У гэтых глухіх пушчанскіх вёсках яшчэ і цяпер прагна распытваюць кожнага, дзе быў, што бачыў? А ўжо ў даўнейшыя часы дык любая паездка лічылася падзеяй, і яе падрабязнасці потым доўга «насіліся» з хаты ў хату, з года ў год і нават... са стагоддзя ў стагоддзе, бо самыя незабыўныя падарожжы з яго, мінулага, успамінаюцца ў гэтым.
...Цяпер той Сцяпан — чалавек паважаны: дзеці павырасталі, унукаў гадуе. А некалі...
Сумаваў ён у роднай вёсцы, бо што ні дзень тут — адно і тое ж: дапамагай бацькам ды кароў пасі. У горадзе — зусім іншая справа!
Недзе там, у далёкім Мінску, жыла яго цётка Анэля — добрая, ласкавая... Гасцюючы, яна заўсёды гладзіла мальца па галаве ды казала: «А прыязджай, Сцяпанка, да нас у сталіцу. У цырк цябе зводзім, у кіно...»
У малога тут жа загараліся вочы: ён з дарагою душой бы, хоць куды, хоць зараз! Але...
— Няма калі яму па гасцях раз'язджаць, — за малога адказвала маці. — Дома столькі работы, столькі работы...
«Шмат, — згаджаўся малы. — А самае крыўднае, што яна, гэта работа, аніколі, мусіць, не скончыцца...»
І тады Сцяпанка асмеліўся: кінуў сваіх кароў...
З вёскі да райцэнтра даехаў на аўтобусе, з райцэнтра да Мінска — ужо на цягніку... Ні там, ні там кантралёраў не сустрэў — пранесла, «зайцам» дабраўся.
А з цягніка на вакзале выйшаў і аслупянеў: народу навокал, як селядцоў у той бочцы, безліч паводдаль машын... Велізарны горад! Як тут цётку Анэлю знайсці?
Спыніў нейкага дарослага дзядзьку, папытаўся, дзе тут Амілякавы жывуць.
Не ведае той, другі — таксама:
— А з якой, — цікавіцца, — вуліцы?
Паціскае дзіця плячыма: яму і ў галаву не прыйшло ўзяць з дому адрас, думаў, што ў Мінску, як і ў вёсцы, — усё пра ўсіх ведаюць.
...Як і варта было чакаць, людзі «здалі» малога ў міліцыю. І ўжо яна, дапытаўшыся, і хто ён такі і адкуль прыехаў, адвезла таго дадому.
На гэтым (калі не ўлічваць бацькаву папругу) і завяршылася першае Сцёпкава падарожжа ў Мінск.
А вось цётка Мар'я, зямлячка яго, аж у Маскву аднойчы дапяла!
...Сынка свайго, Косціка, яна адна гадавала, позняе дзіця, але ж неяк справілася — паставіла на ногі, у войска служыць адправіла. І не абы-куды, а ў самую Маскву! Ці ж гэта не гонар? Гонар! Ды яшчэ і які!
Косцік, мусіць, думаў таксама, бо, адслужыўшы, паведаміў маці, што тут, на месцы, уладкаваўся на працу, што цяпер будуе метро, што далі яму інтэрнат...
Маці і рада: ну як жа — пры справе дзіця! Адно — піша ёй рэдка.
Засумавала кабета... І вось пад зіму, калі збольшага ўсё парабіла, адважылася яна з'ездзіць у госці, праведаць свайго Кастуська.
Адгаворвалі яе вяскоўцы, казалі, што гэта ж няблізкі свет, што ніхто з ваколіц там ніколі не быў, але яна...
Сыну нічога пісаць не стала (пабаялася, што паездку і ён не адобрыць...), закалола аднаго парсючка, прадала другога, каб дзіцяці грошай завезці, набіла чамадан і сетку рознымі вясковымі прысмакамі, перакінула іх цераз плячо і...
Усю дарогу вачэй не звяла — хвалявалася. Ды і цікава было паглядзець, што там за вокнамі.
