Адна з даўніх баек гэтай рубрыкі (ад 17 снежня 2013 года) пераказвала легенду, а хутчэй, анекдот ХІХ стагоддзя, ад навагрудскага адваката Ігнацыя Яцкоўскага — адкуль узяліся велікодныя бабкі ў Літве (і на Беларусі, вядома). Але адкуль жа насамрэч паходзіць назва «баба» («бабка»)? На гэты конт ёсць некалькі версій.
Паводле адной з іх, назву прыдумаў былы кароль польскі і вялікі князь літоўскі Станіслаў Ляшчынскі, калі ён пасля 1738 года жыў на выгнанні ў Францыі як князь Латарынгскі. Яму надакучыла мясцовая выпечка kugelhupf, занадта сухая, і ён аднойчы, раззлавана адсунуўшы талерку з імі, штурхнуў бутэльку з ромам, які разліўся і насыціў сухія «кугелі» (як варыянт — мяшанкай з рому і салодкай малагі пачаў прамочваць «кугелі» яго кандытар Шторэр). Тое, што атрымалася, спадабалася выгнанніку значна больш. А паколькі ён захапляўся казкамі «Тысячы і адной ночы», дык назваў новы кандытарскі выраб з ромам у гонар Алі Бабы — Baba au rhum. Так з'явіліся ромавыя бабы і, быццам бы, бабы ўвогуле. Польскі энцыклапедыст Зыгмунт Глогер лічыў, што дражджавыя бабы, якія выпякаліся на Вялікдзень і на Тройцу, некалі называліся «бабіны калачы», а пазней назву скарацілі да проста «бабы». А сучасны польскі філолаг Мацей Маліноўскі лічыць, што форма усечанага конуса, якую часцей за ўсё маюць бабы, нагадвала жаночыя спадніцы.
Самай галоўнай нагодай для выпечкі баб быў Вялікдзень, дакладней, святочнае снеданне ў велікодны панядзелак («свянцонае», або «свячонае»). Да гэтага дня бабы пякліся ў кожным шляхецкім двары, часцей за ўсё не па адной, і гэты працэс быў сапраўдным выпрабаваннем для гаспадыні. Дарагія прыправы (асабліва шафран), найлепшыя дрожджы, самая белая мука, вялізныя разынкі, молатыя мігдалы, неймаверная колькасць яечных жаўткоў — можна сказаць, што кожная баба была сур'ёзнай «інвестыцыяй», асабліва ўлічваючы, што некаторыя з іх дасягалі вышыні амаль паўметра! Таму рызыка, што баба не атрымаецца, цеста або ападзе, або, наадварот, занадта «выпра» з формы, была сапраўдным галаўным болем для гаспадынь і іх кухарак. Ігнацы Яцкоўскі іранічна пісаў пра гэта: «У Літве паненцы можна памыліцца ў такце музыкі альбо танца, але нельга памыліцца ў выкананні рэцэптаў бабак і вяндліны. А рэцэпты не такія лёгкія, як гэта здаецца, бо найменшая драбяза, зробленая не так, псуе ўсё. А калі каторая з нашых чытачак гэтаму не верыць, дык няхай у Літве зробіць бабку паводле рэцэптаў парыжскіх альбо лонданскіх пекараў, то заробіць сабе бессмяротнасць у прыказцы, як заслужыў яе сабе Заблоцкі ці пані Каўнацкая».
Залітае ў формы і прыкрытае льняным палатном цеста на бабкі, пакуль падыходзіла, трымалі ў замкнёным пакоі, у які не дапускаліся ані дзеці, ані мужчыны, і нават паблізу забаранялася гучна размаўляць, бегаць. Няўдалая баба была сапраўднай ганьбай для гаспадыні — гэты сюжэт часта сустракаецца ў гумарыстычных малюнках ХІХ стагоддзя. Бабы, вынутыя з печы, з амаль рэлігійным трапятаннем выкладалі на пуховыя пярыны, каб астылі.
А металічныя або керамічныя формы для выпечкі часта аздаблялі патрыятычнымі матывамі, напрыклад, гербамі гістарычных краін Рэчы Паспалітай.
Бабы вяршковыя ( з «Кухаркі літоўскай»)
Складнікі: 6 шклянак мукі, 6 шклянак жаўткоў, 1,5 шклянкі вяршкоў нагрэтых, але не гатаваных, 2,5 шклянкі цукру, 1,5 шклянкі масла пакаёвай тэмпературы, 120 г дражджэй, трохі солі.
Спосаб прыгатавання: Вымешаўшы, паставіць, каб цеста добра падышло. Калі падыдзе, добра замясіць і наліць дзве формы да палавіны. Калі цеста запоўніць формы цалкам, асцярожна паставіць у печ. З такой колькасці прадуктаў атрымліваюцца дзве сярэднія бабы; падыходзяць доўга.
Велікоднае печыва дзеліцца на тры асноўныя віды: бабкі, мазуркі і торты, а апошнія зноў маюць столькі відаў, колькі пяску ў моры. Мужчыны не ведаюць гэтых тонкасцяў, і толькі востры жаночы розум можа іх ахапіць і ацаніць належным чынам. Бабкі бываюць шафранавыя, ванільныя, хлебныя і петынетавыя. Гэтыя апошнія патрабуюць неймавернай колькасці жаўткоў, а калі яны падыходзяць, нельга набліжацца да печы нікому, і асабліва мужчынам, якія па натуры нязграбныя і цяжка ступаюць... Ганаровая варта забяспечвае недатыкальнасць іх каралеўскіх вялікасцяў бабаў і мазурак... Мазуркі і праснакі, белыя і жоўтыя, карычневыя і вясёлкавыя, ляжаць усюды пакрыху, а на чатырох рагах — цудоўныя бабы, тоўстыя, як пухіры, расселіся ганарліва і сцерагуць стол, нібы чатыры вежы абарончай крэпасці. (Ян Булгак. Край дзіцячых гадоў.)
Амаль тысяча дзвесце чалавек сабраліся, каб вырашаць найважнейшыя пытанні развіцця краіны.
Расказаў першы намеснік старшыні Дзяржаўнага камітэта па навуцы і тэхналогіях Рэспублікі Беларусь Дзяніс Каржыцкі.
Як вакцыны выратоўваюць жыцці і чаго можа каштаваць іх ігнараванне?
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
