Прайшло больш як 20 гадоў пасля таго, як Ірыне ЖЫХАР упершыню паставілі страшны дыягназ. «Як бачыце, «рак» — гэта не прысуд, — усміхаецца дырэктарка цэнтра падтрымкі анкапацыентаў «У імя жыцця». — Я — жывая! 22 гады жыву пасля першай хваробы, 8 — пасля другой». Усе тры гадзіны нашай размовы я не стамлялася здзіўляцца энергіі, шчырасці, адкрытасці, мужнасці і глыбіні разваг гэтай прыгожай жанчыны з надзвычай жыццёвым прозвішчам. Мудрасць, прызналася Ірына, прыйшла далёка не адразу. Таксама была ў роспачы, плакала, пыталася: «За што?» Сёння ж яна дзякуе Богу за тыя выпрабаванні, якія Ён ёй паслаў, і з радасцю дапамагае іншым пераадольваць свае страхі.
Пра два ахапкі руж, шыітаке і зялёную гарбату
Першы раз я захварэла ў 1994 годзе. Калі даведалася свой дыягназ, страціла прытомнасць. Мне было 27 гадоў. У мяне былі вялікія планы. І замуж збіралася, і ў аспірантуру паступіла... Як той казаў, усё жыццё было наперадзе. А тут... рак сліннай залозы.
Дактары казалі, што я наўрад ці буду ўсміхацца. Таму, памятаю, ішла на аперацыю і ўсміхалася на ўвесь рот, мая ўсмешка нават прысохла да зубоў, бо мне здавалася, што раблю гэта апошні раз у жыцці... Увечары ў рэанімацыю прыйшоў доктар — такі шчаслівы — і кажа: «Ты будзеш усміхацца!» А назаўтра мой дзень народзінаў, і мама ідзе з двума ахапкамі руж — доктару і мне. Я бачыла людзей пасля падобнай аперацыі... Таму разумею, што гэта Божая ласка, што ў мяне захаваўся твар, усмешка. Тады не было ніякіх рэканструкцыйных аперацый. Цяпер усё іначай.
Мяне шмат апраменьвалі пасля аперацыі. Казалі, калі Бог дасць табе жыць, то зубы выпадуць праз 3-5 гадоў. З таго моманту прайшло амаль 22 гады. У мяне да гэтай пары ўсе свае зубы. Хоць і запламбаваныя, але свае.
Вельмі важна, каб чалавек зразумеў, што той лад жыцця, які ў яго быў да хваробы, спрыяў таму, каб гэтая хвароба ўзнікла. Дыягназ — гэта званок. Таму адразу пасля аперацыі пачынайце думаць, з чаго пачнецца ваша новае жыццё. Падрыхтуйце сябе маральна да штодзённай працы над сабой.
Па-першае, трэба перагледзець свае харчовыя звычкі. Яны вельмі моцна трымаюцца за нас, таму што прыйшлі з малаком маці. Цікаўцеся сучаснай анкадыеталогіяй, фітатэрапіяй... Доктару трэба дапамагаць, а не думаць, што ён выпіша чароўную таблетку — і будзе вам шчасце. Так не бывае. Поспех у лячэнні ў многім залежыць ад актыўнага ўдзелу пацыента.
Сёння я не ем пячэння, цукерак, тортаў, малака, мяса (калі-нікалі дазваляю сабе кавалачак рыбы). Адмаўляцца ад жывёльнага бялку, не замяняючы яго іншым, нельга. Таму ў маім меню пастаянна боб, фасоля, гарох, вешанкі, шампіньёны, шыітаке, дзікі рыс... Калі вы пачытаеце складнікі, бялок змяшчаецца шмат дзе. Нават у зялёнай гарбаце. Дарэчы, правільна запараная зялёная гарбата — важны сродак для прафілактыкі раку і для аднаўлення пасля лекавання.
Я 22 гады жыву пасля першай хваробы, 8 — пасля другой. За гэты час ні разу не прымала БАДы. Лічу, калі ў цябе збалансаванае харчаванне, то яны не патрэбны. Могуць, наадварот, нашкодзіць, калі ўжываць па прынцыпе «чым больш, тым лепш».
У мяне на кухні няма ніякіх хімічных сродкаў. Замяняю іх содай і гаспадарчым мылам.
