Ёсць у мяне такая традыцыя — на пачатку новага года распавядаць чытачам пра лепшыя беларускія кнігі года мінулага… Вось толькі сёлета здарылася так, што рэйтынгі лепшых кніг года сталі з'яўляцца яшчэ да пачатку зімовых свят. Хіба толькі лянівы рэдактар не пасадзіў сваіх журналістаў вызначаць, хто ў нас самы лепшы, круты, топавы! Хоць яшчэ зусім нядаўна мы і не чулі пра такую з'яву, як «топ» папулярных кніг, ды і наогул на пісьменнікаў не глядзелі з пункту гледжання занятага імі месца. Пісьменнікі дзяліліся на класікаў і сучаснікаў, паэтаў і празаікаў, любімых і нецікавых. Але ўсё змяшалася ў сучасным кніжным свеце, і цяпер нават прафесіяналу цяжка зарыентавацца — а што ўсё ж адбываецца з нашай літаратурай?
Адной з відавочных тэндэнцый сённяшняга дня можна назваць рост цікавасці да нацыянальнай літаратуры. Праўда, не столькі з боку чытача, колькі з боку сродкаў масавай інфармацыі, прычым зацікавіліся нацыянальным словам нават сайты, вельмі далёкія ад праблем культуры. Беларускія кнігі, беларускія моўныя курсы, беларуская вышыўка, сама мова ў якасці самастойнага героя літаратурных твораў — гэта тое, што нечакана стала модным. Цяжка не заўважыць павелічэння колькасці разнастайных кніжных клубаў, новых культурных пляцовак для сустрэч з пісьменнікамі і прэзентацый. Хоць, трэба прызнаць, інфармацыя пра іх адкрыта пераважна тым, хто карыстаецца інтэрнэтам. Пабольшала і інтэрв'ю з пісьменнікамі, і кніжных аглядаў… Але, заўважу, асабіста ў мяне страчваецца давер да сённяшніх рэцэнзентаў — які ўжо раз даводзіцца адкладаць, не дачытаўшы, разрэкламаванае як шэдэўр выданне, шкадуючы пра змарнаваныя грошы! Літаратурнай крытыкі — асабліва ў электронных СМІ — становіцца больш, але відавочна расце і адсотак меркаванняў суб'ектыўных, непрафесійных, якім не даеш веры.
Другой сучаснай тэндэнцыяй можна назваць узнікненне праектнай літаратуры як цэласнай з'явы. Калі кнігу стварае не адзін аўтар, як раней, а цэлы калектыў памагатых — мастакоў, рэдактараў, перакладчыкаў, якія адыгрываюць ролю ў лёсе кнігі не менш важную, чым пісьменнік. Гэтую з'яву адзначала і ў мінулым годзе, але тады гэта здавалася чымсьці дзіўным, выключным. Цяпер жа, дзякуючы інтэрнэт-рэсурсу 34mаg.nеt і, у прыватнасці, змешчанаму на ім мультылэйблу «Пяршак», чытач мае магчымасць атрымаць ва ўсіх сэнсах добра зробленыя кнігі. Супрацоўніцтва з гэтым рэсурсам дае пісьменнікам шанц «раскруціцца», асабліва ў маладзёжным асяродку, а таксама бясплатнае распаўсюджванне электронных версій кніг. Так, аўтараў там пакуль не шмат, але іх імёны на слыху… Відавочна, што творы Яўгена Увядзенскага, Аляксея Талстова, Віктара Марціновіча, Ромы Свешнікава сталі шырока вядомымі не толькі дзякуючы іх таленту, але і не ў малой ступені таму, што іх папулярызацыяй займаліся таленавітыя рэдактары і менеджары. Але асабіста мне гэты факт не замінаў чытаць іх кнігі.
