Перамога — назаўсёды!

Як змагацца з гістарычнымі фальсіфікацыямі і зберагчы наша гераічнае мінулае для нашчадкаў?

Усё часцей гавораць пра вайну. Вайну, якая па масавым гераізме і беспрэцэдэнтным подзвігу савецкага народа не саступае ніякім іншым узброеным канфліктам чалавецтва. Вайну, якая па колькасці страт на душу насельніцтва і небывалых зверствах ворага ніколі не мела для сябе падобных.

Аляксандр КАВАЛЕНЯ               Аляксандр ФЕНЬ                        Вячаслаў ДАНІЛОВІЧ

Уладзімір КУЗЬМЕНКА              Яраслаў БЯЗЛЕПКІН                 Вячаслаў СЕЛЯМЕНЕЎ

Наталля ЯЦКЕВІЧ

Усё часцей гавораць пра вайну. Асаблівую актуальнасць падзеі Вялікай Айчыннай набываюць напярэдадні знакавых, юбілейных дат. Ствараюцца новыя помнікі, рэканструююцца старыя, ладзяцца патрыятычныя акцыі, тэматычныя канферэнцыі. Гістарычнымі эпізодамі і партрэтамі ўдзельнікаў тых падзей стракацяць тэлеэкраны, старонкі перыёдыкі. Беларусы ганарацца сваім гераічным мінулым, паважаюць тых, каму абавязаны гэтым жыццём.

Але гавораць пра вайну і іншыя. Раптоўна адкрываюцца «новыя», чамусьці толькі негатыўныя факты. Вядомыя, прычым абвеяныя славай падзеі, ставяцца пад сумнеў. А франтавікі, падпольшчыкі і партызаны ўвогуле становяцца антыгероямі. І чым бліжэй гэтыя святыя для нас даты, тым часцей назіраюцца фальсіфікацыі падзей Вялікай Айчыннай вайны, імклівей перапісваецца гісторыя, навязваюцца яе «новыя» варыянты.

Каб у чарговы раз даць адпор фальсіфікатарам і псеўдагісторыкам, абмеркаваць шляхі захавання і перадачы агульнай гістарычнай памяці, на парозе 70-годдзя Вялікай Перамогі ў Выдавецкім доме «Звязда» прайшоў «круглы стол» пад назвай «Перамога — назаўсёды!». У ім прынялі ўдзел акадэмік-сакратар Аддзялення гуманітарных навук і мастацтваў Нацыянальнай акадэміі навук, член-карэспандэнт Аляксандр КАВАЛЕНЯ, дырэктар Інстытута гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Вячаслаў ДАНІЛОВІЧ, галоўны архівіст Нацыянальнага архіва Вячаслаў СЕЛЯМЕНЕЎ, загадчык цэнтра гісторыі постіндустрыяльнага грамадства Інстытута гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Уладзімір КУЗЬМЕНКА, загадчыца аддзела гісторыі партызанскага руху Беларускага дзяржаўнага музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны Наталля ЯЦКЕВІЧ, старшы навуковы супрацоўнік аддзела ваеннай гісторыі і міждзяржаўных адносінаў Інстытута гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Яраслаў БЯЗЛЕПКІН, генерал-маёр у адстаўцы, ветэран Вялікай Айчыннай вайны, удзельнік Сталінградскай бітвы, бітвы на Курскай дузе, аперацыі «Баграціён» Аляксандр ФЕНЬ.