Кніга «Антырак. Новы лад жыцця» павінна стаць настольнай кнігай кожнага анколага. Так сказаў пяць гадоў таму, выступаючы на з'ездзе анколагаў, галоўны анколаг краіны Алег Суконка. Калі я прачытала яе, зразумела, што яна павінна стаць настольнай кнігай і кожнага анкапацыента. Яе напісаў доктар-псіхіятр, анкапацыент Давід Серван-Шрэйбер. Я ўсім дзяўчатам, якія прыходзяць да нас у цэнтр, раю перш-наперш: «Пачніце чытаць гэтую кнігу».
Пра сыраедства, гімнастыку Нішы і роўную шыю
Год пасля першай хваробы я наогул была сыраедам. На падаконнічках вырошчвала ўзімку зеляніну. Прарошчвала зерне. У мяне была рэвалюцыя на кухні. Не думаю, што такую рэвалюцыю трэба ўсім рабіць. Спосаб харчавання залежыць ад характару хваробы. Вельмі важна прыслухоўвацца да свайго арганізма. Мае ж назіранні за сабой паказалі, што я іду правільнай дарогай.
А пачалося ўсё з таго, што маміна сяброўка падарыла мне кніжку. Яе напісала журналістка Мая Гагулан, якая двойчы хварэла на рак і перамагла. Я прачытала яе ўвечары, назаўтра ўстала і сказала сабе: «Жыву па-новаму». Акрамя дыеты, раніцай і ўвечары рабіла гімнастыку па сістэме Нішы, кантрасны душ.
Памятаю, як мама стаяла на каленях і казала: «Дачушка, трэба есці мяса». А я рабіла па-свойму, бо з усёй моцы верыла, што гэта мне дапаможа. Бо доктар сказаў: «Мы зрабілі ўсё, што можам». А вось тут, на шыі, лімфавузлы выпіралі. Казалі, што гэта метастазы, бо ў мяне ж была трэцяя стадыя... Я вельмі хацела жыць, таму ўспрыняла кнігу як шанц, які трэба скарыстаць. Хімік па адукацыі, я разумела, калі ты пачынаеш нешта рабіць, трэба рабіць гэта метадычна, па раскладзе, а не тады, калі табе хочацца.
Праз тры месяцы пасля маёй выпіскі мама зазірнула ў ванную і ўбачыла, што я стаю пад халодным душам. Яна ў слёзы: «Дачушка! Што ж ты робіш?» Думала, я сябе забіваю. Яе ж дактары папярэджвалі, што калі будуць эпідэміі грыпу, каб я не выходзіла на вуліцу, бо ў мяне аслаблены арганізм. А тут лысае дзіця пад халоднай вадой стаіць.
Праз 7 месяцаў працы над сабой вузлы зніклі. Я стаяла ў ванным пакоі, ужо валасы трошкі адраслі. Гляджу ў люстэрка і думаю: чагосьці не хапае... А пасля як закрычу: «Мама, ідзі глянь. У мяне шыя роўная!»
Пасля гэтага мама стала маёй прыхільніцай. Калі даведвалася, што хтосьці хварэў, казала: «Патэлефануйце маёй Іры, яна раскажа, як яна рабіла».
Пра чуласць, Ніка Вуйчыча і клас дзяцей
Хвароба вярнулася, калі мне было 42 гады. Гэтым разам быў рак малочнай залозы. Лячылася паўтара года: аперацыя, апраменьванні, хіміі, таргетная тэрапія. Потым пяць гадоў гармонатэрапіі. Гэта было цяжка, але патрэбна.
У мяне самой яшчэ валасы не паспелі адрасці, як захварэла мама. Яе «рак» быў неаперабельны. Мама сышла вельмі хутка. У гэты момант мне на дапамогу прыйшлі людзі. Я нават і падумаць не магла, што ў мяне такія чулыя сябры. Гэта была чуласць высокай пробы: калі нават няма сіл папрасіць, а чалавек ведае, якая дапамога табе патрэбна.
У маёй мамы было вельмі цяжкае жыццё. Яна працавала на дзвюх работах. Тым не менш, як толькі выпадала вольная хвілінка, я бачыла яе з кніжкай. Калі б не мама, у мяне не было б такога жадання змагацца. Я была ўпэўнена, што яна не перажыве, калі мяне будуць хаваць у белай сукенцы нявесты. Вось гэта і дало сілы...
