лі кас­цёл, кляш­тар, а ён тры­ваў, за­ста­ваў­ся на тым мес­цы, ку­ды яго на­кі­ра­ваў ор­дэн. Ста­лыя ад­па­чы­валь­ні­кі ча­сам уз­гад­ва­юць, як «ба­ра­да­ты дзя­ду­ля» лю­біў ся­дзець ка­ля кляш­тар­най студ­ні і ча­каць лю­дзей, якія аба­вяз­ко­ва прый­дуць па ва­ду. Ін­тэр'­ер хат­кі, на­пэў­на, та­кі ж сціп­лы, як і ра­ней. Узім­ку ад ма­ра­зоў ра­туе ма­лень­кая печ­ка. Ка­ля сцен ста­яць не­каль­кі лож­каў, у ку­тах — аб­ра­зы, на вок­нах — фі­ран­кі. Аб цы­ві­лі­за­цыі на­гад­вае плі­та, якая пра­цуе на га­зе. Да до­ма пус­тэль­ні­ка пры­мы­кае не­вя­ліч­кая гас­па­дар­чая пры­бу­до­ва, дзе пры на­леж­най коль­кас­ці ва­ды пра­цуе са­ма­роб­ны душ у вы­гля­дзе пры­ма­ца­ва­най да сто­лі вя­лі­кай плас­ты­ка­вай ёміс­тас­ці. На­пор, зра­зу­ме­ла, рэ­гу­лю­ец­ца па­ва­ро­там кор­ка.

Брат Алег збі­ра­ец­ца ў Го­жу, каб за­пра­віць га­за­вы ба­лон. Мы па­га­джа­ем­ся склас­ці яму кам­па­нію і едзем на на­шым аў­та­ма­бі­лі па га­ра­чым грун­це на за­праў­ку.

— Мой дзень у кляш­та­ры звы­чай­на па­чы­на­ец­ца а па­ло­ве сё­май ра­ні­цы, — рас­па­вя­дае пра свой рас­клад наш су­раз­моў­ца. — Я ця­пер у ад­па­чын­ку, а та­му ма­гу гра­фік тро­хі пе­рай­на­чыць. Праў­да, ар­га­ні­за­ваць ся­бе ў пер­шыя дні тут бы­ло да­во­лі скла­да­на. Пра­чы­на­ю­ся ў во­сем. П'ю ка­ву, ма­лю­ся ў кас­цё­ле і праз га­дзі­ну б'ю ў звон — гу­каю лю­дзей на ім­шу. Пас­ля служ­бы раз­маў­ляю з вер­ні­ка­мі, зай­ма­ю­ся фі­зіч­най пра­цай, ра­ман­тую ста­рыя рэ­чы. Спаць кла­ду­ся ра­зам з за­хо­дам сон­ца — ка­ля 22 га­дзін.

— Ай­цец Алег, на ву­лі­цы та­кая спё­ка. А вам не го­ра­ча ў ха­бі­це (ма­нас­кае адзен­не. — Аўт.)?

— Афі­цэ­ры, якія іш­лі на вай­ну, не ду­ма­лі пра спё­ку ці хо­лад. Яны, на­ад­ва­рот, га­на­ры­лі­ся сва­ім мун­ду­рам (польск. кі­цель — Аўт.), — за­ўва­жае ай­цец Алег Вай­ця­хо­віч. — Ка­рыч­не­вы ха­біт — гэ­та мой мун­дур. Ка­лі ба­чы­це, ён пад­пе­ра­за­ны звы­чай­най бе­лай вя­роў­кай з тры­ма вуз­ла­мі, якія азна­ча­юць па­слух­мя­насць, чыс­тасць і ўбо­гасць — ма­нас­кія абе­ты, якія мы скла­да­лі і абя­ца­лі, што бу­дзем пры­трым­лі­вац­ца іх на пра­ця­гу жыц­ця.