«Мы перамаглі не злосцю і помстай, мы перамаглі любоўю»

Яраслаў Бязлепкін:

— У красавіку гэтага года мне давялося выступаць з лекцыяй у Беларускім дзяржаўным музеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. Гутарка вялася аб падзеях Вялікай Айчыннай і аб тым, як яны адлюстраваны ў замежнай, у прыватнасці англамоўнай, гістарыяграфіі. У той жа дзень з'явіліся водгукі ў інтэрнэце: звычайныя карыстальнікі пачалі выказваць свае меркаванні наконт майго выступлення. На адзін каментарый я звярнуў асаблівую ўвагу. Карыстальнік пісаў, што хацеў бы даведацца, калі для беларусаў пачалася вайна. На мой хуткі адказ, ён, відаць, не разлічваў. Суразмоўца казаў, што трэба адмовіцца ад паняцця Вялікая Айчынная вайна, бо, маўляў, на Захадзе — Другая сусветная вайна. Мы спрачаліся да дзвюх гадзін ночы, але мне ўдалося яго пераканаць.

Магчыма, ён меў пэўную рацыю. Калі чалавеку не падабаецца назва Вялікая Айчынная вайна, тады ёсць нейтральная — савецка-германская вайна, вайна на Усходнім фронце. У кожнага чалавека, незалежна ад яго ўзросту, свая ўласная вайна, свае адчуванні. І для таго, каб яго зразумець, патрэбна з ім размаўляць, увогуле, неабходна працаваць з людзьмі. Але праблема ў тым, што на аднаго чалавека я затраціў дзве гадзіны свайго часу і я не магу пераканаць кожнага. Таму хацелася б, каб гісторыкі мелі сваю пляцоўку ў інтэрнэце або рыхтавалі спецыяльныя прэс-рэлізы для прэсы, у якіх знаёмілі б з тымі трактоўкамі мінулых падзей, што існуюць у афіцыйнай гістарыяграфіі. І тады ў сённяшняга пакалення будзе ўзнікаць менш пытанняў, чаму для нас тыя падзеі былі менавіта Вялікай Айчыннай вайной.

Наталля Яцкевіч:

— Вельмі важна захаваць паняцце Вялікай Айчыннай вайны. Тым, хто гэтага не разумее, трэба тлумачыць, яна была часткай Другой сусветнай вайны, што мы і робім, пачынаючы кожную экскурсію ў музеі. Асабліва з замежнікамі, якія проста не разумеюць гэтага тэрміна. Таму вельмі важна захаваць першапачатковую назву, тым больш вось ужо 70 гадоў, як наш музей называецца «гісторыі Вялікай Айчыннай вайны».

Аляксандр Каваленя:

— На жаль, сёння тая вайна ўкладваецца ў палітычнае разуменне. І адсюль узнікае цэлы шэраг скажэнняў падзей Вялікай Айчыннай. Прычым гэта невыпадковая з'ява. Міністр замежных спраў Польшчы сказаў, што Асвенцым вызвалілі ўкраінцы, чалавек, які мае філасофска-гістарычную адукацыю. Скажу больш, у 2009 годзе АБСЕ прымае вядомую рэзалюцыю, якая фактычна ўраўнавала СССР і фашысцкую Германію ў тым, што яны разам нясуць адказнасць за развязванне Другой сусветнай вайны. Сёння ідзе размова не проста пра тое, каб перапісаць вайну, а з палітычнымі мэтамі ставіцца пытанне пра тое, што Другая сусветная вайна пачалася не 1 верасня 1939 года, а 23 жніўня 1939-га — з падпісання савецка-германскай дамовы аб ненападзенні. Прычым сам дагавор называецца пакт Молатава — Рыбентропа. І ўжо ў гэтым закладзена фальсіфікацыя, бо ініцыятарам яго падпісання была фашысцкая Германія. Сёння ніхто не ўспамінае, што да 1939 года фактычна 10 краін падпісалі падобныя дамовы з Германіяй. Такім чынам, ідэя фарміравання аднапалярнага свету існуе і для яе рэалізацыі ў значнай ступені выкарыстоўваюцца падзеі Вялікай Айчыннай вайны.

