Іс­лам­ская дзяр­жа­ва Іра­ка і Ле­ван­та: як «дзет­кі»-тэ­ра­рыс­ты вый­шлі з-пад «баць­коў­скай апе­кі»?

Но­вы вы­клік су­свет­най бяс­пе­цы

Апош­нім ча­сам у цэнт­ры ўва­гі ай­чын­най ін­фар­ма­цый­най пра­сто­ры зна­хо­дзіц­ца гра­ма­дзян­скі кан­флікт ва Укра­і­не, і гэ­та на­ту­раль­на. Між ін­шым, на Бліз­кім Ус­хо­дзе сфар­мі­ра­ва­ла­ся чар­го­вая па­гро­за, якая ня­се но­выя вы­клі­кі бяс­пе­цы ўся­го све­ту, у тым лі­ку Бе­ла­ру­сі.

Па­гро­за Шта­там

10 чэр­ве­ня 2014 го­да тэ­ра­рыс­тыч­ная гру­поў­ка ра­ды­каль­ных су­ні­таў «Іс­лам­ская дзяр­жа­ва Іра­ка і Ле­ван­та» (ІДЗІЛ), якая вя­дзе сваю дзей­насць яшчэ з ся­рэ­дзі­ны 2000-х га­доў, за­ха­пі­ла дру­гі па ве­лі­чы­ні го­рад Іра­ка — двух­міль­ён­ны Ма­сул і аб'­яд­на­ла пад сва­ім кант­ро­лем шэ­раг рэ­гі­ё­наў, што юры­дыч­на ад­но­сяц­ца да Іра­ка і Сі­рыі. Ужо 29 чэр­ве­ня на за­хоп­ле­ных тэ­ры­то­ры­ях бы­ла аб­ве­шча­на іс­лам­ская тэ­ак­ра­тыч­ная дзяр­жа­ва — ха­лі­фат; ба­е­ві­кі на­ла­дзі­лі вы­пуск улас­ных паш­пар­тоў і аб'­яві­лі аб на­ме­ры ў хут­кім ча­се за­няць Баг­дад. Тэ­ра­рыс­ты пра­цяг­ва­юць вес­ці ак­тыў­ныя ба­я­выя дзе­ян­ні су­праць ура­да­вых войск і гру­по­вак «уме­ра­най апа­зі­цыі» ў Сі­рыі, ірак­скай ар­міі, аме­ры­кан­скіх вай­скоў­цаў, прад­стаў­ні­коў пры­ват­ных вай­ско­вых кам­па­ній, а так­са­ма апа­лчэн­ня аў­та­но­міі Ірак­ска­га Кур­дзі­ста­на. Су­праць­ста­ян­не ІДЗІЛ ста­ла ад­ным з пунк­таў па­вест­кі «пе­ра­за­груз­кі» ў ста­сун­ках па­між Злу­ча­ны­мі Шта­та­мі і Іра­нам, які яшчэ не так даў­но ад­на­знач­на ад­но­сіў­ся аме­ры­кан­скай ад­мі­ніст­ра­цы­яй да «во­ра­гаў на­цы­я­наль­най бяс­пе­кі» з лі­ку кра­ін «во­сі зла».

Пра­вя­чыя ко­лы ў Ва­шынг­то­не доб­ра ўсве­дам­ля­юць не­бяс­пе­ку, што зы­хо­дзіць ад «Іс­лам­скай дзяр­жа­вы», тым больш што ба­е­ві­кі сіс­тэ­ма­тыч­на на­гад­ва­юць аме­ры­кан­ска­му кі­раў­ніц­тву пра сваё іс­на­ван­не. Не­каль­кі дзён та­му іс­ла­міс­ты апуб­лі­ка­ва­лі ві­дэа­стуж­ку, дзе за­пі­са­на па­ка­ран­не смер­цю аме­ры­кан­ска­га жур­на­ліс­та Джэй­мса Фоў­лі, а 18 жніў­ня ў спе­цы­яль­ным ві­дэа­зва­ро­це па­абя­ца­лі пе­ра­нес­ці тэ­ра­рыс­тыч­ную дзей­насць на тэ­ры­то­рыю ЗША, каб «ута­піць у кры­ві» ўсіх аме­ры­канц­аў.

