Пра старую кафлю, кроплю прыкрасці і тое, як, ратуючы, не загубіць канчаткова.
У Жамыслаўлі мне давялося быць роўна шаснаццаць гадоў назад. Тады таксама была позняя восень, пранізліва-дажджлівае надвор'е, раннія прыцемкі. Вандруючы з «выязной прыёмнай» «Звязды» па ўсім Іўеўскім раёне, мы заехалі ў мястэчка спецыяльна — паглядзець палац. І, як на заказ, акурат у тыя паўгадзіны сярод панылай дажджэвіцы раптам выглянула нізкае лістападаўскае сонца, касымі прамянямі падсвяціўшы аголены стары сад і брудна-белую пляму палаца ў ім. Быццам нехта зверху захацеў, каб мы як мага лепш разгледзелі ўсю яго прыгажосць і занядбанасць.
І мы глядзелі ва ўсе вочы на двухпавярховы будынак дзівоснай урачыстай архітэктуры — так будавалі толькі ў старажытнай Грэцыі ды ў эпоху класіцызму. Высокія стройныя калоны, бельведэр, вялікія вокны. Здавалася, калі прыслухацца, з іх загучыць вальс ці паланэз. Але ўслед за першым уражаннем прыходзіла разуменне, што нічога падобнага тут не было ўжо даўно і быць не можа. Бо на калонах аблупілася тынкоўка, бельведэр стаў шчарбатым, а палова вокнаў была забіта дошкамі.
Тады, у 1999-м, у палацы месцілася калгасная кантора, а на другім паверсе быў клуб, дзе вясковая моладзь, танцуючы кожную суботу, адбівала на столі першага апошнюю ўнікальную ляпніну. На падлозе ў канторы засталіся фрагменты мазаікі ХІХ стагоддзя, у адным з пакояў стаяла грубка, кафля на якой — празрыста-белая з пранізліва-сінім — нячутна напявала ўсё тую ж мелодыю паланэза. За палацам, як і задумалі калісьці яго гаспадары графы Умястоўскія, раскінулася правільнай формы сажалка, а ў парку ўгадваліся абрысы колішняй ліпавай алеі... Добра прыгледзеўшыся, можна было пераканацца: гэта сапраўды амаль дакладная копія «палаца на вадзе», пабудаванага для караля Панятоўскага (будынак і сёння вельмі нядрэнна пачувае сябе ў варшаўскім парку Лазенкі). А мясцовыя краязнаўцы яшчэ паказвалі выяву палаца ў Францыі — таксама адзін у адзін як у Жамыслаўлі, толькі дагледжаны, бела-ружовы, як напудраная паненка з пастаральнай эпохі.
А наш палац ужо шаснаццаць гадоў назад трэба было ратаваць ад заняпаду і канчатковага разбурэння. Тады, дзякуючы публікацыі ў «Звяздзе», яму фактычна вярнулі статус помніка архітэктуры, які ахоўваецца дзяржавай (да гэтага ахоўная дошка, казалі, была, але бясследна знікла). З цягам часу і кантора, і клуб адтуль пераехалі, і ўжо дзевяць гадоў будынак станавіўся «героем» рубрыкі «Страчаная спадчына» ў сеціве. Зразумела было, што палацу, каб выжыць і зажыць новым жыццём, патрэбен гаспадар...
Знайсці яго аказалася не так проста: з мая сядзібу Умястоўскіх у Жамыслаўлі выстаўлялі на аўкцыён пяць разоў. Цікавіліся ёй і расіянін, і беларусы. Але не куплялі. Можа, чакалі, пакуль знізіцца цана, можа, баяліся брацца за адказную справу: па ўмовах падобных аўкцыёнаў, аднаўляючы гістарычны будынак, нельга парушаць яго першапачатковую архітэктуру, і размяшчацца ў ім павінен турыстычна-культурны аб'ект.
І вось нарэшце ў лістападзе пакупнік знайшоўся. Грамадзянін далёкай Іарданіі пачуў пра сядзібу ў Жамыслаўлі ад свайго беларускага знаёмага. І зацікавіўся, ды так, што прыехаў у Іўеўскі раён, паглядзеў на сядзібу і вырашыў яе купіць. За даволі вялікія (прынамсі для нас) грошы — больш чым за мільярд рублёў. Арабскі бізнесмен выказаў намер аднавіць гісторыка-культурныя аб'екты сядзібы ў першапачатковым выглядзе і адкрыць тут гатэль і рэстаран.
Карацей, палацу пашанцавала. Ведаючы абавязковасць і сур'ёзнасць усходніх людзей, калі размова ідзе пра ўкладанне іх уласнага капіталу, можна смела казаць пра тое, што праз пару гадоў мы сапраўды зможам любавацца адноўленым будынкам і параўноўваць яго з выявай на гравюры Напалеона Орды. І турысты будуць прыязджаць сюды абавязкова — не толькі з Беларусі, але і з Літвы, і з Польшчы: да мяжы і з першай, і з другой адсюль, можна сказаць, рукой падаць. І будуць для іх зручнасці ў старых адноўленых сценах і гатэль, і рэстаран...
Але мне здаецца, ёсць у гэтай бочцы мёду кропля прыкрасці і дэсертная лыжачка сумнення. Прыкра за суайчыннікаў. Ёсць жа сярод нас сапраўды багатыя людзі са значным капіталам, які павінен працаваць. Няўжо не знайшлося нікога, хто б гэты самы капітал (дакладней, невялікую частку) гатовы быў укласці не ў сучасную нерухомасць у цэнтры сталіцы ці за мяжой, а ў аднаўленне спадчыны? Зрабіць дабро і для сябе (бо, калі справу паставіць з розумам, дык і прыбытак будзеш мець), і для сваёй зямлі, для краіны, у якой жывеш, пакінуць пра сябе добрую памяць. Так вядзецца ў нас спрадвеку, і не за багацце і знатнасць хавалі ў крыптах храмаў графаў і князёў, а за тое, што яны гэтыя храмы будавалі...
А сумненне вось у чым. Уладальнікам палаца стаў чалавек, які мае добрыя намеры адносна нашай культуры і спадчыны, але не мае асабістага да іх дачынення. Так што ў выкананні яго планаў па вяртанні гістарычнага антуражу яму будуць дапамагаць нашы спецыялісты. А калі паміж іх акажуцца настырныя, выбачайце, дурні без густу, але з жаданнем зарабіць грошы? Што тады будзем мець? Аляпаватую пародыю з элементамі гратэску? І не паланэзам будуць адгукацца старыя сцены, а какафоніяй жалейкі і рэбаба?..
Вельмі хочацца верыць, што сумненні сумненнямі і застануцца. Ёсць жа краязнаўцы, ёсць гісторыкі, ёсць мясцовая ўлада. Нікому не павінна быць усё роўна.
Бо мы не так многа маем, каб быць абыякавымі.
Алена ЛЯЎКОВІЧ
alena@zviazda.by
Расказаў першы намеснік старшыні Дзяржаўнага камітэта па навуцы і тэхналогіях Рэспублікі Беларусь Дзяніс Каржыцкі.
Як вакцыны выратоўваюць жыцці і чаго можа каштаваць іх ігнараванне?
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
Васілеўскія такія: на Зямлі і ў космасе ліхія!