Яшчэ ад­ным сім­ва­лам адзен­ня ка­пу­цы­на з'яў­ля­ец­ца вост­ра­ка­неч­ны кап­тур. Брат Алег хоць і ка­рыс­та­ец­ца ім зрэд­час, па па­трэ­бе, але знач­насць гэ­тай дэ­та­лі ў гіс­то­рыі ор­дэ­на змен­шыць нель­га. Бо ме­на­ві­та ад італь­ян­скай наз­вы кап­ту­ра «cappucіo» атры­ма­лі сваю наз­ву ма­на­хі (а не ад вя­до­май ка­вы ка­пу­чы­на). Праў­да, бра­ты так­са­ма ў пэў­най ме­ры спры­чы­ні­лі­ся да гэ­та­га на­пою. Бо ме­на­ві­та ко­лер іх ха­бі­таў на­тхніў так на­зваць на­пой еў­ра­пей­скіх ка­ва­ва­раў.

Дзесь­ці праз га­дзі­ну мы вяр­та­ем­ся на ка­пу­цын­скі ўзго­рак у Пе­ра­лом, і ай­цец Алег ка­жа, што хут­ка бу­дзем па­луд­на­ваць — са­да­ві­ной і ам­ле­там. Пе­ра­важ­ную боль­шасць пра­дук­таў ён пры­вёз з са­бой з Ма­ла­дзеч­на, а ас­тат­нім час­ту­юць вер­ні­кі.

— Ад­ной­чы бы­ла за­ле­ва, я ха­ваў­ся ў до­ме і не­ча­ка­на па­чуў чы­есь­ці кро­кі. Ад­чы­няю дзве­ры, а там пад даж­джом ба­буль­ка ста­іць: «Ой­ча, а па­час­туй­це­ся блін­ка­мі. Толь­кі не ад­маў­ляй­це­ся!»

Праў­да, па­доб­ныя ві­зі­ты тут рэд­касць. Ка­ля кас­цё­ла пе­ра­важ­на гу­ля­юць грыб­ні­кі ці ад­па­чы­валь­ні­кі, якім мяс­цо­вая свя­ты­ня па­куль не вель­мі ці­ка­вая. Вось і ця­пер з бо­ку хра­ма па­чу­лі: «Б‑о‑о‑о‑м!» Аказ­ва­ец­ца, дзет­кі, уба­чыў­шы са­ма­роб­ны звон, вы­ра­шы­лі па­жар­та­ваць, па­клі­каць лю­дзей яшчэ на ад­ну ім­шу. Ка­лі за­быц­ца на ўсе па­доб­ныя ві­зі­ты, па­меж­ны Пе­ра­лом у дум­ках паў­стае не прос­та вы­дат­ным мес­цам для ад­па­чын­ку, а яшчэ і для су­зі­ран­ня, унут­ра­най рэ­флек­сіі пад ша­ма­цен­не дрэў на глы­бо­кія тэ­мы. Тут са­праў­ды аб­стра­гу­еш­ся ад уся­го га­рад­ско­га і кан­цэнт­ру­еш­ся на тым глы­бо­кім, што не да­зва­ляў та­бе зра­біць го­рад з яго рыт­мам. Хто ве­дае, маг­чы­ма, у гэ­тым і то­іц­ца раз­гад­ка вы­ба­ру мес­ца для пра­жы­ван­ня ка­пу­цы­наў. Ха­ця ўсё мож­а быць больш пра­за­іч­на: у Грод­не ма­на­хаў заў­сё­ды бы­ло шмат, а раз­мя­шчэн­не Пе­ра­ло­ма на кар­це заўж­ды да­зва­ляе хут­ка да­брац­ца і да Грод­на, і да Віль­ні.

Вы­пра­ба­ван­не свя­та­рства

Мы ўсе ра­зам ху­цень­ка рас­стаў­ля­ем та­лер­кі на ма­ле­неч­кім ста­ле, пас­ля ка­рот­кай ма­літ­вы са­дзім­ся, і наш су­раз­моў­ца рас­па­вя­дае ці­ка­вую гіс­то­рыю свай­го пры­хо­ду ў кляш­тар. Аказ­ва­ец­ца, што ў сва­ім дзя­цін­стве, якое свя­тар пра­вёў у Док­шыц­кім ра­ё­не, ён аб гэ­тым не ма­рыў. Усё пе­ра­мя­ні­лася лі­та­раль­на ў адзін мо­мант. Ён прый­шоў у кляш­тар ка­пу­цы­наў, скон­чыў Ка­та­ліц­кі ўні­вер­сі­тэт у Люб­лі­не, стаў свя­та­ром, вяр­нуў­ся ў Бе­ла­русь, дзе пер­шай пля­цоў­кай для пра­цы ста­ла Ма­ла­дзеч­на. Сён­ня брат Алег апя­куе сем'і.