Ам­бі­цыі ІДЗІЛ: ад Бліз­ка­га Ус­хо­ду да поўд­ня Еў­ро­пы і Азіі

Між тым у Іра­ку коль­касць бе­жан­цаў, якія ўцяк­лі «з-пад ула­ды ха­лі­фа», ва­га­ец­ца, па роз­ных да­ных, ад 500 ты­сяч да міль­ё­на ча­ла­век, што ўжо дае пад­ста­вы ха­рак­та­ры­за­ваць сі­ту­а­цыю як гу­ма­ні­тар­ную ка­та­стро­фу. Не да­дае ап­ты­міз­му і той факт, што тэ­ры­та­ры­яль­ныя ам­бі­цыі «ха­лі­фа­та» вы­хо­дзяць да­лё­ка за ме­жы Іра­ка і Сі­рыі, дзе ІДЗІЛ з 2013 го­да бя­рэ ак­тыў­ны ўдзел у гра­ма­дзян­скай вай­не су­праць афі­цый­на­га ўра­да і прэ­зі­дэн­та Ба­ша­ра Аса­да.

У рас­паў­сю­джа­най ба­е­ві­ка­мі кар­це да сфе­ры ўплы­ву «Іс­лам­скай дзяр­жа­вы» ад­но­сіц­ца не толь­кі Бліз­кі Ус­ход, але на­ват Бал­кан­скі і Пі­ры­ней­скі паў­аст­ра­вы, а так­са­ма ўся тэ­ры­то­рыя Паўд­нё­ва-За­ход­няй і Цэнт­раль­най Азіі. Па за­ду­ме «геа­па­лі­ты­каў» з ІДЗІЛ, цэнт­раль­на­а­зі­яц­кія кра­і­ны, у тым лі­ку дзяр­жа­вы — чле­ны АДКБ (Ка­зах­стан, Кыр­гыз­стан, Та­джы­кі­стан) па­він­ны быць аб'­яд­на­ныя ў так зва­ны Ха­ра­сан — гіс­та­рыч­ны рэ­гі­ён, што скла­даў­ся з час­так тэ­ры­то­рый су­час­ных Іра­на, Та­джы­кі­ста­на, Аф­га­ні­ста­на, Уз­бе­кі­ста­на, Турк­ме­ні­ста­на. Не аб­мі­на­юць ува­гай ба­е­ві­кі і Ра­сію, дзе ІДЗІЛ пла­нуе за­ся­ро­дзіц­ца на «вы­зва­лен­ні» пра­ва­вер­ных з-пад ула­ды Крам­ля. Знач­ную ва­гу ў гру­поў­цы, што фак­тыч­на за­раз вый­шла на ўзро­вень штуч­най дзяр­жаў­нас­ці, ма­юць вы­хад­цы з Паў­ноч­на­га Каў­ка­за, та­му гэ­тыя па­гро­зы не зда­юц­ца пус­тым гу­кам для ра­сій­ска­га кі­раў­ніц­тва.

Ад­куль «рас­туць но­гі» ў іс­лам­ска­га тэ­ра­рыз­му?

Ана­лі­зу­ю­чы пры­чын­на-вы­ні­ко­выя су­вя­зі, што пры­вя­лі да сі­ту­а­цыі, ка­лі ба­га­ты Бліз­кі Ус­ход фак­тыч­на стаў яшчэ ад­ной «га­ра­чай кроп­кай», рас­сад­ні­кам тэ­ра­рыз­му і эк­стрэ­міз­му ў све­це, трэ­ба ад­зна­чыць, што за­раз між­на­род­ная су­поль­насць «збі­рае ўра­джай» з та­го «зер­ня», што бы­ло па­са­джа­на спе­цы­яль­ны­мі служ­ба­мі за­ход­ніх кра­ін (най­перш Вя­лі­ка­бры­та­ніі і ЗША) яшчэ ў 70—80-я га­ды мі­ну­ла­га ста­год­дзя.