Штуршком для мяне сталі і мае дзеці. На той момант, калі захварэла, я была завучам па выхаваўчай працы 189-й сярэдняй школы і адначасова класным кіраўніком. Свой дыягназ даведалася 10 чэрвеня. Памятаю, што 20 чэрвеня яны здавалі маю любімую хімію, а потым — выпускны. Аперацыю прызначылі на 10 жніўня. За дзень да яе ў Бараўляны прыехаў мой матэматычны клас і прывёз чалавека, які перажыў рак страўніка. «Ірына Вячаславаўна, — кажуць, — паглядзіце, ён жыве ўжо даўно, і вы будзеце жыць!» Я ішла на аперацыю, і ў мяне перад вачыма былі ўсмешкі маіх дзяцей. Уяўляеце, я ім ужо ніхто, а яны прыехалі, каб падтрымаць, пабыць побач са мной.
Адкрыта гаварыць пра свой дыягназ я пачала пасля другой хваробы. Пасля першай мне такое ў галаву і не прыйшло б. Мама адышла 5 красавіка 2010 года. А 5 мая тэлефануе журналістка Юлія Чарняўская і просіць расказаць сваю гісторыю, маўляў, гэта можа дапамагчы іншым людзям. Той «Жывы ліст» — мая споведзь — ёсць на сайце нашага цэнтра.
Паверыць у тое, што паправіцца магчыма — крок да перамогі над ракам. Але для гэтага важна бачыць тых, каму гэта ўдалося.
Мяне вельмі ўразіў Нік Вуйчыч. Гэта чалавек-свята. Але я разумею, якая праца над сабой за гэтым стаіць. Чытаеш, што ён у 10 гадоў тапіўся ў ваннай ад адчаю... І прыгадваеш, як сама не раз выла па начах, бо проста рукі не падымаюцца на гэта жыццё... Немагчыма патлумачыць, што такое адчай, тым, хто не перажыў гэтага... Таму, калі мне кажуць «ты моцная», я трошкі злуюся. Любы чалавек слабы, у тым ліку і я. Проста хтосьці трэніруецца, а хтосьці не. Вось Вуйчыч трэніраваўся і робіць гэта штодня. З Божай дапамогай. Я таксама.
Пра стрыжань, крыўды і страх смерці
Я ўдзячна хваробе — і адной, і другой — за тое, што яны мне паказалі сапраўдны сэнс жыцця. Для мяне ён без Бога не можа быць.
Большасць анкахворых не любяць гаварыць пра сваю хваробу, бо заўсёды знойдуцца тыя, хто захоча пасмяяцца, сказаць нешта крыўднае ці напалохаць трагічнымі ведамі. І гэта таксама трэба перажыць. Калі ў цябе ёсць стрыжань, то табе будзе ўсё роўна, хто што скажа, падумае. Але да гэтага трэба прыйсці. На жаль, мы, беларусы, залежныя ад таго, што кажуць пра нас іншыя. Таму, калі пасля лячэння ты нарэшце становішся самім сабой, гэта асуджаецца і расцэньваецца як нахабства.
Калі ты жывеш у вечнай трывозе («а як яно будзе?», «ой, тут кальнула») і пастаянна думаеш пра сваю хваробу — яна перамагла. Нават калі дрэнна, я кажу: «Ну, будзе ў мяне трэці рак. Значыць, такі лёс. Я проста ўключу яго ў свае планы». Хвароба не павінна дамінаваць у тваім жыцці. Мама памірала на маіх руках. І я зразумела, што фізічнага пераходу ў вечнасць не трэба баяцца. Бо, калі ты верыш у Бога, ты ведаеш — смерці няма. І табе нічога не страшна.
Калі хвароба стала часткай твайго жыцця, гэта дазваляе табе рабіць не ўсе справы, а ў першую чаргу галоўныя. Здаровы чалавек, як правіла, складае спіс — толькі і паспявае крыжыкі ставіць ля зробленага. А калі жывеш з разуменнем абмежаванага часу, спіса няма, ёсць галоўнае.
Сёння ў мяне зусім іншая якасць жыцця толькі таму, што я нікуды не спяшаюся. Для мяне важна, каб тое, што раблю, я зрабіла грунтоўна. Каб тыя, хто прыйдзе за мной, не пачыналі з нуля. Бо, калі заўсёды спяшаешся, ты забываеш прарастаць, як тое перакаці-поле. Для мяне вельмі важна, каб, калі я сыду, мае паплечнікі працягнулі гэтую справу.