Вячаслаў Даніловіч:

— Сёння трэба гаварыць не пра асобныя спробы перапісаць гісторыю Вялікай Айчыннай вайны. На жаль, гэта фактычна сістэма, створаная на Захадзе, па прасоўванні свайго погляду на падзеі Другой сусветнай і Вялікай Айчыннай войнаў. Існуе палітычны заказ, каб прапагандаваць такія погляды і праз грамадскія арганізацыі, і праз сістэму адукацыі. Супрацьстаяць гэтай сістэме можна, толькі стварыўшы адпаведную сістэму ў нас. Дзякуючы пазіцыі Прэзідэнта краіны Аляксандра Лукашэнкі ў гэтым кірунку шмат зроблена. Вучоныя Інстытута гісторыі маюць магчымасць весці аб'ектыўныя навуковыя даследаванні па гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, адстойваць свае погляды, удзельнічаць у канферэнцыях. Штогод мы праводзім каля 20 навуковых форумаў, семінараў, круглых сталоў, канферэнцый. Прычым большасць з іх адбываецца не ў Мінску, а ў рэгіёнах нашай краіны. І рэфрэнам у іх праходзяць падзеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. Па гэтай тэме ў нас выдаюцца калектыўныя працы, індывідуальныя манаграфіі. Наш інстытут — адзін з нямногіх на былой прасторы Савецкага Саюза, які захаваў у сваім складзе аддзел ваеннай гісторыі, цэнтральнай праблематыкай даследаванняў якога якраз і выступаюць падзеі Вялікай Айчыннай вайны.

Вячаслаў Селяменеў:

— Мы сапраўды шмат чаго робім унутры рэспублікі. Але аб тым, што адбывалася на тэрыторыі Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны, на Захадзе мала што ведаюць. Пра той жа Трасцянец, спаленыя вёскі. Нядаўна ў рамках праекта «Павышэнне статусу выратаваных жыхароў спаленых беларускіх вёсак» адбылася сустрэча з супрацоўнікамі берлінскай арганізацыі «Кантакты». І калі мы сталі казаць аб тым, што гітлераўцы знішчылі больш чым 9 тысяч беларускіх вёсак, для іх гэта было адкрыццём. Атрымліваецца, мы робім вялікую работу, але на Захадзе ніякага эфекту няма. Зразумець, як яго ўзмацніць, — задача № 1.

Уладзімір Кузьменка:

— Створаны кіберпадраздзяленні, укідваюцца грошы, каб на электроннай тэрыторыі, на дыскусійных пляцоўках паказваць сваё бачанне. Я павінен нагадаць, што ў тых, хто з намі спрачаецца, ёсць сацыяльная база. У 1948 годзе ўлады БССР змаглі дакладна падлічыць, што да гэтага часу адпаведнымі арганізацыямі было выяўлена каля 100 тысяч былых паліцэйскіх і іншых памагатых фашыстаў. Кіраўнік БССР Панамарэнка яшчэ раней, увосень 1944 года, казаў, што на Захад з нямецкімі войскамі пайшлі каля 20 тысяч актыўных узброеных калабарацыяністаў, многія з якіх апынуліся ў войсках СС. Безумоўна, яны ніяк не маглі вяртацца на Радзіму. Яны прыстасоўваліся да чужога жыцця, а іх прыстасоўвалі да пэўнай палітыкі. І гэта цягнецца да сённяшняга дня. Усплёск той актыўнасці мы ўбачылі ў пачатку 1990-х гадоў, тады ў іх з'явіўся шанц калі не на сацыяльны рэванш, то на рэванш інфармацыйны. І ў нашых СМІ пачала прасоўвацца іх думка, у тым ліку пра вайну: маўляў, яны мелі рацыю і змагаліся за сваю праўду. А потым з'явіўся інтэрнэт, дзе ўвогуле можна рабіць усё, што хочаш.

