Асвенцым: Гадавіна вызвалення

Хлус­ня гіс­та­рыч­ных рэ­ві­зі­я­ніс­таў і абу­джэн­не на­цы­я­наль­на­га го­на­ру.

Жу­дас­ны комп­лекс кан­цэнт­ра­цый­ных ла­ге­раў смер­ці, дзе, згод­на з афі­цый­ны­мі звест­ка­мі, кар­ны­мі част­ка­мі СС бы­ло зні­шча­на больш за 1 міль­ён 400 ты­сяч ча­ла­век, быў вы­зва­ле­ны вой­ска­мі 1-га Укра­ін­ска­га фрон­ту пад ка­ман­да­ван­нем мар­ша­ла Ко­не­ва 70 год та­му — 27 сту­дзе­ня 1945 го­да.

Па­мяць не яд­нае

У 1947 го­дзе ула­да­мі та­ды яшчэ са­цы­я­ліс­тыч­най Поль­шчы на тэ­ры­то­рыі ла­ге­ра ў па­мяць пра за­гі­ну­лых вяз­няў быў ство­ра­ны му­зей, у 1996 го­дзе ўрад Гер­ма­ніі пры­зна­чыў да­ту вы­зва­лен­ня Асвен­цы­ма афі­цый­ным Днём па­мя­ці ах­вяр ха­ла­кос­та (больш за міль­ён за­гі­ну­лых бы­лі яў­рэ­я­мі), а рэ­за­лю­цы­яй ААН 60/7 ад 1 ліс­та­па­да 2005 го­да дзень 27 сту­дзе­ня аб'­яў­ле­ны Су­свет­ным днём па­мя­ці ах­вяр ха­ла­кос­та.

Та­кім чы­нам, 27 сту­дзе­ня — зна­ка­вая да­та для мно­гіх на­ро­даў све­ту. Зда­ва­ла­ся б, між­на­род­ная са­лі­дар­насць у асу­джэн­ні зла­чын­стваў гіт­ле­раў­ска­га рэ­жы­му, адзі­на­душ­ша на­ро­даў у да­па­мо­зе жы­вым ах­вя­рам рэ­прэ­сій па­він­ны бы­лі стаць на­дзей­ным пад­мур­кам для мір­най су­час­нас­ці і бу­ду­чы­ні, а дні вы­зва­лен­ня Асвен­цы­ма — тым па­ро­гам, пе­рад якім па­лі­ты­кі ды кі­раў­ні­кі дзяр­жаў па­кі­да­юць свае спрэч­кі і ам­бі­цыі, моўч­кі зні­ма­юць ка­пе­лю­шы і яд­на­юц­ца з тым, каб ад­даць да­ні­ну па­ва­гі ня­він­на за­гі­ну­лым у мі­ну­лым, чыя тра­ге­дыя ёсць ня­мы ўрок для нас, якія жы­вуць за­раз.

Ад­нак, як гэ­та ні дзіў­на, так не ад­бы­ва­ец­ца. Хут­чэй на­ад­ва­рот, вя­до­мыя гіс­та­рыч­ныя да­ты і па­дзеі ўся­ляк пе­ра­круч­ва­юц­ца і пе­рай­нач­ва­юц­ца су­час­ны­мі па­лі­ты­ка­мі ды дзіў­ным чы­нам уклю­ча­юц­ца ў бя­гу­чыя геа­па­лі­тыч­ныя спрэч­кі. Сум­ны і па­ву­чаль­ны юбі­лей вы­зва­лен­ня Асвен­цы­ма, на жаль, так­са­ма не мі­нуў гэ­тай га­неб­най прак­ты­кі. З улі­кам ня­прос­тых, мяк­ка ка­жу­чы, ад­но­сі­наў За­ха­ду і Ра­сіі, дзе асаб­лі­ва шчы­руе гэ­тым ра­зам ужо зу­сім не «са­цы­я­ліс­тыч­ная Поль­шча», Прэ­зі­дэнт Ра­сій­скай Фе­дэ­ра­цыі Ула­дзі­мір Пу­цін не атры­маў за­пра­шэн­ня пры­няць удзел у ме­ра­пры­ем­ствах з на­го­ды вы­зва­лен­ня Асвен­цы­ма. Спра­бу­ю­чы апраў­даць гэ­ты яў­ны дып­ла­ма­тыч­ны здзек, поль­скі мі­ністр за­меж­ных спраў Гжэ­гож Схе­ты­на за­явіў у ін­тэр­в'ю поль­ска­му ра­дыё, што «Асвен­цым вы­зва­ля­лі ўкра­ін­цы, бо ме­на­ві­та яны бы­лі там у той дзень і ад­чы­ня­лі бра­му».

Ча­му па­мы­ліў­ся пан Схе­ты­на?