Раней нашы дзяўчаты баяліся прыходзіць у хоспіс. Бачыць, як добра знаёмы табе чалавек слабее на вачах, вельмі цяжка. Толькі цяпер пачалі хадзіць. І не таму, што я прымусіла. А таму што бачылі, што я пастаянна хаджу. Яны ведалі, што ў мяне шмат іншых спраў, але для мяне гэта першаснае, галоўнае. Я вучыла іх, як памыць галаву ляжачаму хвораму... І яны ўбачылі, колькі любові пры гэтым можна падарыць.
Сёння наша Вера пайшла на адукацыйны семінар. У яе інваліднасць, яна не можа працаваць на ранейшай рабоце. А чалавек хоча быць карысным, а не ахвярай. І ты шукаеш для яе магчымасці. Яна ўжо тэлефануе: «Іра, у мяне столькі ідэй!» Каб яе запісаць на той семінар, трэба было з Верай шмат размаўляць, гэты працэс выспявання заняў 2 гады. Я памятаю, з якімі крыўдамі яна прыйшла. Сёння я на яе не нарадуюся. І дзеля гэтага я гатовая жыць.
Мы ў групках заўсёды разбіраем сітуацыі. Вучымся дараваць. Вельмі важна не помсціць людзям, не крыўдаваць. Гэта цяжка. Я яшчэ не ўсім у сваім жыцці даравала. Разумею, што трэба. Але... Калі захварэла, некаторыя адвярнуліся. Нехта думаў, што я смертніца, другі ж рак. Хтосьці думае, што заразіцца, такія людзі таксама ёсць. Але калі ты бачыш і ведаеш прыклад Хрыста, які дараваў усё людзям, то табе сорамна самому не дараваць.
Пра генетычны аналіз, Одры Хэпбёрн і тормаз
Анджаліна Джалі па ўласным жаданні выдаліла грудзі, бо ў яе была высокая ступень рызыкі раку малочнай залозы. Яе маці памерла ад гэтай хваробы ў 56 гадоў. На жаль, не ўсе ведаюць, што рак малочнай залозы можа перадавацца генетычна ад блізкіх сваякоў. І ў Беларусі таксама можна зрабіць генетычны аналіз. Учынак актрысы можна зразумець: яна мела поўнае права знізіць рызыку. У яе шасцёра дзяцей: трое прыёмных, трое сваіх. Яна хоча дачакацца ўнукаў. Ведаеце, мне вельмі падабаюцца вочы Анджаліны Джалі і Брэда Піта, таму што гэта дарослыя, свядомыя людзі.
Часта сутыкаюся з тым, як цяжка людзям станавіцца дарослымі. Я захапляюся актрысай Одры Хэпбёрн. Гэта ўнікальная жанчына даведалася пра свой дыягназ — неаперабельны рак кішэчніка — калі была ў Афрыцы з дабрачыннай місіяй. Але не з'ехала адтуль, пакуль не выканала сваю місію. А затым, ведаючы, што памірае, паміж хіміятэрапіямі напісала кнігу. Вядома, яна не хацела сыходзіць, заўсёды ёсць справы на гэтай зямлі. Але калі ўжо наканавана і ты ведаеш, што адыходзіш, то вельмі важна правільна распарадзіцца сваім часам. Вось тут і высвятляецца, дарослы ты ці не. Яе кніга надзвычай светлая! Для мяне гэта быў пасыл для асэнсаванага жыцця.
Толькі пасля другой хваробы я, нарэшце, зразумела: перамагчы рак — гэта не значыць жыць пасля аперацыі 10 ці 20 гадоў. Гэта значыць — кожную хвіліну жыць асэнсавана. Бо які сэнс доўга жыць, калі ты не ведаеш, дзеля чаго ты гэта робіш.
Не варта казаць анкахвораму «трымайся». Бо калі 10 разоў за дзень чуеш гэта ад здаровых людзей, то ты ўсіх пачынаеш ціха ненавідзець. «Трымайся» выглядае як адкупны. Бо валасы павыпадалі, есці не можаш, бо смаку няма, як у мяне было падчас першай хваробы. Я тры гады не магла выйсці на вуліцу ў сонечнае надвор'е, таму што «метал» у роце адчувала. Гэта быў вельмі цяжкі час... А яны кажуць «трымайся», бо не разумеюць...