Аляксандр Фень:

— На мой погляд, каб гэтых фальсіфікацый стала менш, у першую чаргу, па магчымасці, трэба выключыць з усіх крыніц падобныя публікацыі. Аднак гэта зрабіць вельмі складана. Нават некаторыя выбітныя дзеячы часоў Вялікай Айчыннай і пасляваеннага перыяду дапускалі пэўныя пралікі. Як, напрыклад, можна паверыць у тое, што танкавая брыгада Лосіка першай уварвалася ў Мінску 3 ліпеня 1944 года? Начальнік бранятанкавай акадэміі, ён піша, што, маўляў, у ноч на 3-е чысло на пэўным рубяжы немцы закапалі 10 «Тыграў» і «Пантэр», паміж якімі паставілі супрацьтанкавыя батарэі. Мне, як танкісту, не зусім зразумела: навошта іх ставіць паміж танкамі, калі ў «Тыграў» гармата нашмат лепшая, чым у тых батарэй? Малаверагодна і тое, што танкісты Лосіка ноччу знішчылі 10 танкаў ворага. Якім чынам, калі «Тыгры» і «Пантэры» былі ў акопах, а на нашых, ды і фашысцкіх, танках тады не было прыбораў начнога бачання? Вось як зараз унушыць маладому чалавеку, хто кажа праўду і хто ўсё ж такі першым увайшоў у Мінск? Разам увайшлі, толькі з розных бакоў.

Аляксандр Каваленя:

— Бяда яшчэ і ў тым, што асобныя негатыўныя факты падаюцца як тэндэнцыя. Згвалтавалі ў Германіі. Але ніхто не гаворыць, што да савецкіх воінаў з удзячнасцю прыходзілі многія заходнія жанчыны. Усе здзіўляліся: такой распусты ў нас не было. А яны кажуць пра колькасць згвалтаваных. Але ніхто чамусьці не гаворыць пра тое, колькі салдат палягло. А нашы адносіны да ваеннапалонных? Сучаснаму пакаленню патрэбна ўнушыць ідэю: мы перамаглі не злосцю і помстай, мы перамаглі любоўю. Любоўю да маці, да родных, да сваёй Айчыны, да жыцця. Мы перамаглі ворагаў, бо былі больш высакароднымі, чым яны.

«Злачынец не можа быць героем»

Аляксандр Каваленя:

— Упершыню за ўсю гісторыю Беларусь 70 гадоў жыве ў міры. Такога ніколі не было! Сёння ў Акадэміі навук разам з нашымі архівістамі праводзіцца велізарная работа па навуковым асэнсаванні гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. Аднак праблема ў тым, што нашы кнігі, дзе выкладзены дзяржаўны падыход і аб'ектыўнае асвятленне падзей вайны, выдаюцца тыражамі максімум у 500 асобнікаў. У нашых апанентаў — 10 тысяч, найменш — 3 тысячы экзэмпляраў. І ўсё гэта — за кошт грантаў, якія фінансуюцца замежнымі спонсарамі. Яшчэ праблема ў тым, што мы, дзеці, унукі і праўнукі тых, хто змагаўся за перамогу, паддаёмся танным спекуляцыям, не адстойваем Перамогу продкаў.

Уладзімір Кузьменка:

— Зусім нядаўна на мяне выйшлі мае былыя студэнты, ужо дарослыя людзі. Аказваецца, у іх разгарнуліся баі ў сацыяльных сетках з той нагоды, што нашы апазіцыйныя газеты інфармуюць аб прэзентацыі кнігі, якая выклікае шмат пытанняў. (Каб не рэкламаваць твор, яго назва не ўдакладняецца. — Аўт.) І вось які мы «падарунак» атрымалі да 70-годдзя Вялікай Перамогі. Як піша адна з газет, тут расказваецца пра нацыянальны пантэон Беларушчыны, сабраны «300 партрэтаў герояў беларускай свабоды». Я паглядзеў гэтую кнігу. Тут сапраўды ёсць выдатныя людзі. Але хто тут побач з франтавіком Васілём Быкавым, партызанам Алесем Адамовічам, з выдатным пісьменнікам Уладзімірам Караткевічам, Віталем Скалабанам, Грушавым і іншымі выбітнымі людзьмі? Вацлаў Іваноўскі — бургамістр Мінска, забіты савецкімі падпольшчыкамі, Кастусь Езавітаў — да самага канца вайны начальнік галоўнага ваеннага ўпраўлення «Беларускай цэнтральнай рады», Францішак Кушаль — начальнік «Беларускай краёвай абароны» і камандзір брыгады СС «Беларусь», Юрка Віцьбіч — калабарацыянісцкі журналіст, які ў 1930-я гады даносіў на сваіх таварышаў, тут Станіслаў Станкевіч — бургамістр Барысава, у часы кіравання якога немцы і калабарацыяністы знішчылі каля 10 тысяч яўрэйскага насельніцтва, Міхаіл Вітушка, які ладзіў «новы парадак» на Магілёўшчыне, Смаленшчыне і Браншчыне, Антон Адамовіч — яшчэ адзін вядомы калабарацыянісцкі газетчык, Барыс Рагуля, які на чале батальёна калабарантаў вёў зацятыя баі супраць партызан, і іншыя. Вось яны — «300 спартанцаў Беларушчыны і беларускай свабоды»...

Аляксандр Каваленя:

— Пра што клапоцяцца такія аўтары? Думаеце, адстаяць нашу дзяржаўную незалежнасць? Яны проста выконваюць палітычны заказ.

Вячаслаў Селяменеў:

— Сёння няма асуджэння маршаў СС на дзяржаўным узроўні, бо, як мы ўжо казалі, палітыка стаіць на першым месцы. Заходнія краіны, Злучаныя Штаты Амерыкі для таго, каб зрабіць Прыбалтыку і Украіну антырасійскімі краінамі, гатовы закрыць вочы на ўсё, што там адбываецца, у тым ліку і на праявы фашысцкіх тэндэнцый. Па-другое, не хапае канкрэтыкі. Возьмем хаця б аперацыю «Зімовае чараўніцтва». Мы выдалі зборнік дакументаў, дзе пацвярджаецца, што галоўнай ударнай сілай у ёй былі 8 латышскіх паліцэйскіх батальёнаў. Былі там і немцы, але ўсё выконвалі латышы. Абодва бакі забітымі і параненымі страцілі ў аперацыі каля 200 чалавек. Пры гэтым забіта 13 тысяч мірных жыхароў, 10 тысяч вывезена на прымусовыя работы, прычым у Прыбалтыку. Пасля вайны гэтым людзям не было куды вяртацца: Асвейскі раён быў пераўтвораны ў пустыню. І яны засталіся ў Прыбалтыцы. Жылі спакойна да распаду Савецкага Саюза. Пасля іх пазбаўляюць грамадзянства і яны становяцца акупантамі. І як на гэта зрэагавала Еўропа? Усе закрылі вочы. Калі расіяне падрыхтавалі выставу пра лёс гэтых дзяцей, якія пацярпелі падчас аперацыі «Зімовае чараўніцтва», латышы пазбавілі дырэктара фонду «Гістарычная памяць» права ўезду ў Латвію. А калі выстаўку павезлі ў Парыж, прыбалты зрабілі ўсё, каб не дапусціць яе дэманстрацыі.

Яраслаў Бязлепкін:

— Нагадаю, у мінулым годзе на сесіі Генеральнай Асамблеі ААН праходзіла галасаванне па рэзалюцыі аб барацьбе з гераізацыяй нацызму. Супраць гэтай рэзалюцыі прагаласавалі тры краіны: ЗША, Канада і Украіна. А тыя еўрапейскія краіны, якія ў 1944 — 1945 гадах былі вызвалены Чырвонай Арміяй, у тым ліку Аўстрыя, Германія, Венгрыя, Польшча, Чэхія, увогуле ўстрымаліся. І гэтым усё сказана.