Шчы­ра ка­жу­чы, цяж­ка па­ве­рыць у тое, што Схе­ты­на, які ў свой час скон­чыў гіс­то­ры­ка-фі­ла­соф­скі фа­куль­тэт Вроц­лаў­ска­га ўні­вер­сі­тэ­та, не ве­дае, што час­ці Чыр­во­най Ар­міі не кам­плек­та­ва­лі­ся па на­цы­я­наль­най пры­кме­це, а 1-ы Укра­ін­скі фронт уз­нік 20 каст­рыч­ні­ка 1943 го­да не шля­хам ма­бі­лі­за­цыі вай­скоў­цаў укра­ін­скай на­цы­я­наль­нас­ці, а згод­на з за­га­дам Стаў­кі Вяр­хоў­на­га Га­лоў­на­ка­ман­ду­ю­ча­га пас­ля пе­рай­ме­на­ван­ня Ва­ро­неж­ска­га фрон­ту. Без­у-
моў­на, у шэ­ра­гах 59-й і 60-й ар­мій, што вы­зва­ля­лі Асвен­цым, бы­лі і ўкра­ін­цы, ад­нак там зма­га­лі­ся і рус­кія, бе­ла­ру­сы, гру­зі­ны, уз­бе­кі і прад­стаў­ні­кі ін­шых рэс­пуб­лік Са­вец­ка­га Са­ю­за. Не ве­рыц­ца так­са­ма і ў тое, што пан Схе­ты­на, згод­на з мер­ка­ван­нем поль­скіх жур­на­ліс­таў, спра­ба­ваў «вы­кру­ціц­ца» з дып­ла­ма­тыч­на­га ка­зу­су, бо над­та ня­ўклюд­на тое «вы­круч­ван­не» вы­гля­дае для чы­ноў­ні­ка, на­дзе­ле­на­га вы­со­кім ран­гам мі­ніст­ра за­меж­ных спраў.

Па­да­ец­ца, што скан­даль­ныя вы­каз­ван­ні поль­ска­га чы­ноў­ні­ка бы­лі аб­са­лют­на ўзва­жа­ны­мі і, больш за тое, вы­ні­ка­юць з даў­но рас­пра­ца­ва­най стра­тэ­гіі гіс­та­рыч­на­га рэ­ві­зі­я­ніз­му, за­да­ча яко­га — па­зба­віць са­вец­кія на­ро­ды пра­ва на Вя­лі­кую Пе­ра­мо­гу і гэ­тым за­ма­ца­ваць дру­га­рад­ную, пад­на­ча­ле­ную, ро­лю Ра­сіі ў ад­но­сі­нах з За­ха­дам.

З гэ­тай мэ­тай спе­цы­яль­ны­мі служ­ба­мі і роз­ны­мі «не­ка­мер­цый­ны­мі ар­га­ні­за­цы­я­мі» ЗША, Вя­лі­ка­бры­та­ніі і бліз­кіх да іх кра­ін вы­дат­коў­ва­юц­ца знач­ныя срод­кі на рас­пра­цоў­ку шмат­лі­кіх гіс­та­рыч­ных фаль­сі­фі­ка­цый (кштал­ту рэ­за­нанс­ных кніг са­вец­ка­га раз­вед­чы­ка-здрад­ні­ка Вік­та­ра Рэ­зу­на — «Су­во­ра­ва»). У та­кіх пуб­лі­ка­цы­ях з аб­са­лют­на вы­чва­рэн­скай ло­гі­кай сцвяр­джа­ец­ца, што «Са­вец­кі Са­юз пла­на­ваў пер­шым на­па­сці на Гер­ма­нію», «Ста­лін ня­се роў­ную ад­каз­насць з Гіт­ле­рам за рас­паль­ван­не вай­ны» і ўво­гу­ле са­ма вай­на не «Вя­лі­кая Ай­чын­ная», а ўся­го «су­ты­кан­не двух та­та­лі­тар­ных рэ­жы­маў», якое скон­чы­ла­ся не вы­зва­лен­нем на­ро­даў, «а за­ме­най ад­ной аку­па­цыі на дру­гую».

Не­здар­ма ў кра­і­нах Цэнт­раль­най Еў­ро­пы, што пе­ра­жы­ва­юць «ра­дасць па­ма­ран­ча­вых рэ­ва­лю­цый», по­бач з ума­ца­ван­нем ідэа­ло­гіі ру­са­фоб­ска­га на­цы­я­на­ліз­му, раз­бу­рэн­нем буй­ной пра­мыс­ло­вас­ці і лі­бе­раль­ны­мі эка­на­міч­ны­мі рэ­фор­ма­мі заўж­ды кро­чыць так зва­ная «дэ­са­ве­ты­за­цыя», у асно­ве якой ля­жыць руй­на­ван­не куль­ту Пе­ра­мо­гі са­вец­ка­га на­ро­да ў Вя­лі­кай Ай­чын­най вай­не.