З чалавекам трэба проста быць, проста планаваць з ім жыццё. «Давай падумаем, што мы заўтра будзем гатаваць, куды мы можам схадзіць, што б табе хацелася паглядзець». Прапаноўвайце жыццё ў розных яго творчых формах. Калі чалавек плача, ні ў якім разе не забараняйце яму плакаць. Блізкім важна зрузумець, што анкахворы павінен прыцярпецца да гэтай сітуацыі. Не трэба шкадаваць, гэта будзе правакаваць пазіцыю ахвяры. Лепш перавядзіце ўвагу на нешта іншае, але тое што звязана менавіта з чалавекам. Лішні раз проста за руку патрымайце. Нічога не гаварыце. Проста трэба быць з чалавекам. Проста быць — гэта вельмі важна.
Для таго, каб гэта ўсё зразумець, патрэбны час. А калі ты прачнуўся і тут жа ўключаешся ў гонку, бо ўвесь дзень распісаны, ты думаеш: «Божачкі, калі я гэта ўсё паспею зрабіць, бо толькі 6 гадзін пасплю». То такіх размоў у нас з вамі не было б. Калі б я, тая, якая была раней, убачыла сябе сённяшнюю, сказала б: «Жыхар — ты тормаз». Але я вельмі рада, што я стала тормазам. Бо пачала бачыць людзей, якія побач са мной. Гэта забірае шмат часу. Але гэта варта таго.
Як бы ні хацела, я не магу нікога прымусіць змяніцца, працаваць над сабой. Магу толькі прапанаваць: я зрабіла вось так і стала шчаслівай. Хочаш, калі ласка, вось мой досвед.
— Ірына, назавіце тры рэчы, без якіх вы не выйдзеце з дому?
Два тэлефоны. «У мяне няма родзічаў. Але мая сяброўка (мы ўжо як сёстры сталі) вельмі хвалюецца, калі я не адказваю на званок. Таму дакладна ведаю, каб я нікога не хвалявала, трэба абавязкова падняць трубку. Раней у мяне быў адзін тэлефон на дзве сімкі. Але заўважыла, што калі размаўляеш па Вэлкому, то МТС лічыцца недаступным. А бывае ж так, што адначасова два званкі. Мне важна, каб можна было сказаць: «Пачакайце, я па іншым тэлефоне размаўляю». Бо бывае, што менавіта ў гэтую хвіліну чалавек хоча пачуць твой голас».
Вада. «Выходзячы з дому, я бяру маленькую бутэлечку з вадой. Калі заканчваецца, купляю ў горадзе. Пасля другой хваробы я не п'ю ваду з-пад крана. Кожнаму чалавеку трэба штодня выпіваць як мінімум паўтара літра чыстай вады. Але не за адзін раз, а на працягу дня. Складзіце сабе пэўны пітны рэжым».
Праязны. «Мяне абурае, калі людзі не плацяць за тое, чым карыстаюцца. Думаюць: «А можа пранясе, кантралёр не зойдзе». А потым становіцца звычкай жыць на халяву ў пагоні за таннымі рэчамі, таннымі пачуццямі, без асабістай адказнасці за якасць свайго жыцця».
Чатыры кнігі, якія, лічыць Ірына Жыхар, варта прачытаць кожнаму анкапацыенту:
1) Мая Гагулан «Развітайцеся з хваробамі»
2) Давід Серван-Шрэйбер «Антырак. Новы лад жыцця»
3) Рышар Беліво, Дэні Жэнгра «Прадукты супраць раку. Ежа як новыя лекі ад анкалогіі»
4) Одры Хэпбёрн «Жыццё, расказанае ёю самою. Прызнанне ў любові»
Фота Надзеі БУЖАН
У пакойчыку спадарыні Жыхар — дзве гітары. Адна — папяровая — вісіць на сцяне, як памяць пра сяброўку, якая яе падарыла. Другая сапраўдная. Мы не ўтрымаліся — папрасілі Ірыну сыграць для чытачоў «Звязды» тое, што дапамагае ў цяжкую хвіліну. Яна ахвотна пагадзілася. І, што ўсцешыла, спявала па-беларуску. Дарэчы, музыку да верша "Вера моцы мне дала" яна прыдумала сама. "Яна нарадзілася адразу пасля таго, як я сказала, што гэта немагчыма, бо не ведаю музычнай граматы. Гэта быў для мяне вельмі важны ўрок. Ніколі не кажы ніколі, калі ты робіш Божую справу".
Сумесныя праекты ядзерных тэхналогій.
У парадку дня — зацвярджэнне Канцэпцыі нацбяспекі і Ваеннай дактрыны.