Трэцяй заўважнай тэндэнцыяй у сённяшняй літаратуры з'яўляецца ўвага да падарожжаў. Практычна ўсе пералічаныя вышэй аўтары працуюць у жанры травелогу — літаратурных нататак, накідаў, якія часам і ствараюцца ў дарозе. Звычайна гэта знітаваныя між сабой эсэ пра чужую краіну, якія даюць пісьменніку мажлівасць не столькі расказаць пра іншых і іншае, колькі зразумець сваё ўласнае, якое добра вылучаецца на кантрасце параўнання. Цікава, што пісьменнікі адпраўляюцца ў вандроўку па новыя вонкавыя ўражанні — краявіды, звычаі, экзотыку, а вяртаюцца з новымі ведамі пра ўласную чалавечую сутнасць. Сярод тых, хто цікава расказвае пра свае падарожжы, хочацца адзначыць Сяргея Абламейку, аўтара кнігі «Настальгія»… Асабіста мне жанр травелогу падабаецца тым, што ў ім востра адчуваюцца рух, дынаміка, сучаснасць.
Аднак чацвёртай тэндэнцыяй літаратурнага года можна назваць вяртанне гістарычнай прозы, якая зноў, амаль як у 90‑я, стала папулярнай сярод пісьменнікаў. Так, у 2014‑м выйшла ажно дзве кнігі Людмілы Рублеўскай з авантурна-прыгодніцкай серыі пра маладога шляхціца Пранціша Вырвіча і яго сяброў. Дзіўнай і незвычайнай для сучбелліту, дзе аўтары апошнім часам пішуць спехам, быццам агню пазычыўшы, здалася кніга Антона Францішака Брыля «Ян Ялмужна». Гэтая гісторыка-фантазійная аповесць выдае ў аўтары рамантыка і добрага знаўцу мінуўшчыны, які не баіцца страціць час на стараннае выштукоўванне мастацкага тэксту. Тым, хто любіць больш традыцыйную гістарычную прозу, варта ведаць пра тое, што ў 2014 годзе выйшлі «Праклён мітрапаліта Феафіла» Уладзіміра Мажылоўскага і «Грэх» Алеся Усені, якія, нягледзячы на назвы, разлічаны на людзей кансерватыўных, са сталымі поглядамі і густамі.
Пятай тэндэнцыяй назвала б з'яўленне вялікай колькасці кніг, напісаных у жанры, які за мяжой звычайна называюць nоn-fісtіоn, а ў нас — літаратурай факта. Гэта тэксты, якія больш звернуты да рэальнага жыцця, чым да вымыслу, фантазіі. Спосабы суіснавання дакумента і аўтарскай самарэфлексіі ў такіх тэкстах самыя розныя. Так, пісьменнік Адам Глобус давяраецца толькі ўласнай памяці («Партрэты»), а гісторык Ігар Мельнікаў — выключна архіўным дакументам («Заходнебеларуская атлантыда 1921–1941 гг.»). Дзяніс Марціновіч («Жанчыны ў жыцці Уладзіміра Караткевіча») спрабуе заставацца аб'ектыўным, а Альгерд Бахарэвіч нават каляндар здатны ператварыць у займальнае чытво («Каляндар Бахарэвіча»). Севярын Квяткоўскі робіць стаўку на інтэрв'ю з сучаснікамі («Як я стаў беларусам»), а Барыс Крэпак аддае перавагу асэнсаванню і замацаванню мінулага («Вяртанне імёнаў: нарысы пра мастакоў»).
Безумоўна, аўтараў, якія выдалі свае кнігі ў мінулым годзе, значна больш, і многія з іх вартыя таго, каб пра іх пісалі і гаварылі не толькі крытыкі, але і чытачы. Але ў гэтым выпадку хацелася расказаць менавіта пра тое, што сёння модна і актуальна ў сучаснай беларускай літаратуры. Спадзяюся, цяпер вы ўзброены. Самы час ісці ў кнігарню!
Ганна КІСЛІЦЫНА
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».
Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.
Актрыса НАДТ імя М. Горкага — пра шлях да сцэны і натхненне.
Тата і мама — два самыя важныя чалавекі ў жыцці кожнага дзіцяці.