У ба­раць­бе з са­вец­кім уплы­вам, а за­тым і са свец­кі­мі рэ­жы­ма­мі на Бліз­кім Ус­хо­дзе, анг­ла­а­ме­ры­кан­цы аба­пі­ра­лі­ся на пер­сід­скія ма­нар­хіі, Па­кі­стан і, вя­до­ма, на іс­лам­скіх эк­стрэ­міс­таў. Га­лоў­ны­мі мэ­та­мі ЗША бы­ло атры­ман­не кант­ро­лю над наф­та­вы­мі рэ­сур­са­мі Пер­сід­ска­га за­лі­ва, лік­ві­да­цыя рэ­жы­маў араб­ска­га на­цы­я­на­ліз­му, па­ра­жэн­не СССР у Аф­га­ні­ста­не і на­огул у «ха­лод­най вай­не». Вя­до­мы экс­перт па пы­тан­нях Бліз­ка­га Ус­хо­ду, га­лоў­ны рэ­дак­тар Radіo France Іnternatіonale Ры­чард Ла­бев'­ер у сва­ёй кні­зе «До­ла­ры тэ­ро­ру: Злу­ча­ныя Шта­ты Аме­ры­кі і іс­ла­міс­ты» пры­хо­дзіць да вы­сно­вы, што для ства­рэн­ня про­ці­ва­гі араб­скім лі­да­рам кштал­ту Аб­дэ­ля На­се­ра, Му­а­ма­ра Ка­да­фі, Са­да­ма Ху­сэй­на, а паз­ней і Ба­ша­ра Аса­да, якія пры­трым­лі­ва­лі­ся ад­нос­на свец­ка­га «араб­ска­га на­цы­я­на­ліз­му», спе­цы­яль­ныя служ­бы ЗША ра­зам з кі­раў­ніц­твам Са­удаў­скай Ара­віі пры­ня­лі ўдзел у фі­нан­са­ван­ні і раз­віц­ці транс­араб­скіх ра­ды­каль­ных струк­тур. Ідэа­ло­гія апош­ніх ад­маў­ляе на­цы­я­наль­ную ідэю, якая аб'­яў­ля­ец­ца вы­на­ход­ніц­твам «ня­вер­ных» з мэ­тай рас­ка­лоць «му­суль­ман­скі свет».

Па­да­ец­ца, што ніз­ла­жэн­не, а пас­ля і фі­зіч­ная лік­ві­да­цыя араб­скіх лі­да­раў пра­во­дзі­лі­ся з мэ­тай за­бес­пя­чэн­ня кант­ро­лю за­ход­ня­га ка­пі­та­лу над наф­та­вы­мі рэ­сур­са­мі кра­ін Бліз­ка­га Ус­хо­ду. Гэ­тую па­зі­цыю па­цвяр­джае ў сва­ёй ра­бо­це і Ры­чард Ла­бев'­ер, які прый­шоў да вы­сно­вы, што «транс­на­цы­я­наль­ная тэ­ра­рыс­тыч­ная сет­ка, у ства­рэн­ні якой пры­ня­лі ўдзел ЗША і Са­удаў­ская Ара­вія, з'яў­ля­ец­ца ад­ным з асноў­ных ін­стру­мен­таў гла­ба­лі­за­цыі, эка­на­міч­ных і са­цы­яль­на-па­лі­тыч­ных пе­ра­ўтва­рэн­няў, што фар­мі­ру­юць но­вы су­свет­ны па­ра­дак, у асно­ве яко­га за­ста­ец­ца гла­баль­ная ге­ге­мо­нія ЗША».

Між ін­шым, у гла­баль­най па­лі­ты­цы не заўж­ды рэа­лі­зу­юц­ца за­ду­мы тэх­но­ла­гаў і спе­цы­я­ліс­таў роз­ных за­кры­тых ар­га­ні­за­цый. Гэ­так­са­ма і на Бліз­кім Ус­хо­дзе сум­на­вя­до­мая «араб­ская вяс­на» ды ін­шыя «на­род­ныя рэ­ва­лю­цыі», дзе аме­ры­кан­цам з да­па­мо­гай іс­ла­міс­таў уда­ло­ся зры­нуць доў­га­тэр­мі­но­выя свец­кія араб­скія рэ­жы­мы, не пры­вя­лі да ча­ка­на­га кант­ро­лю за­ход­ніх кам­па­ній над наф­та­вы­мі ра­до­ві­шча­мі. Па-пер­шае, аб­васт­ры­лі­ся су­пя­рэч­нас­ці па­між су­час­най аме­ры­кан­скай ад­мі­ніст­ра­цы­яй і іх ня­даў­ні­мі хаў­рус­ні­ка­мі з Са­удаў­скай Ара­віі; па-дру­гое, іс­ла­міс­ты хут­ка вый­шлі з-пад уплы­ву сва­іх ства­раль­ні­каў. А мо­жа, і са­мо «шэф­ства» бы­ло хі­ба аме­ры­кан­скай ілю­зі­яй і за­ста­ва­ла­ся ак­ту­аль­ным, па­куль быў агуль­ны во­раг? На­прык­лад, тая ж гру­поў­ка ІДЗІЛ, што яшчэ ў 2013 го­дзе ка­рыс­та­ла­ся пад­трым­кай аме­ры­кан­цаў, ка­лі вя­ла вай­ну «за дэ­ма­кра­тыю і сва­бо­ду су­праць кры­ва­ва­га рэ­жы­му Ба­ша­ра Аса­да» ў Сі­рыі, за­раз ства­рае не­бяс­пе­ку наф­та­вым ін­та­рэ­сам ЗША ў рэ­гі­ё­не. Ба­е­ві­кі ўжо за­ха­пі­лі част­ку сі­рый­скай наф­та­зда­бы­чы, а з Іра­ка кам­па­ніі «Brіtіsh Petrolіum» і «Exxon Mobіl» бы­лі вы­му­ша­ны эва­ку­і­ра­ваць сва­іх су­пра­цоў­ні­каў з лі­ку гра­ма­дзян за­ход­ніх кра­ін.

