Вы тут

Поўня над Шчарай


У сакавіку 1969 года я з магнітафонам «Рамантык» наведаў кватэру Рыгора Барадуліна на вуліцы, якая сёння называецца Раманаўская Слабада. Там гасцявалі мама Рыгора Акуліна Андрэеўна і навуковец з Акадэміі навук Мікола Грынчык з жонкай Любоўю Аляксееўнай. Некалькі вушацкіх песень, якія аказаліся блізкімі па гучанні з песнямі з майго прыдзвінскага берага, выгукнула цётка Куліна. Ад цёткі Любы змясцілася на магнітафонную стужку ажно 40 народных песень. Самі Грынчыкі — з вёскі Быцень (Бытэнь — у вымаўленні цёткі Любы) Івацэвіцкага раёна. Вось якое я меў тады сакавіцкае адкрыццё! Цётка Люба, 1923 года нараджэння, захавала духоўныя гучальныя скарбы былой Заходняй Беларусі, дзе народнымі песнямі сталі вершы Янкі Купалы, Якуба Коласа, Сяргея НовікаПеюна… «Так, — распавядала Цётка Люба, — купалаўскі гімн «Не загаснуць зоркі ў небе» падымаў народ, пяшчотна гучала ў тыя часы песня на словы паэта з Нёмана «Ліпы старыя», а без песень «Зорачкі», «Над Шчарай» («Слонімскі вальс») НовікаПеюна не абыходзілася ніводная наша бяседа…»

[caption id="attachment_95298" align="alignnone" width="600"]ЛІМ Сяргей Новік-Пяюн на мінскім пасадзе. Кастрычнік 1989 г.[/caption]

Я яшчэ паспеў у новым тысячагоддзі перадаць Любові Аляксееўне Грынчык дыск з алічбаванымі ў Акадэміі музыкі запісамі яе песень. А тыя зорачкі, якія загарэліся нада мною ў 1969 годзе, паказалі дарогу да аўтара — паэта Сяргея Міхайлавіча Новіка-Пеюна. Перажыўшы жорсткія выпрабаванні, ён з 1960 года жыў у Мінску. І сам друкаваўся ў прэсе, і пра яго пісалі Аляксей Пяткевіч, Алег Лойка… Першая публікацыя — «Іскра з вогнішча» Арсеня Ліса — была змешчана ў газеце «Літаратура і мастацтва» 22 лютага 1966 г.

У другой палове 1970-х Малады Дзядок на адной з цікавых сустрэч перадаў мне фотакопію свайго малюнка з надпісам: «Царква ў сяле Блячын была пабудавана ў 1621 г. на сродкі Адама і Анны Магільніцкіх». Малюнак тушшу пазначаны 1926 годам, калі Сяргей Міхайлавіч пасля вучобы ў Нясвіжы ў сваіх родных Лявонавічах ствараў гурток ТБШ, бібліятэку, тайную школу, за што і быў пакараны акупацыйнымі ўладамі. Яго аповеды пра Нясвіж, Лявонавічы, Блячын так зацікавілі мяне, што я сабраўся прайсціся яго жыццёвымі сцежкамі. Наведаў аднойчы і Клецкі раён. Але Блячына ўжо не існавала: не спадабаўся айконім з XVI стагоддзя. У вёсцы Садовая і царквы з малюнка Сяргея Міхайлавіча не знайшлося. Мне расказалі з горыччу, што калі яшчэ кіпела барацьба з рэлігіяй, старшыні сельсавета прапанавалі або застацца на пасадзе, або знішчыць драўляную бажніцу. Той наняў малойцаў, і яны тросамі, ламамі разбурылі найстарэйшую ва ўсёй акрузе, а таму і найбагацейшую царкву. Жанчыны кідаліся паведамілі, былі і шматтомная бібліятэка, і даўнія царкоўныя архівы. Настаўніца мясцовай школы прызналася, што тады пачала збіраць рарытэты для стварэння музея, але памяшкання не далі, і яна знайшла прытулак для будучых экспанатаў на гарышчы школы. Пажарная інспекцыя загадала тэрмінова ачысціць гарышча. Прыехаў грузавік… І паболела попелу на радзіннай зямлі Незабытоўскіх, Карскіх, на заціхлых слядах Сяргея Новіка-Пеюна.

