У экспазіцыі прадстаўлена звыш 150 арыгінальных прадметаў з фондаў музея. Плакаты, газетна-часопісная сатырычная графіка, насценныя газеты і замалёўкі партызанскіх мастакоў у жанрах палітычнай і бытавой сатыры — з нямецка-фашысцкімі захопнікамі змагаліся і на творчым фронце. Узброеныя вострым словам і трапным малюнкам, пісьменнікі і мастакі ранілі гітлераўцаў падчас мацней, чым куляй.
Сапраўдным выбухам стаў для апошніх выхад агітплаката «Раздавім фашысцкую гадзіну», які ўбачыў свет 5 ліпеня 1941 года ў Гомелі. Некалькі разоў мяняючы сваю «прапіску», сатырычнае выданне мабілізоўвала ўсіх на барацьбу з ворагам. З яго старонак да чытачоў звярталіся вядомыя мастакі, такія выдатныя пісьменнікі, як Янка Купала, Якуб Колас, Максім Танк, Пятрусь Броўка, Анатоль Астрэйка і іншыя. Захавалася ўнікальная хроніка, на якой славутыя «раздавілаўцы» — так называлі супрацоўнікаў агітплаката — ствараюць чарговы нумар у творчым цэху ў далёкай Маскве, дзе ўжо газета-плакат выдавалася ў 1942 — 1943 гадах.
Усяго ўбачылі свет 142 выпускі «Раздавім фашысцкую гадзіну». Найбольш цікавыя і яркія з іх прадстаўлены ў экспазіцыі. Тут можна ўбачыць і нумар, у якім апублікавана «Малая партызанская энцыклапедыя», дзе на кожную літару пісьменнікі і мастакі падбіралі трапнае слова і не менш востры малюнак.
Упрыгожвалі «Раздавім фашысцкую гадзіну» малюнкі і карыкатуры Анатоля Волкава, сына вядомага мастака Валянціна Волкава, якога многія ведаюць па карціне «Мінск 3 ліпеня 1944 года». Менавіта яго карыкатура адкрывае першы нумар агітплаката і закрывае апошні, які ўбачыў свет напярэдадні Дня Перамогі.
— Калі пачалася вайна, далёка не ўсе мастакі маглі пакінуць палаючы Мінск, — успамінае сын карыкатурыста, заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі Сяргей ВОЛКАЎ. — Мой бацька з сям'ёй разам з бежанцамі за 25 і 26 чэрвеня дабеглі да Барысава. У горадзе ўжо быў нямецкі танкавы дэсант. Прыйшлося вяртацца ў Мінск. Сталіца гарэла. Наш дом, які знаходзіўся на вуліцы Мопраўскай (цяпер Камуністычная), згарэў цалкам. Нашу сям'ю, бацькоў і траіх дзяцей, прытуліла сям'я мастакоў. Усе гады акупацыі мы пражылі ў Мінску.
У Мінск рэдакцыя ўжо часопіса «Раздавім фашысцкую гадзіну» пераехала ў верасні 1944 года, а з жніўня 1945-га ён стаў выходзіць як сатырычна-гумарыстычны часопіс «Вожык». Малюнак Анатоля Волкава, на якім чырвонаармеец, як пастаянны персанаж «Раздавім фашысцкую гадзіну», перадае эстафету вожыку, захоўваецца і сёння.
Разам з «Раздавім фашысцкую гадзіну» на ідэалагічным фронце змагалася з ворагам і «Партызанская дубінка». Сатырычны часопіс, месца выдання якога ніколі не ўказвалася, друкаваўся на 8 аркушах. Выйшла ўсяго 19 нумароў. Толькі некалькі разоў да свайго чытача трапіла і выданне Заходняга фронту «Фронтовой юмор», у якім рэзкія вершы і смелыя карыкатуры выкрывалі хлуслівую палітыку фашыстаў, заклікалі насельніцтва далучыцца да ўсенароднай барацьбы.
Прапагандысцка-агітацыйную функцыю ў гады Вялікай Айчыннай вайны выконваў і плакат. У музеі налічваецца каля 500 плакатаў, якія былі створаны ў гады ваеннага ліхалецця. Самыя ўнікальныя прадметы калекцыі — плакаты з серыі «Вокны ТАСС», якія ў 1970 годзе ў музей перадалі славутыя мастакі Кукрыніксы, — не абміне нават самы няўважлівы наведвальнік выставы. Вялікія плакаты ў форме сапраўдных вокнаў ствараліся з дапамогай праразных трафарэтаў з дапамогай гуашы і ілюстравалі сабой зводкі Саўінфармбюро. Маскоўскія мастакі Міхаіл Купрыянаў, Парфірый Крылоў і Мікалай Сакалоў аператыўна рэагавалі на ўсе падзеі на фронце і ў партызанскіх атрадах. Літаральна на наступны дзень пасля атрымання навін на вуліцах Масквы з'яўляўся чарговы плакат. Такія ж «вокны» можна было ўбачыць і ў іншых гарадах Савецкага Саюза.
