Тым, хто пачынае вучыць замежную мову, ці мамам, дзеці якіх толькі-толькі пачынаюць чытаць, часта прапануюць карыстацца наступным прыёмам. Напісаць на папяровых цэтліках назвы рэчаў (стол, акно, канапа) і прычапіць іх да адпаведных прадметаў. Словы штодня будуць трапляцца на вочы — і гэта паспрыяе паляпшэнню тэхнікі чытання, узбагачэнню слоўнікавага запасу. Рэжысёр Іскандэр Сакаеў паставіў у Беларускім дзяржаўным маладзёжным тэатры «Чайку» Чэхава і пацвердзіў, што для стварэння постдраматычнага тэатра гэты прыём таксама прыдатны.
Праца рэжысёра з тэкстам, яго імкненне разняць п'есу Чэхава на асобныя словы і вызначаюць пэўнае месца ў шэрагу «Чаек», што ў апошнія гады бачыў тэатральны Мінск. Згадка-пералік пераканаўча падкрэслівае, што знайсці арыгінальнае рашэнне, каб патрапіць у гэты шэраг, няпроста. Тут і лялечная «Чайка» Аляксея Ляляўскага з люстраным вобразам Трыгорына — Трэплева ў выкананні Аляксандра Янушкевіча. І «Чайка» на адкрытым паветры Валерыя Анісенкі. І сюррэалістычная літоўская «Чайка» Ёнаса Вайткуса, паказаная падчас апошняй «Панарамы». І адзін з самых нашумелых спектакляў «ТэАрту‑2014» — «Чайка» яшчэ аднаго вядомага літоўскага рэжысёра Оскараса Каршуноваса, дзе героі нібыта выйшлі з залы і адначасова знаходзяцца на сцэне незалежна ад таго, якую дзею паказваюць.
Для Іскандэра Сакаева галоўнай дзеючай асобай «Чайкі» стаў тэкст п'есы. Рэжысёр свядома выйшаў з пазіцыі, калі стваральнікі спектакля выбіраюць: ці падпарадкавацца дыктату п'есы, ці падначаліць дзеянне і тэкст дыктату ўласным свядомасці, густу ды разуменню ідэі твора. Сакаеў выступае, хутчэй, у ролі навукоўца-эксперыментатара, які сутыкнуўся з невывучанай матэрыяй (тэкстам) і для таго, каб нешта зразумець, спрабуе разняць яе на састаўныя часткі (словы). Гэта заўважна ўжо з назвы спектакля «Чэхаў. Камедыя. Чайка». За назвай хаваюцца падпісаныя рэчы: праход паміж сцэнай і першым шэрагам залы засланы чорным поліэтыленам, на які прычэплены цэтлік «возера». Таксама падпісаныя героі: на спінах чорных пінжакоў большасці персанажаў указана, хто ёсць хто: Сорын, Трыгорын, Шамраеў. Эфект разняцця тэксту падтрымлівае афектыўная манера трымання акцёраў на сцэне. Змяняе структуру чэхаўскага тэксту і ўвядзенне трох маналагоў — Якава, пакаёўкі і повара, што прамаўляюцца, хутчэй, не ад асобы герояў, а ад асобы акцёраў; і ўвядзенне ў гукавую партытуру спектакля (якая, дарэчы, выключае выкарыстанне фанаграм) беларускай народнай песні «Ой, сівы конь бяжыць».
З чэхаўскай «Чайкі» Іскандэр Сакаеў стварыў «пейзаж тэксту» (такім тэрмінам тэарэтык постдраматычнага тэатра Хан-Ціс Леман вызначае спалучэнне тэксту, голасу і шуму ў вызваленай ад сэнсавай першаасновы драматургіі). Але ўсё ж такі пакінуў на ім ланцужок сэнсавых выспаў. Так, напрыклад, менавіта сэнсавы складнік дазваляе нам вызначыць, што Любоў Пукіта, якая выконвае ролю пакаёўкі, прамаўляе маналог ад свайго імя, а не ад імя персанажа. Менавіта сэнс таго, што адбываецца на сцэне ў фінале спектакля, пераконвае: «Чайка» Маладзёжнага тэатра — гэта гісторыя Трэплева (Дзмітрый Багаслаўскі), маладога непаспяховага чалавека, якога не кахаюць. Канчаткова гэта становіцца зразумелым, калі Трэплеў фізічна не можа рухацца пасля сыходу Зарэчнай і літаральна выпаўзае са сцэны на руках, прамаўляючы: «Нядобра, калі хто-небудзь сустрэне яе ў садзе і потым скажа маме. Гэта можа засмуціць маму…»
Істотным недахопам пейзажу тэксту з'яўляецца фізічнае існаванне акцёраў: тое, як часам прамаўляюцца словы, рухаюцца целы. Лагічная сістэма асваення тэатральнай прасторы і існавання ў ёй цела, пэўны рытм — неабходныя складнікі формы, выбранай рэжысёрам. Аднак заўважна праяўляюцца яны толькі ў другой дзеі: пачынаючы ад праходу Сорына, якога перасоўваюць, як ляльку, і трапецавіднай мізансцэны з крэсламі ды заканчваючы размовай Ніны і Канстанціна, дзе вобраз Зарэчнай падвойваецца і героі «расчэрчваюць» сцэну прамымі лініямі рухаў. Першая дзея, на жаль, не пакідае цэласнага ўражання. Манера трымання акцёраў часта не спрыяе таму, каб іх целы былі здольныя перадаць прыхаваную падсвядомую энергію тэксту, якая павінна ўзнікнуць у процівагу частковага знікнення сэнсу словаў. Не ўзнікае і часам неабходнай ілюзіі, што з целаў акцёраў да гледачоў звяртаецца нейкі чужы гэтым целам чалавек.
Пры ўсіх недахопах сістэмы трымання акцёраў у прасторы спектакля варта зазначыць, што з'яўленне яшчэ адной «Чайкі» ў Мінску ў значна большай ступені станоўчая падзея, чым адмоўная. Па-першае, рэжысёр прапануе разглядаць тэкст як сістэму сэнсаў, якую нельга цалкам спазнаць і асвоіць, і гэтым далучаецца да новай тэатральнай эстэтыкі постдраматычнага тэатра. Ну, а па-другое, «Чайка» — добры працяг працэсу вяртання Маладзёжнаму тэатру колішняй увагі да сябе тэатральнай супольнасці, які распачаўся «Казіным востравам» Уга Бэці ў пастаноўцы ўсё таго ж Іскандэра Сакаева ды «Палкоўнікам-Птушкай» Хрыста Бойчава (рэжысёр Сяргей Анцалевіч). Хочацца спадзявацца, што выхад з рэканструкцыі і засяленне ва ўласны будынак актывізуюць творчыя пошукі і эксперыменты.
Алена Мальчэўская
Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».