Не маю як суцешыць сёння аўтара малюнка царквы ў Блячыне, каб паведаміць, што ў Садовай праз некалькі гадоў была ўсё ж узведзена каменная царква на месцы той самай, 1621 года нараджэння.

У 1984 годзе паэт быў прыняты ў Саюз пісьменнікаў, калі і выйшаў ужо згаданы зборнік «Заўсёды з песняй» (паэма, вершы, песні, творы для дзяцей). А ў 1993 годзе я атрымаў ад Сяргея Міхайлавіча яго зборнік «Песні з-за кратаў» (вершы, песні, паэмы) — «…на шчыры ўспамін з глыбокай пашанай і ўдзячнасцю».

Праз год паэт адышоў на той мацярык, дзе і нарадзіўся, на могілкі ў Лявонавічах. Але не стаўся забытым у прытульным для яго Мінску. Памятаю лістападаўскую вечарыну 2001 года ў Дзяржаўным музеі гісторыі беларускай літаратуры, прысвечаную 95-й гадавіне з дня нараджэння Новіка-Пеюна. Мы пазнаёміліся з цікавым архівам паэта, які захоўваецца ў музеі, угледзеліся ў дароўныя надпісы на кнігах яго сяброў, у экспанаты «ад паплечнікаў па Калыме». А я ўспамінаю мой здымак, калі перад намі нечакана з’явіўся Сяргей Міхайлавіч у гулагаўскай вопратцы. І жорсткая памяць — незнішчальная.

На вечарыне 2001 года я прачытаў верш-прысвячэнне «Хроснік Янкі Купалы»:

Паэтаў планіда не кратае
рукамі лагоды.
Яна чацвяртуе за кратамі
крукамі нягоды.
На годы ссылае без споведзі
у зімную безлюдзь.
У катаў паэты — для поедзі…
Ды — косткаю — песня!
І «Зорачкі» з лагернай наледзі
прыходзяць на помач.
Быў Янка Купала — у памяці.
І ў памяці — Поўнач.
О «Сэрца, не плач!»
З горкай чараю
і словам сыноўнім
нам — воля! І поўня над Шчараю
вальсуе на Слонім.

Не так даўно пісьменнік Алесь Карлюкевіч у «Краязнаўчай газеце» (№ 9, сакавік, 2013 г.) выявіў глубокую зацікаўленасць біяграфіяй і творчасцю паэта Сяргея Новіка-Пеюна, праўдзіва раскрыў многія старонкі яго жыццяпісу. На заканчэнне свайго артыкула, узгадаўшы архіў Сяргея Міхайлавіча, Алесь Мікалаевіч выказаў надзею: «Мажліва, прыйдзе час, і з яго дапамогай якое з выдавецтваў выпусціць у свет грунтоўны том спадчыны Маладога Дзядка (адзін з псеўданімаў заходнебеларускага паэта). Відаць, і эпісталярная спадчына зойме ў ім адпаведнае месца».

Хай нябёсы спраўдзяць такія пажаданні, бо наперадзе сімвалічная дата: спаўняецца 90 гадоў ад першай публікацыі паэта! У часопісе «Студэнцкая думка» (№ 4, 1925 г.) быў надрукаваны верш Новіка-Пеюна «Не бядуй». Не будзем бедаваць і мы разам з поўняй над Шчараю, якая ўсё яшчэ вальсуе на Слонім.

Сяргей ПАНІЗНІК, фота Сяргея ПАНІЗНІКА
"Літаратура і мастацтва" №31 (4831) 7 жніўня 2015 г.

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».