Але ж вось спыніўся цягнік — выйшла цётка. Ад хвалявання ногі не трымаюць, ды і груз цяжкі — ледзьве дабрыла са сваімі торбамі да залы чакання, прысела, каб дух перавесці.
А тут ёй лёс (?) чалавечка прыслаў! Падсеў той побач і давай распытваць, адкуль яна, да каго прыехала. Цётка шчыра, як на духу, кажа: «Да сына я, да Кастуська...» «Вой, — радуецца суразмоўца яе, — дык мы ж з ім сябры, у адной брыгадзе працуем... Праўда, сёння ён раней трохі ўстаў, з інтэрната пайшоў ужо. Але ж можна дагнаць...
Рада кабета, падхапілася ісці. Але ж той мужчынка спыніў. Сказаў: «Бачу, што стаміліся вы. Дык пасядзіце. А я — адна нага тут, другая там — мігам збегаю на будоўлю... А заадно і вашы вандзэлкі Косцю занясу...»
Карацей, падхапіў ён паклажу і знік.
Увесь дзянёк цётка прасядзела на вакзале, баялася нават з месца крануцца — чакала сына з тым сябруком...
Толькі пад вечар, западозрыўшы нядобрае, да яе падышоў паставы, уважліва выслухаў аповед, цяжка ўздыхнуў, сказаў: «Эх, бабуля, бабуля... Па ўсім відаць, што гэта не сябар Косцікаў быў, а самы сапраўдны жулік. І цяпер не знойдзем мы ні яго, ні вашых прысмакаў...»
На вялікі жаль, не знайшлі тады і Косціка, бо канверт з яго адрасам ляжаў у чамадане...
Ды з самой бабуляй праблемы былі: назву вёскі сваёй яна яшчэ ведала, сельсавета — таксама. А вось раён і ўсё астатняе...
Пакуль расшукалі... Затое потым...
Можа, такія парадкі ўперад былі, а можа, пашкадавалі ў Маскве гаротніцу-беларуску... Факт, што спецыяльнага чалавека ў камандзіроўку адправілі, каб праводзіў жанчыну, каб давёз аж дадому.
...У вёсцы таго маскоўскага сяржанта добра напаілі. І з сабой яшчэ цётка глячок гарэлкі наліла — каб і Косціку штось перапала...
Госць абяцаў давезці. А вось ці зрабіў — гісторыя замоўчвае.
Вікенцій Ключнік,
г. Мінск
Помні імя сваё!
Назіральны ў нас народ — што дарослыя, што дзеці. Заўважаць штось у чалавеку — уміг прылепяць мянушку, ды такую, што сапраўднае прозвішча потым, можа, забудзецца, а вось яна — не. У нас, напрыклад, некалі спыталі ў аднаго малога, як яго завуць.
— Мінька, — адказаў той.
З гэтым «Мінька» ён, магчыма, і пражыў бы свой век, як тая калгасная карова з кляймом, бо расці, вядома ж, рос, але нічога не рабіў, каб стаць Міхаілам ці хоць бы Міхасём. Неахайны, нязграбны, ён вечна хадзіў сагнуўшыся, ніколі нічым не цікавіўся, у школе вучыўся дрэнна. За вушы, можна сказаць, настаўнікі перацягвалі яго з класа ў клас. А на восьмым — змагліся. Сказалі: «Не хочаш, не можаш вучыцца — ідзі працаваць».
Паслухаўся хлопец, асвоіў неяк прафесію грузчыка. А вось што грузіць — ужо выбіраў. Найбольш спадабалася — поўныя бутэлькі ў гарэлачнай краме. Якраз там Мінька і асеў, якраз там праз некалькі гадоў і прыляпіўся да працавітай вясковай дзяўчыны-сіраты. Яна, бедная, баялася, што ніхто лепшы яе замуж не возьме, вось і пайшла за Міньку.
А хлопцу, трэба сказаць, пашчасціла: набыў сабе і швачку, і прачку, і кухарку, і прыбіральшчыцу...