Уладзімір Кузьменка:

— Не лішнім будзе нагадаць і пра тое, што больш складана ў Прыбалтыцы было ў 1940 годзе. Не так проста «ўварваліся», «акупіравалі»... Савецкая ідэя ў 1930-я гады была прыцягальнай. Левыя сілы прыбалтыйскіх рэспублік узялі курс на збліжэнне з Савецкім Саюзам, усталяванне савецкай улады ў сябе. Хто будзе цяпер спрачацца, што былі эсэсаўцы ў Прыбалтыцы? Але ж былі і левыя. Былі сярод латышоў калабарацыяністы, але былі і савецкія партызаны. Сёння пра гэта ніхто чамусьці не кажа. І яшчэ што важна. Вось яны маршыруюць, зараз яны героі. А хто яны былі на самай справе тады? Дапаможнымі войскамі для нямецка-фашысцкіх войскаў, нічога не ведаючы, што там у Гітлера-Гімлера-Бормана ў галаве. А ў тых у галовах быў генеральны план «Ост», згодна з якім ніякіх незалежных прыбалтыйскіх дзяржаў немцы не збіраліся дапускаць. Толькі нямецкая каланізацыя планавалася. Так што гарматным мясам гэтыя эсэсаўцы былі, а не нацыянальнымі героямі.

Вячаслаў Даніловіч:

— Злачынец не можа быць героем. Калі такое адбываецца, то гісторыя паўтараецца. Глядзіце, да чаго ў рэшце рэшт прыйшла Германія са сваёй нацысцкай палітыкай. І тое, што мы бачым сёння ва Украіне — краіна фактычна расколата, адбываюцца ваенныя дзеянні, назіраецца супрацьстаянне грамадства, эканоміка ў заняпадзе — гэта ўрок гісторыі.

«Неабходна, каб падрастаючае пакаленне дакраналася да сваёй жывой гісторыі»

Наталля Яцкевіч:

— Як толькі адзначаецца чарговы юбілей вызвалення або перамогі, усе накіроўваюцца ў музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. І часам, давайце казаць шчыра, такія сустрэчы ў былым будынку, ды і зараз, носяць фармальны характар. Няхай гэтых экскурсій будзе менш, але каб яны западалі, што называецца, у душы.

Вячаслаў Даніловіч:

— У нас, у адзінай краіне СНД, у вышэйшых навучальных установах па гісторыі Вялікай Айчыннай вайны чытаецца спецкурс, у школах па гэтай тэме праводзяцца факультатыўныя заняткі. Недапушчальна, калі мы гэта згубім. Але толькі намаганняў гісторыкаў недастаткова, калі не будзе сістэмнай працы і ўзаемадзеяння вучоных, грамадства, сродкаў масавай інфармацыі, адукацыйнай сістэмы. На Захадзе такая праца актыўна вядзецца, і, калі мы гэтага не будзем рабіць у сябе, нам не будзе чаго ім супрацьпаставіць. Школьнік зойдзе ў інтэрнэт, паглядзіць тыя публікацыі, якія ачарняюць нашу Вялікую Перамогу. Бясспрэчна, на вайне ўсё было, але не толькі адмоўнае. Было шмат гераічнага, чым мы можам ганарыцца і што неабходна прапагандаваць. Таму было б добра, каб нашы абагульняючыя працы па гісторыі Вялікай Айчыннай вайны хоць па адным экзэмпляры траплялі ў кожную бібліятэку, школу, ВНУ, тэхнікумы. Трэба пашыраць прысутнасць у інтэрнэт-прасторы, прадстаўляць там свае публікацыі, актыўней удзельнічаць у дыскусіях. Аднак, паўтаруся, гэта праца павінна быць сістэмнай.