— Кукрыніксы любілі выкарыстоўваць у сваіх плакатах крылатыя выразы, прымаўкі і прыказкі, якія часта перараблялі на свой манер, — расказвае загадчыца аддзела пісьмовых і выяўленчых крыніц Белдзяржмузея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны Галіна ПАЎЛОЎСКАЯ. — Напрыклад, «Аттестат зрелости» або «Руки по швам». А знакаміты плакат «Долг платежом красен» з'яўляецца найлепшым плакатам партызанскай тэматыкі. Часам трапныя радкі да ілюстрацый пісаў Самуіл Маршак. Наклад найбольш паспяховых плакатаў даходзіў да 2 тысяч экзэмпляраў!
Як і Кукрыніксы, асабістым ворагам Гітлера лічыўся Барыс Яфімаў. Вядомы карыкатурыст на працягу ўсёй вайны маляваў гітлераўскіх ваякаў і паказваў іх, вядома, не з лепшага боку. А мастак Віктар Дэні ўвогуле маляваў толькі фюрэра, фізіяноміі якога залежалі ад палітычных падзей на фронце. Сам Дэні казаў: «Плакат павінен быць ясным і простым. Плакат — гэта страла, маланка да падсвядомасці гледача...»
Савецкія мастакі падключыліся да барацьбы з ворагам з першых месяцаў вайны. 900 з іх прызвалі ў Чырвоную Армію. Мастак Дзмітрый Красільнікаў, які пазней стаў галоўным мастаком газеты-плаката «Раздавім фашысцкую гадзіну», а пасля вайны праілюстраваў многія творы беларускіх аўтараў, увогуле на фронт пайшоў добраахвотна. Той жа мастак Леанід Бойка, змагаючыся ў партызанскай брыгадзе «За Радзіму» Мінскай вобласці, у вялікай колькасці малюнкаў расказваў пра дыверсіі партызанаў, іх побыт. Многія створаныя ў акопах замалёўкі пасля вайны сталі сапраўднымі карцінамі.
— А такіх партызанскіх мастакоў, як Мікалая Абрыньбу і Мікалая Гуціева, увогуле можна назваць героямі, — лічыць куратарка выставы, вядучы навуковы супрацоўнік музея Наталля ФІЛІПОВІЧ. — Першую сваю выстаўку творцы арганізавалі менавіта ў партызанскім атрадзе. Той жа Мікалай Абрыньба ва ўмовах партызанскага побыту напісаў 8 мастацкіх палотнаў. Адно з іх — «Бой за Пышна», створаны ў маі-чэрвені 1943 года. Героі карціны загінулі ў баі за Пышна. Усе яны пайменна ўвекавечаны і на адваротным баку карціны.
Энцыклапедыю жыцця і барацьбы народных мсціўцаў таксама складаюць баявыя лісткі і насценныя газеты. Своеасаблівай справаздачай дзейнасці магілёўскіх партызанаў стала работа Зосіма Шкляра, які на сшытай з двух кавалкаў прасціне расказаў аб здзейсненых дыверсіях. Гэтыя вялікія лічбы, якімі вымяралася колькасць знішчаных гарнізонаў, мастоў, рэек, эшалонаў, тэхнікі і жывой сілы праціўніка, аздоблены адпаведнымі малюнкамі. Па словах спецыялістаў, работа выканана рэдкай тэхнікай пісьма — сухім пэндзлем. Каб паглядзець, на што яшчэ былі здольныя партызанскія майстры, трэба наведаць выставу.
Фота Яўгена ПЯСЕЦКАГА
Амаль тысяча дзвесце чалавек сабраліся, каб вырашаць найважнейшыя пытанні развіцця краіны.
Расказаў першы намеснік старшыні Дзяржаўнага камітэта па навуцы і тэхналогіях Рэспублікі Беларусь Дзяніс Каржыцкі.
Як вакцыны выратоўваюць жыцці і чаго можа каштаваць іх ігнараванне?
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