І каб жа цаніў яшчэ, а то... Чарніла ці гарэлкі нап'ецца, а тады ўжо і сваркі, і бойкі, і слёзы... Сарамацілі яго суседзі, павучалі сваякі... Як пугай па вадзе. Аж пакуль...
У тыя дні Мінька піў лічы што без просыпу. Гора ў жонкі...
Але ж большае стакроць у іх суседзяў: раптоўна, трагічна загінуў сын Міхаіл.
К вечару яго павінны былі прывезці дамоў, да бацькоў, і ўжо адсюль — на могілкі.
У невялікім дзесяцікватэрным доме, у невялікім мястэчку бяда адной сям'і — бяда ўсіх: суседзі згуртаваліся на дапамогу, сабралі грошы, загадзя купілі вянкі.
Занесці іх дамовіліся тады, калі прывязуць нябожчыка. А пакуль што Мінькава жонка пакінула іх у сваёй кватэры, паставіла ля тапчана, дзе спаў гаспадар мёртвым сном, здавалася...
Але ж не — прачнуўся, прадраў неяк левае вока... Убачыў незвычайныя кветкі.
Прадраў другое — згледзеў вянок! Адчуў, як узмакрэла спіна і рукі, як заліўся чырванню твар, як задрыжала ў пятцы душа, як на чорнай стужцы, нарэшце, заскакалі залатыя жоўтыя літары:
— У-по... у-по-ко... — прачытаў Мінька уголас, — упо-ко-ен-но-му Михаилу от соседей!
«Як гэта — «у-по-коенному»?! Я што — памёр?!» — Мінька з жахам паглядзеў на ўласныя рукі, абмацаў імі калені, потым грудзі, галаву, «прайшоўся» па скабах, па жываце, — дык я ж — жывы!
Устаў, падышоў да акна. Па вуліцы снавалі машыны, ля іх пад'езда збіраліся людзі — шмат... Многія з кветкамі, у чорным.
Міньку аж затрэсла ад страху: «Сышліся... На пахаванне... Во напужаю, калі зараз выйду ў двор!»
З гэтым ён ціхутка адчыніў дзверы, выйшаў са свайго жытла. Міма яго, ніколькі не здзівіўшыся, пранёсся сусед.
— Слухай, Іван, а каго хаваюць? — наўздагон папытаўся Мінька. — Я (ты ж бачыш) жывы, а вянок...
— Ты ведаеш, Бог пераблытаў, — спыніўшыся, абарваў «жывога» сусед. — Трэба было цябе, пустадомка, са свету прыбраць, каб больш не смярдзеў тут... А ён во — Мішку Васілёва. Загінуў хлопец. Зараз у хату прывязуць. Трэба ісці — сустрэць...
На ватных нагах падаўся на вуліцу і Мінька, стаў там трохі паводдаль, закурыў. Чуў, як людзі шкадавалі памерлага. Казалі, якім ён чалавекам быў! І добры, маўляў, і гаспадарлівы, і рукі залатыя, а ўжо сем'янін які...
«А цікава, калі б я дуба даў, — падумаў Мінька. — Што б тады гаварылі? Мусіць, і праўда рады былі б? Бо добрага з майго боку анічога не бачылі... Жонка і тая, мусіць, не заплакала б?»
...Хочаце верце, хочаце не, але пасля гэтага выпадку ў Мінькавай галаве нешта зварухнулася. Дзён праз колькі схадзіў ён на прыём да ўрача-нарколага, цвярозымі вачыма паглядзеў на свет, стаў думаць пра сям'ю, шанаваць, шкадаваць сваю жонку.
Яна яму дзвюх дачок пасля нарадзіла!
...Суседзі (ну што з гэтым зробіш?) за вочы завуць іх па-ранейшаму — Мінькавы... Але ж ва ўсіх дакументах абедзве яны — Міхайлаўны.
А гэта ўжо гучыць, праўда?
Н.Б.,
г. Магілёў
Рубрыку вядзе
Валянціна Доўнар
Мерапрыемства праводзіцца на добраахвотнай аснове.
Колькі ж каштуе гэты важны кампанент здаровага рацыёну зараз?
Не выявіць ні секунды абыякавасці.
