У паэзіі для калмыка Міхаіла Хонінава, якога адразу пасля вызвалення Беларусі адправілі больш як на дзесяць гадоў у Сібір, існавалі два архетыпы — беларускія хвоі і калмыцкія цюльпаны. Чаму ж такая любоў да ўсяго беларускага была ў легендарнага партызана, якога на Магілёўшчыне і Міншчыне ведалі як Мішу Чорнага? Пра гэта нам расказала дачка героя вайны і народнага героя Калмыкіі. Рыма Ханінава — вучоны-літаратуразнавец, кандыдат філалагічных навук, загадчык кафедры на філалагічным факультэце Калмыцкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Паэт. Перакладчык. Піша на рускай і калмыцкай мовах.
— Рыма, імя Міхаіла Хонінава вядома ў Беларусі... Як партызана, як пісьменніка, які сябраваў з беларускімі калегамі, як паэта, якога досыць часта перакладалі на беларускую мову...
— Перш-наперш хачу падзякаваць беларускім сябрам за ўвагу да жыцця і творчасці Міхаіла Хонінава. Трыццацць тры гады яго няма з намі. Гэта, па канцэпцыі Веліміра Хлебнікава, змена аднаго пакалення. Таго пакалення, якое асабіста ведала майго бацьку, сябравала з ім, стасавалася ў творчасці, а ў час Вялікай Айчыннай вайны ваявала супраць фашызма плячом да пляча, дало яму легендарнае імя Міша Чорны.
Паняцці Міхаіл Хонінаў — Міша Чорны — Беларусь складаюць непадзельную трыяду. У нас, у Калмыкіі, Міхаіл Хонінаў і Беларусь звязаны перш за ўсё з ваенным перыядам, а таксама з беларускай тэмай у творчасці бацькі.
Калі ў Элісце выйшаў зборнік "Маці мая, Беларусь", побач з вершамі беларускіх паэтаў былі і вершы бацькі. Знакаміты верш "Маці з Беразіны", прысвечаны Праскоўі Андрэеўне Віліткевіч з вёскі Месціна, якая выратавала бацьку, што вырваўся з акружэння пад Смаленскам, чытаўся заўсёды ім на кожнай сустрэчы з чытачамі. У верасні 1944 года, пасля вызвалення Беларусі, ён быў дэмабілізаваны з арміі ў званні лейтэнанта і прабыў трынаццаць гадоў у Сібіры. У перыяд сталінскіх рэпрэсій, калі калмыцкі народ быў несправядліва дэпартаваны. У 1957 годзе пасля вяртання на радзіму ўзнавіліся яго кантакты з беларусамі. З 1960 года і да канца жыцця ён часта бываў на беларускай зямлі, сустракаўся з баявымі таварышамі, калегамі, браў з сабою жонку і малодшага сына. У сямейным архіве беражліва захоўваюцца перыёдыка з яго інтэрв'ю, успамінамі, вершамі і прозай у перакладах на рускую і беларускую мовы. Асабліва цікавымі падаюцца заметкі і нарысы пра сустрэчы Мішы Чорнага са сваімі вернымі пабрацімамі і жыхарамі тых вёсак, якія ён выратаваў ад гібелі і адпраўкі на чужбіну і якія вельмі дапамагалі партызанам. Здымкі перадаюць радасць і шчасце агульных стасункаў, яны занатавалі душэўную атмасферу. Здаецца, што чуеш галасы скрозь час. Гэта не пастановачна арганізаваныя кадры, а само жыццё — шчырае, адкрытае, напоўненае ўзаемнай павагай і любоўю. Дарэчы, шмат нумароў "Звязды"...
Бацька вельмі ганарыўся двума мінскімі зборнікамі, якія складзены з перакладаў яго вершаў сябрамі-паэтамі. сярод іх, напрыклад, Максім Танк, Сяргей Грахоўскі, Рыгор Барадулін, Аляксей Пысін. Калі "Хвоі і цюльпаны" пераклаў дзясятак паэтаў, то "Журавы над стэпам" — адзін Аляксей Пысін. Бацька пайшоў з жыцця 22 верасня, а яшчэ летам, калі даведаўся пра смерць гэтага сябра, быў вельмі азмрочаны.
У "Магілёўскай праўдзе" ў скарачэнні друкаваўся пераклад дакументальнай аповесці Хонінава "Міша Чорны — гэта я!" Меркавалася зрабіць асобнае кніжнае выданне гэтага твора. Але па нейкіх прычынах пры жыцці бацькі аповесць у Беларусі не выдалі. І гэта засмуціла пісьменніка. Размова ж у аповесці не толькі пра бацьку, але і пра яго партызанскіх паплечнікаў — Аляксандра Дзямідава, Міхаіла Альшэўскага, Рамана Шчарбакова, Пятра Казлова і іншых. Гэтая кніга на рускай мове ў 1976 годзе выйшла ў "Бібліятэчцы часопіса "Огонёк" і выклікала вялікі рэзананс.