Гэ­та зна­чыць, «між­на­род­ны іс­лам­скі тэ­ра­рызм» у яго су­час­най вер­сіі з'яў­ля­ец­ца «не­ча­ка­ным дзі­цем» знеш­няй па­лі­ты­кі ЗША, якое за­раз «пад­рас­ло» і па­гра­жае сва­ім за­акі­ян­скім баць­кам.

Як рэ­ага­ваць Бе­ла­ру­сі на но­выя вы­клі­кі?

Ці­ка­вым у гэ­тай су­вя­зі вы­гля­дае па­пя­рэ­джан­не-пра­гноз Прэ­зі­дэн­та Бе­ла­ру­сі Аляк­санд­ра Лу­ка­шэн­кі. Яшчэ на па­чат­ку 2011 го­да ў ін­тэр­в'ю ўплы­во­ва­му аме­ры­кан­ска­му вы­дан­ню — га­зе­це «The Washіngton Post» — ён ад­зна­чаў, што аме­ры­кан­цы аба­вяз­ко­ва па­ня­суць ад­каз­насць за на­ўмыс­ную «дэ­ста­бі­лі­за­цыю араб­скай ду­гі».

Асноў­ва­ю­чы­ся на гэ­тых па­зі­цы­ях, мож­на лі­чыць, што на­шай кра­і­не не­аб­ход­на па ме­ры маг­чы­мас­цяў рых­та­вац­ца да но­вых вы­клі­каў. Бу­ду­чы ся­рэд­няй па па­ме­рах, ад­нос­на ўстой­лі­вай еў­ра­пей­скай дзяр­жа­вай, Бе­ла­русь не ства­рае па­гро­зы для бяс­пе­кі су­сед­ніх кра­ін. Ад­нак на­ша кра­і­на вы­му­ша­на рэ­ага­ваць і пра­ца­ваць з ты­мі кан­флікт­ны­мі сі­ту­а­цы­я­мі, што ўзні­ка­юць у вы­ні­ку цы­ніч­най па­лі­ты­кі буй­ных ак­та­раў.

Зы­хо­дзя­чы з чар­го­ва­га аб­васт­рэн­ня на Бліз­кім Ус­хо­дзе, Бе­ла­ру­сі не­аб­ход­на пры­клас­ці ўсе маг­чы­мыя на­ма­ган­ні ў ме­жах АДКБ і да­па­маг­чы ўзбро­е­ным сі­лам, па­гра­ніч­ным струк­ту­рам, пра­ва­ахоў­ным ор­га­нам на­шых са­юз­ні­каў у Цэнт­раль­най Азіі. З улі­кам ад­сут­нас­ці па­меж­на­га і мыт­на­га кант­ро­лю на дзяр­жаў­най мя­жы з Ра­сі­яй, не­аб­ход­на яшчэ раз пра­вес­ці да­дат­ко­вую рэ­ві­зію сіс­тэ­мы на­цы­я­наль­най бяс­пе­кі. У су­вя­зі са з'яў­лен­нем но­вых па­тэн­цы­яль­ных вы­клі­каў — пры­няць па­трэб­ныя ме­ры па ка­рэк­ці­роў­цы пра­цы ад­па­вед­ных струк­тур — у пры­ват­нас­ці, пад­раз­дзя­лен­няў па гра­ма­дзян­стве і міг­ра­цыі Мі­ніс­тэр­ства ўнут­ра­ных спраў. Не­ма­ла­важ­ным так­са­ма з'яў­ля­ец­ца і пра­цяг тра­ды­цый­най па­лі­ты­кі, на­кі­ра­ва­най на пад­тры­ман­не між­кан­фе­сій­на­га і між­эт­ніч­на­га мі­ру, на­цы­я­наль­на­га адзін­ства ў бе­ла­рус­кім гра­мад­стве.