Што ра­біць, каб за­ха­ваць на­цы­я­наль­ную свя­до­масць?

Ві­да­воч­на гэ­та і на пры­кла­дзе сён­няш­няй Укра­і­ны, ка­лі, бу­ду­чы з афі­цый­ным ві­зі­там у Гер­ма­ніі, укра­ін­скі прэм'­ер Яца­нюк вы­зна­чыў­ся аб­са­лют­на дзіў­най за­явай пра тое, што «нель­га да­пус­ціць паў­та­рэн­ня са­вец­кай аку­па­цыі Гер­ма­ніі і... Укра­і­ны». Як ка­жуць, на­ват да­даць да гэ­та­га ня­ма ча­го і ка­мен­та­ваць ліш­ні раз не трэ­ба.

Між тым, трэ­ба ра­зу­мець, што, уво­гу­ле, та­кая па­зі­цыя з'яў­ля­ец­ца звы­чай­най для чы­ноў­ні­каў пра­аме­ры­кан­скіх рэ­жы­маў і за­ява спа­да­ра Яца­ню­ка пры­цяг­вае ўва­гу толь­кі та­му, што ён укра­і­нец.

Адзі­най маг­чы­мас­цю су­праць­ста­яць ма­сі­ра­ва­най хлус­ні і дэз­ын­фар­ма­цыі з'яў­ля­ец­ца якас­ная крэ­а­тыў­ная пра­ца гра­мад­ства па вы­ха­ван­ні мо­ла­дзі і кант­роль улас­най ін­фар­ма­цый­най пра­сто­ры. Ан­ты­прык­лад дэ­гра­да­цыі свя­до­мас­ці — усё тая ж брац­кая Укра­і­на, дзе на­род стаў­ся не прос­та рас­ко­ла­ты, але част­ка гра­мад­ства — уну­кі і праў­ну­кі «тых , хто браў Бер­лін» — мо­жа ўспры­маць аб­са­лют­ную лух­ту вы­со­ка­га чы­ноў­ні­ка пра «са­вец­кую аку­па­цыю Укра­і­ны».

Па­да­ец­ца, што для Ра­сіі ўда­лым пры­кла­дам су­праць­ста­ян­ня ўся­ля­ка­га ро­ду пра­ва­ка­цы­ям і гіс­та­рыч­на­му рэ­ві­зі­я­ніз­му мо­жа быць Рэс­пуб­лі­ка Бе­ла­русь, дзе цэнт­раль­нае мес­ца ў па­бу­до­ве на­цы­я­наль­най ідэі зай­мае культ Вя­лі­кай Пе­ра­мо­гі, а над ад­па­вед­ным му­зе­ем Вя­лі­кай Ай­чын­най вай­ны лу­нае сцяг Са­вец­ка­га Са­ю­за як да­ні­на па­мя­ці во­і­нам, што ба­ра­ні­лі гэ­тую дзяр­жа­ву і пе­ра­маг­лі ў ба­ях.

Пры гэ­тым «цы­ві­лі­за­ва­ная су­поль­насць» аб­са­лют­на па-фа­ры­сей­ску асце­ра­га­ец­ца за­пра­шаць на ўра­чыс­тас­ці, звя­за­ныя з Вя­лі­кай Ай­чын­най вай­ной, кі­раў­ні­коў Бе­ла­ру­сі, ха­ця бе­ла­рус­кі на­род, які стра­ціў 3,6 млн (больш, чым усе кра­і­ны за­ход­няй ка­а­лі­цыі ра­зам узя­тыя), і не мае па­трэ­бы ні ў якіх «пры­знан­нях» сва­іх за­слуг, бо пра­ва на Пе­ра­мо­гу і су­ве­рэ­ні­тэт бе­ла­ру­сы на­бы­лі кры­вёю прод­каў, іх ге­ра­із­мам на фран­тах. Ура­чыс­тас­ці ў го­нар Дня Пе­ра­мо­гі ў Бе­ла­ру­сі заўж­ды пра­хо­дзяць вель­мі ду­шэў­на. Ду­ма­ец­ца, што кі­раў­ніц­тву Ра­сіі мэ­та­згод­на так­са­ма най­перш звяр­нуць ува­гу на ўлас­ны на­род, на вы­ха­ван­не па­чуц­ця на­цы­я­наль­на­га го­на­ру, а не на хлус­ню з-за мя­жы, якой раз-по­раз не­па­збеж­на бу­дзе ад­зна­чац­ца чар­го­вы пан Схе­ты­на.

Аляк­сандр ШПА­КОЎ­СКІ