— Я вель­мі доб­ра па­мя­таю пер­шае вы­пра­ба­ван­не свай­го свя­та­рства. Праз ней­кі час, як я стаў ай­цом, мне па­тэ­ле­фа­на­ва­лі і ска­за­лі, што трэ­ба ехаць да вель­мі хво­ра­га дзі­ця­ці. Я ўсё ўспры­маў як мае быць. Ад­нак пас­ля та­го, як уба­чыў пе­рад са­бой гэ­та­га но­ва­на­ро­джа­на­га, у мя­не сціс­ну­ла­ся сэр­ца. Су­це­шыў яго бліз­кіх, па­хрыс­ціў хлоп­чы­ка. По­тым вяр­нуў­ся да ся­бе і за­пла­каў, звяр­нуў­ся ў ма­літ­ве да Гос­па­да: «Бо­жа, на­вош­та ты на­кі­ра­ваў мя­не ў свя­та­ры? На­вош­та мне ба­чыць па­доб­нае?»… Але не­як да­ве­даў­ся, што дзі­ця пай­шло на па­праў­ку. І та­ды я зра­зу­меў, што так на­са­мрэч трэ­ба. І тое, што ад­бы­ва­ец­ца ў на­шым жыц­ці, ро­біц­ца не прос­та так. І на­ват ваш сён­няш­ні пры­езд — гэ­та так­са­ма план Бо­жы.

— А як той ма­лень­кі хлоп­чык?

— Жы­ве, — з усмеш­кай ад­ка­заў су­раз­моў­ца.

«Ма­наст­ва — са­праўд­ная сям'я»

На раз­ві­тан­не ай­цец Алег Вай­ця­хо­віч вы­ра­шае па­ка­заць нам Нё­ман. Праз хві­лін 15 мы вы­хо­дзім на за­рос­лы бе­ра­жок ма­гут­най ра­кі, якая ня­се свае во­ды ў Бал­ты­ку. Ён са­дзіц­ца на тра­ву і моўч­кі па­гля­дае на ва­ду, су­праць­лег­лы бе­раг.

— Ма­на­хаў-ка­пу­цы­наў су­стра­ка­лі тут ра­дас­на, — ка­жа ай­цец Алег. — З ха­руг­ва­мі, пес­ня­мі. Для мяс­цо­вых жы­ха­роў гэ­та бы­ло не­чым над­звы­чай­ным. Трэ­ба ра­зу­мець, што ма­наст­ва — са­праўд­ная сям'я. І бра­ты сю­ды пры­хо­дзі­лі ра­зам, а не па­асоб­ку.

Мы вяр­та­ем­ся да ма­шы­ны. Ці­хае па­се­лі­шча Пе­ра­лом мне яшчэ больш на­гад­вае за­рос­лыя, ста­рыя мо­гіл­кі, на якія пры­яз­джа­юць толь­кі зрэд­час. Вось і той ста­ры дух, які ад­люст­ра­ва­ны на чор­на-бе­лых здым­ках кляш­та­ра, з гэ­тай вёс­кі мо­жа хут­ка вы­вет­рыц­ца. Заўт­ра Алег Вай­ця­хо­віч пра­вя­дзе ім­шу, за­чы­ніць на ключ дом пус­тэль­ні­ка і па­е­дзе аў­то­бу­сам у Грод­на на цяг­нік. На пэў­ны час на па­лян­цы зноў па­се­ліц­ца ці­шы­ня. І толь­кі доб­ра бач­ныя таб­ліч­кі на слу­пах бу­дуць на­гад­ваць грыб­ні­кам пра тое, што тут быў ма­нас­тыр, жыў пра­ца­ві­ты брат Крыс­пін. І так — да рэд­кіх на­ба­жэн­стваў у кас­цё­ле, да на­ступ­на­га вяр­тан­ня ка­пу­цы­наў у Пе­ра­лом.

Та­рас ШЧЫ­РЫ.

Фо­та Над­зеі Бу­жан.

Гро­дзен­скі ра­ён.