Наталля Яцкевіч:

— Што тычыцца музейнай экспазіцыі, то трэба яе пашыраць. Калі гаварыць пра латышоў, то казаць не толькі пра тых, хто знішчаў наша насельніцтва ў складзе карных атрадаў гітлераўцаў, а і ўдакладняць, што былі і такія, як літоўка Марытэ Мельнікайтэ, латыш Імант Судмаліс, якія гераічна загінулі. У 1970—1980-х гадах (памятаю сябе маладым экскурсаводам) мы нічога не казалі пра калабарацыю, бо мала што ведалі. На фотаздымку першага публічнага катавання стаяць літоўцы. Загадчыца аддзела Вера Сяргееўна Раманоўская, якая перажыла акупацыю і была ўдзельніцай падпольнага і партызанскага руху, нас папярэджвала: аб тым, што гэта літоўцы, расказваць не трэба. Падтрымлівалася святое паняцце сяброўства народаў вялікага Савецкага Саюза. Усё рэзка змянілася пасля распаду СССР. Я ведаю, што ў літоўскіх музеях экспазіцыя пра гісторыю пасля 1940 года была знята — савецкі перыяд іх увогуле не цікавіў. Затое з'явіліся экспанаты «лясных братоў». І гэта ж людзі ў гады савецкай улады захоўвалі святыя для сябе рэчы. І прыйшоў час, калі яны змаглі ўсё гэта паказаць шырокай аўдыторыі ў дзяржаўных музеях. Таму сёння задача і СМІ, і музея, што зараз на вастрыі гэтай ідэалагічнай барацьбы, — паглыбляць навуковую работу і рабіць яе папулярнай для ўсіх.

Аляксандр Каваленя:

— І гэта правільна, бо ў нашай краіне, фактычна адзінай на постсавецкай прасторы, у найскладанейшых эканамічных умовах пабудаваны музей еўрапейскага, нават сусветнага, узроўню. Больш няма ніводнай краіны ў свеце, дзе б столькі музеяў было створана ў школах. Напрыклад, у Гродзенскай вобласці ў кожнай школе — музей. Калі не па вайне, то існуе экспазіцыя, якая адлюстроўвае гісторыю Вялікай Айчыннай вайны ў тым ці іншым краі.

Вячаслаў Селяменеў:

— Адна справа расказваць пра вайну, іншая — зрабіць тую ж моладзь удзельніцай працэсу вывучэння вайны. Сёння жывыя 9 тысяч сведак знішчэння гітлераўцамі вёсак. Давайце арганізуем запісы ўспамінаў, прыцягнем да гэтай справы студэнтаў: калі малады чалавек далучыцца да гэтага сам, ён хутчэй засвоіць інфармацыю.

Аляксандр Каваленя:

— Сапраўды, сёння неабходна запісаць успаміны ўдзельнікаў і сведак вайны. Дзіцячая памяць, як губка, убірае ў сябе ўсе падзеі. Так прасцей можна адчуць усю трагедыю беларускага народа. І гэта будзе лепш, чым праслухаць 10 лекцый. Таму неабходна ўзмацніць краязнаўчую работу ў школах і ВНУ, каб падрастаючае пакаленне дакраналася да сваёй жывой гісторыі.

Наталля Яцкевіч:

— Толькі не зусім тую краязнаўчую работу, якая была добра наладжана ў савецкія гады. Зноў-такі трэба пачынаць з сям'і. Не так даўно ў музей прынёс групавы фотаздымак партызанаў малады чалавек і папрасіў дапамогі знайсці на здымку свайго прадзеда-партызана, даведацца яго імя. Атрымліваецца, ужо прыйшло такое пакаленне, якое нават у сваёй сям'і не ведае такіх, здаецца, звычайных рэчаў.