— Лёс Хонінава ваенных гадоў наклаў своеасаблівы адбітак на яго творчасць, на ўсё наступнае жыццё. Чым увогуле была Беларусь для вашага бацькі? Як часта ён успамінаў партызанскія гады ў нашай старонцы?
— Лёс Міхаіла Хонінава, як пісаў яму Максім Танк, калі звязаць яго з лёсам народа, больш грандыёзны, чым многія сусветныя эпапеі. Мяркуйце самі. З васьмі дзяцей у яго сям'і выжыла пяцёра, ён быў малодшым. Разам са старэйшым братам Ліджы яны вучыліся ў Калмыцкім тэхнікуме мастацтваў у Астрахані на акцёрскім аддзяленні, сталі першаадкрывальнікамі Калмыцкага драматычнага тэатра, абодва пісалі вершы, Ліджы быў прызваны ў войска ў 1938-м, бацька — у 1939 годзе. З вайны з чатырох братоў вярнуліся двое, астатнія загінулі. З кастрычніка 1939 года бацька служыў у Забайкальскай ваеннай акрузе, быў камандзірам снайперскага ўзвода. Малодшым лейтэнантам сустрэў вестку пра вайну ў Ташкенце. Яго полк перадыслацыравалі на Захад. Ужо 10 ліпеня 1941 года ён удзельнічаў у баях. Пасля акружэння ваяваў у партызанскіх атрадах на смаленскай і беларускай зямлі. Яго роту фашысты называлі "дзікай дывізіяй", а за яго галаву давалі 10 тысяч акупацыйных марак. Ён ваяваў на Міншчыне і Магілёўшчыне. Пасля вайны стаў ганаровым грамадзянінам горада Беразіно.
Ён не быў дома шэсць гадоў, а вярнуўся ў Сібір, дзе тады знаходзілася яго сям'я. У верасні 1944 года ён піша пісьмо пад назвай "Бывай, родны стэп!", у якім спрабуе разабрацца ў прычынах сталінскага генацыду, імкнецца заступіцца за праўду. Гэта пісьмо зараз знаходзіцца ў Нацыянальным архіве Рэспублікі Калмыкія. Захоўваў той ліст усю ссылку, нягледзячы на магчымыя суровыя наступствы. Тэме дэпартацыі бацька прысвяціў забароненую паэму "Мой шлях", якую ўжо я надрукавала як вернуты да жыцця твор, а затым пераклала на рускую мову. Вялікае месца ў паэме займае ваенная тэма, звязаная з Беларуссю. Як я ўжо гаварыла, бацька вершы пісаў да вайны, яго літаратурны дэбют адбыўся ў 1935 годзе. Але, зразумела, сапраўдным пісьменнікам яго зрабіла вайна. Міхаіл Матусоўскі назваў яго калмыцкім Дзянісам Давыдавым. Міхаіл Хонінаў лічыў сваім абавязкам адлюстраваць гісторыю ў тварах і падзеях, каб не паўтарылася трагедыя, каб помнілі тых, хто пайшоў з жыцця, баронячы Айчыну. У Калмыкіі такая пазіцыя іншымі рэцівымі дзеячамі ад улады і літаратуры была ўспрынята як самаўсхваленне, яго абвінавачвалі ў нясціпласці, аўтабіягарфічнасці твораў і іншых "грахах". Спрачаючыся з такімі ацэнкамі, ён і аповесці пра партызанскія гады даў такую дэманстратыўную назву. А ў яго рамане "Памятаеш, зямля смаленская..." героя завуць Мутул Хоніеў. У рамане ёсць і старонкі беларускага перыяду. Пасля таго, як бацька пайшоў у іншы свет, надрукавалі яго дакументальную аповесць "Бітва працягваецца", і ў гэтым творы гучыць беларуская тэма. Пра Беларусь — не толькі вершы, не толькі паэмы, прысвечаныя мінулай вайне, — "Званы Хатыні", "Мой райкам", а таксама вершаваная аповесць "Не страляйце ў радзіму маю", не перакладзеная на рускую мову паэма "Ніна Рак — беларуска", але і апавяданні, як напрыклад, "Як я быў канакрадам", нарысы. Ён нам, дзецям, шмат расказваў пра Беларусь, мы завочна палюбілі вашу старонку. Чыталі кнігі беларускіх аўтараў, якія і зараз захоўваем. Разглядвалі здымкі з бацькоўскіх паездак па Беларусі. Слухалі і спявалі беларускія песні. Любімым ансамблем бацькі былі "Песняры". У нас і зараз захоўваюцца падараваныя бацьку беларускім майстрам выразаныя з дрэва шахматы. Прычым усе фігуркі там у нацыянальных касцюмах.
Беларусь сапраўды стала другой радзімай Міхаілу Хонінаву. Ён заўсёды прыязджаў ад вас як быццам насычаны, падсілкаваны любоўю і павагай дарагіх яму людзей. Мне здаецца, што больш за ўсё ў жыцці ён шанаваў гэтую повязь. У сябе, на радзіме, ён часта сутыкаўся з нядобразычлівасцю, праследваннямі, даносамі...
