Замест варон лепш лічыць... буслоў

Часам навукоўцы мусяць рабіць дзіўныя рэчы. Напрыклад, залазіць на таўсценнае дрэва дзеля птушынага гнязда; праходзіць дзясяткі кіламетраў, добраахвотна прадзіраючыся праз хмызнякі і зараснікі чароту; «пасвіць» рыбу і «карміць» камароў. Здавалася б, такія паводзіны больш пасуюць гарэзам-школьнікам, чым салідным прафесарам. Што ж, школьнікі могуць быць адначасова і навукоўцамі...

Безимени-1

Аляксей Мухля, кіраўнік клуба даследчых экспедыцый «Выток» пры Мінскім дзяржаўным турысцка-экалагічным цэнтры дзяцей і моладзі (на здымку) бывае ў гэтым будынку толькі па неабходнасці: аформіць і падпісаць дакументы, правесці мерапрыемства, выступіць з дакладам ці атрымаць інструктаж. Куды часцей яго можна знайсці на пасяджэннях клуба, якія праводзяцца ў лошыцкіх школах. Менавіта адтуль і шляхі экспедыцый на палескія балоты і азёры Віцебшчыны.

Жыццё клуба пачалося з сумеснага праекта «Школа экспедыцый» Акадэміі навук, гандлёвай маркі «Экспедыцыя» і турысцка-экалагічнага цэнтра. Напачатку былі сумненні, ці змогуць дзеці «пацягнуць» працу вучонага, аднак у 2007 годзе адбыўся першы сумесны паход, які прынёс плён. Цяпер вучні збіраюць матэрыял для будучых дакладаў, дысертацый і міжнародных канферэнцый, а зацікаўлены ў гэтым навуковы свет падтрымлівае экспедыцыі грантамі.

— Усе мы ведаем, якімі «цікавымі» часам бываюць лекцыі, асабліва для дзяцей у 11-12 гадоў, — распавядае Аляксей. — Можна расказваць і многа, і займальна, але, калі слухачы спяць, наперадзе ў іх пяць гадзін заняткаў, а ў руках тэлефон з інтэрнэтам, канкурыраваць з гэтым настаўніку надзвычай цяжка. Аднак ні адна тэхналогія не можа перадаць адчуванне, што істота, жывая, знаходзіцца побач. Таму экалагізацыя душы ва ўдзельнікаў клуба адбываецца праз узаемадзеянне з прыродай. Дзеці трымаюць у руках рэдкіх жывёл, бачаць агромністыя дрэвы, жывуць у палатках, сустракаюць узыход сонца над возерам. І адначасова сутыкаюцца з высечкамі і сметнікамі вакол вёсак. Такім чынам яны асэнсоўваюць, наколькі прырода залежыць ад нашых учынкаў, адчуваюць узаемасувязь усяго жывога на зямлі.

Безимени-2

Вядома, асноўны крытэрый прыёму у склад экспедыцыі — зацікаўленасць. Аднак пад увагу бяруцца таксама тэарэтычная і фізічная падрыхтоўкі. Тут «Вытоку» дапамагаюць як калегі з турысцка-экалагічнага цэнтра, так і іншыя ўстановы турыстычнага і спартыўнага характару. Даследчык павінен умець усё: вылічваць азімут па компасе, плаваць на байдарцы, рабіць замеры, складваць рэестры і па дзесяць дзён жыць у лесе. Для асабліва падрыхтаваных груп начоўка зімою без палаткі — справа вядомая і магчымая. У падрыхтоўчай групе (а туды прымаюць з 11 гадоў) дзеці вызначаюцца, каму што мілей. Хтосьці адчувае сябе асам за клавіятурай, не нудзіцца работай з паперамі і таму дабывае інфармацыю для даследчыкаў і сартуе атрыманыя падчас экспедыцый звесткі.

«Валацугі» — так у клубе жартам называюць хлопцаў і дзяўчат, якія найхутчэй за ўсіх умеюць раскласці вогнішча, згатаваць вячэру і паставіць палатку.

Даследчыкі ж займаюцца асноўнай задачай экспедыцыі: вывучэннем экалогіі.

Пакуль удзельнікі клуба працуюць па трох кірунках. Першы — асенні, у гэты час у Беларусь завітвае з далёкага мора кумжа, альбо інакш — ласось. Тут, у неглыбокіх рачулках, рыба нерасціцца, тут жывуць малькі, пакуль не адпраўляюцца ў адваротнае падарожжа да рачнога вусця. Вядома, «знатную госцю» з марскіх плыняў трэба ахоўваць, чым нараўне з дарослымі займаюцца і школьнікі, а ў дадатак — вывучаюць рэдкую ў нашай мясцовасці папуляцыю рыб.

Сярэдзіну лета няўрымслівыя даследчыкі сустракаюць у віцебскіх або палескіх лясах з падзорнай трубой і... альпінісцкім рыштункам. Іначай немагчыма працаваць па другім кірунку: вывучэнні чорнага бусла. Залезці на дрэва — ужо прыемна. А зняць адтуль цёплае, жывое бусляня, закальцаваць яго і вярнуць на месца — прыемна удвая, бо сваімі рукамі можна патрымаць рэдкую птушку з Чырвонай кнігі і прынесці карысць навуцы. А вясною школьнікі ладзяць гнёзды. Дакладней — сплятаюць аснову з галінак і падымаюць яе на дрэва, каб зацікавіць птушку.

Трэці кірунак экспедыцый — этнаэкалогія. Яе аматары даследуюць, якім чынам суполкі людзей уздзейнічаюць на экалогію і наадварот. Пасля аналізу сабраных звестак маладыя навукоўцы могуць сур'ёзна разважаць пра асаблівасці экалагічнага менталітэту беларусаў ці, напрыклад, патлумачыць, чаму дачнікі часцей пакідаюць пасля сябе сметнікі, чым мясцовыя жыхары.

А як жа турысцкая рамантыка? Яе таксама хапае. Тут і выпрабаванне на трываласць, і сапраўднае сяброўства, і песні пад гітару каля начнога вогнішча, і адчуванне сябе частачкай вялікай жывой Зямлі.

Рагнеда ЮРГЕЛЬ, студэнтка IV курса Інстытута журналістыкі БДУ

Фота Сяргея НІКАНОВІЧА і з архіва клуба