Мне даводзілася бываць у Берліне, і я проста здзіўляюся вось чаму. Немцы — пераможаная нацыя, але ў іх па ўсім горадзе ёсць пэўныя памятныя месцы, звязаныя з Другой сусветнай вайной. Звычайны грамадскі прыпынак. Акрамя раскладу руху аўтобусаў, там змешчана невялікая інфармацыя пра тое, што было ў гэтым месцы. Мяне ўразіў адзін будынак, на які ўпала бомба. Там нічога не сталі аднаўляць, пакінулі ўсё як было. Але побач павесілі таблічкі, у якіх напісалі імёны ўсіх загінулых. Тое ж маглі б зрабіць і мы. Не толькі ў выглядзе мемарыяльных таблічак на дамах вядомым людзям, Героям Савецкага Саюза. Стаялі б людзі на аўтобусных прыпынках або каля афішных тумбаў і чыталі, што тут было. Напрыклад, на вуліцы Шырокай (зараз Куйбышава), дзе размяшчаўся канцэнтрацыйны лагер. Вядома, трэба працаваць больш сумесна з аддзелам культуры Мінгарвыканкама.

Вячаслаў Даніловіч:

— У выхаванні патрыятызму трэба выкарыстоўваць і сучасныя сродкі. У тым ліку камп'ютарныя гульні, якія прапагандуюць ваенныя перамогі савецкага народа. Не трэба гэтага баяцца. Шмат зрабілі ў гэтым кірунку распрацоўшчыкі гульні «Танкі», якая папулярызуе нашу савецкую тэхніку, так званую зброю перамогі. Таксама варта прыцягваць моладзь да ваенна-спартыўных гульняў — да таго, што загартоўвае характар, вучыць пераадольваць цяжкасці. Нядрэнна стварыць клубы патрыятычнага выхавання. У краіне існуюць і кадэцкія класы. Гэты вопыт неабходна пашыраць, знаходзіць новыя формы, ісці ў нагу з часам, з тым, як рухаецца і развіваецца сучасная моладзь.

«Забарона — палітыка бяздарных»

Аляксандр Каваленя:

— Шмат дыскусій у апошні час разгарнулася наконт таго, ці варта за фальсіфікацыю падзей Вялікай Айчыннай вайны ўводзіць адміністрацыйную і нават крымінальную адказнасць. Чаму б і не? Вось з'явілася гэтая кніга. Для мяне, як гісторыка, чым больш кніг, тым лепш. Але калі ў такой літаратуры побач з выбітнымі дзеячамі Беларусі калабарацыяністаў паказваюць як нацыянальных герояў, гэта свядомы падрыў нацыянальных устояў. І тут ідзе размова ўжо пра маральную адказнасць, якой, атрымліваецца, у нас няма.

Наталля Яцкевіч:

— Раней выхад падобнай літаратуры кантраляваў Галоўліт. Зараз гэтага няма. З іншага боку, любыя забароны загоняць нашых апанентаў у цень і выклічуць адваротную рэакцыю. І будзе як з тым фільмам «Сталінград», які ўсе кінуліся спампоўваць з інтэрнэту.

Аляксандр Каваленя:

— Я заўсёды кажу: забарона — палітыка бяздарных. Але калі ты падманваеш людзей і робіш гэта спецыяльна, то павінен за гэта адказваць. Вы абараняеце дысертацыю. Калі вы напісалі няпраўду ці спісалі, вы што, абароніцеся? Вас нават да яе не дапусцяць. Значыць, тут нельга, а ў правакацыйнай літаратуры можна?

Вячаслаў Даніловіч:

— І гэтую адказнасць павінен несці, у першую чаргу, аўтар. За той бруд, які ён выліў на савецкае пакаленне. Чалавек павінен усведамляць: калі я нешта кажу, то павінен гэта абгрунтаваць, даказаць. Калі не, то адказвай па законе. І няхай гэтыя замежныя гранты пойдуць не на выданне падобнай літаратуры, а на штрафы. Магчыма, тады фальсіфікацый стане менш.

Аляксандр Фень:

— Карыстаючыся магчымасцю, я хачу павіншаваць усіх з 70-годдзем Вялікай Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне над фашысцкай Германіяй і заклікаю да актыўнага ўдзелу ва ўсіх святочных мерапрыемствах.

Вераніка КАНЮТА.