— У пасляваенныя гады неаднойчы прадпрымаліся крокі па прысваенні Міхаілу Хонінаву звання Героя Савецкага Саюза. Раскажыце, калі ласка, пра гэта больш падрабязна...
— Бацька заўсёды даражыў тым, што яго ведаюць не толькі як Міхаіла Хонінава, але і як Мішу Чорнага. У 1957 годзе яго былыя партызанскія камандзіры Сідарэнка, Віліткевіч, Шчарбакоў звярнуўся ў Калмыцкі абкам КПСС з просьбай з хадайніцтвам аб прысваенні Хонінаву звання Героя Савецкага Саюза. Да свайго пісьмовага звароту прыклалі баявыя характарыстыкі. Падкрэсліваю, адразу пасля вяртання на радзіму калмыцкага народа, які быў абвінавачаны ў здрадзе ў гады мінулай вайны, сасланы навечна. Гэта ж як трэба было верыць у гістарычную справядлівасць і ў дачыненні да народа, і ў дачыненні да яго прадстаўніка! Якую трэба было мець уласную грамадзянскую і патрыятычную пазіцыю! Дык вось дакументам, якія не пайшлі ў Маскву, было перакрыта "зялёнае святло" з-за складаных адносін бацькі з партыйнай наменклатурай. Другі раз, да 20-годдзя Перамогі, ужо Праўленне Саюза пісьменнікаў Калмыкіі на чале з Давідам Кугульцінавым хадайнічала пра высокае званне Міхаілу Хонінаву. Тады працэдуру мясцовая ўлада, верагодна, наўмысна зацягнула. Ва ўсялякім выпадку, адпаведныя дакументы патрапілі ў Маскву позна, дата прайшла. А вось другога калмыка, які партызаніў на Браншчыне, тады ж узнагародзілі.
Землякі ж лічаць Міхаіла Хонінава народным героем...
— Паэма Міхаіла Хонінава пра Хатынь... Наколькі значнай яна ўяўляецца ў кантэксце ўсёй яго творчасці?..
— Паэму пра Хатынь Міхаіл Хонінаў задумаў даўно. У 1969 годзе ён разам з жонкай быў запрошаны на адкрыццё мемарыяла ў Хатыні. Тады ж у адным інтэрв'ю расказаў пра сваю творчую задумку. У бацькі быў, кажучы сучаснай мовай, творчы праект — трыпціх пра спаленыя вёскі Лідзіцу, Сонгмі, Хатынь. У 1975 годзе ён пабываў у В'етнаме. Але створана была толькі першая частка — "Званы Хатыні". У сваім творы ён піша пра тое, што быў знаёмы з жыхарамі гэтай беларускай вёскі... У мяне ёсць артыкул на тэму Хатыні ў творчасці Міхаіла Хонінава і Давіда Кугульцінава, які прысвяціў гэтай трагедыі верш "Хатынь".
— Архіў Міхаіла Хонінава... Наколькі ў ім прадстаўлены беларускія інтарэсы вашага бацькі?
— Архіў бацькі вельмі вялікі, поўнасцю не разабраны. У ім — вельмі шмат беларускіх газет, часопісаў за розныя гады. Ёсць вялікая перапіска з пісьменнікамі. Ёсць аўтографы Петруся Броўкі, Максіма Танка, Васіля Быкава, Івана Шамякіна, Аляксея Пысіна і іншых сяброў.
— Міхаіл Хонінаў вядомы як перакладчык беларускай паэзіі. Выдаў кнігу Купалы на калмыцкай мове. Ці былі ў яго іншыя перакладчыцкія планы ў дачыненні да прадстаўлення беларускай паэзіі на калмыцкай мове?
— Так, Міхаіл Ванькаевіч высока цаніў беларускую класіку — пераклаў вершы Янкі Купалы і Якуба Коласа. А таксама пераклаў творы Петруся Броўкі, Аркадзя Куляшова, Максіма Танка, Эдзі Агняцвет і шмат яшчэ каго. Частка з перакладаў была надрукавана ў калмыцкім літаратурным часопісе і ў газеце "Калмыцкая праўда". Невялікая кніга перакладаў з паэзіі Купалы пабачыла свет у 1962 годзе, да юбілею паэта. Хонінаў меркаваў уключыць раздзел з перакладамі ў першую сваю кнігу — яна выйшла ў 1960 годзе. Але рэдактар зборніка чамусьці зняў пераклады. Пасля бацька хацеў зрабіць асобны зборнік перакладаў беларускай паэзіі. Але і гэта яму не ўдалося ажыццявіць. Заяўку выключылі з тэматычнага плана выдавецтва. Хачу ўсё ж такі ажыццявіць бацькаву мару і асобным раздзелам уключыць пераклады ў яго новую кнігу.
Гутарыў Павел Альсовы.
Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».