Віктар ШНІП Заўтра была адліга-3

Сакавік

 

*

2.03.2015. Сніліся Лягезы, дзе я гадаваўся ў бабулі Ганны. Навокал сонечна, зелена і ўсё такое роднае-роднае, нібыта гэта не сон, а ява. Я сяджу на беразе Яршоўкі і лаўлю рыбу, якая ў празрыстай плыні, як ільдзінкі. Раптам паплавок знікае ў вадзе і я выцягваю… сонца, якое праз хвілю пачынае затухаць. Навокал робіцца змрочна, шэра і холадна. Я прачынаюся. На вуліцы віднее, ідзе зімовы дождж, а на дрэвах у двары сядзяць вароны, як выгнаннікі з раю…

 

*

2.03.2015. Снег растаў. Туман растаў. Дзень растаў. Гляджу на вуліцу праз шкло, як праз расталы снег, як праз туман, як праз дзень, і бачу цемру, як ваду, у якой зацішылася жыццё ў чаканні вясны…

 

*

4.03.2015. На возеры ні снегу, ні лёду. Белыя лебедзі, як белыя анёлы, каля берага пачарнелага…

 

*

4.02.2015. Аўтар пацікавіўся ў вытворчым аддзеле выдавецтва: «Можа, ёсць сігнал маёй кнігі?» Жанчына адказала з тым самым пачуццём, з якім у раддоме, гледзячы на мужчын пад вокнамі, паміж сабой гавораць акушэры: «І не сядзіцца ж дома гэтым самцам!»

 

*

4.03.2015. Кожны дзень тэлефануюць і тэлефануюць новыя аўтары, каб даведацца, як можна выдаць кнігу. Сёння размаўляў з празаікам з Санкт-Пецярбурга. Чалавеку 86 гадоў. «У мяне на выданне кніг за свае сродкі закончыліся грошы. Можа, выдадзіце мяне бясплатна?» — пацікавіўся стары і расказаў, як усё кепска з выданнем кніг у Расіі…

 

*

5.03.2015. Быў у БДУ на філфаку. Удзельнічаў у прэзентацыі Збору твораў Івана Шамякіна ў 23-х тамах. Усе выступоўцы гаварылі, што тэкстолагамі зроблена вялізарная праца. Было прыемна чуць добрыя словы і ў адрас супрацоўнікаў «Мастацкай літаратуры». Потым з выкладчыкамі кафедры, якой загадвае Таццяна Іванаўна Шамякіна, па-сямейнаму пасядзелі за гасцінным сталом. Вяртаўся дахаты з думкай: «Яшчэ ёсць каму вучыць беларускіх настаўнікаў…»

 

*

7.03.2015. Снілася мора. Я ў адпачынку. На душы нейкая трывога, і я тэрмінова вяртаюся ў Пугачы, а там усё замецена. Чамусьці адразу я не пайшоў да бацькоўскай хаты, а пачаў адкопваць са снегу хату Сашкі Балотніка. Адчыніў дзверы, а там пуста. Тады я пабег да роднай хаты, якая ўжо вызвалілася са снегу. Зайшоў у двор. Расчыніліся дзверы, і мне насустрач выйшаў сын Максім, і я прачнуўся…

 

*

8.03.2015. Восьмага сакавіка без снегу і без сонца. Нязвыкла. Ваколле, як восенню. Аднак сёння ўсе дарогі вядуць, як у Рым, у крамы, дзе прадаюцца кветкі. І я нясу дадому букет, як паходню, якая асвятляе тое, што ёсць, што было і што будзе…

 

*

8.03.2015. Сяджу дома. Крыху прастыў. Люда з дачкой пайшлі ў горад гуляць, а сын са сваёй дзяўчынай таксама недзе бавіць святочны дзень. Можна было б замаркоціцца, але я, узгадаўшы «ЛіМ» тых часоў, калі там працаваў, суцешыў сябе тым, што мы, «лімаўцы-мужчыны», 8 сакавіка наогул байкатавалі, бо гэта прыдуманае савецкае свята. Праўда, свята байкатаваць байкатавалі ў думках, але ж на працу не хадзілі і сваім каханым у гэты дзень дарылі кветкі…

 

*

10.03.2015. У сметніцы каля пад’езда, як у вазе, букеты яшчэ незавялых цюльпанаў. Свята прайшло…

 

*

11.03.2015. Каля аўтобуснага прыпынку вялікі шматок газеты, як лапік бруднага снегу…

 

*

12.03.2015. У Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі ўдзельнічаў у адкрыцці выставы «З друкарні пана Марціна Кухты», якая прысвечана 140-годдзю з дня нараджэння друкара. Вёў імпрэзу Алесь Суша. Выступалі амбасадар Літвы ў Беларусі Эвальдас Ігнатавічус і дырэктар Музея Максіма Багдановіча Марына Запартыка. Я прачытаў верш.

 

Балада Марціна Кухты

 

(1875—1956)

 

У Вільню, як у Рым, усе сцяжыны.

І ты прыйшоў сюды не каву піць

І рукі цалаваць старым жанчынам,

Каб потым толькі грошы іх любіць.

І Вільня для цябе, як цэнтр сусвету,

Дзе кожнаму ў Еўропу ёсць вакно,

Дзе вершы геніяльныя паэты

Ствараюць, нібы ткуць з агню руно,

Якое цэніш ты, як вернасць цэніш,

Бо ты не проста віленскі друкар,

Які прыгожыць словамі паперу,

А вечнасць ёй даеш, здзяйсненне мар

Даеш паэту, што ля сіняй бухты

Напіша з думкамі аб родным краю:

«Я не самотны, я кнігу маю

З друкарні пана Марціна Кухты».

І ты, выходзячы з друкарні ў Вільню,

Глядзіш на зоры, да якіх ляцім.

І спраў хапае для цябе шчэ пільных,

Бо ты прыйшоў у Вільню, як у Рым.

 

*

12.03.2015. Мёртвыя не крыўдзяцца…

 

*

14.03.2015. Прагляд харошага фільма, як яшчэ адно пражытае жыццё…

 

*

15.03.2015. Учора ў Маскве на 78-годзе жыцця за дзень да свайго дня народзін памёр расійскі пісьменнік Валянцін Распуцін. У 1986 годзе, калі я вучыўся ў Літінстытуце, мяне з ім пазнаёмілі празаікі-аднакурснікі. Гэта было ў Цэнтральным Доме літаратараў, куды мы нярэдка хадзілі ў бар выпіць па сто грам каньяку і па філіжанцы кавы. Валянцін Рыгоравіч піў таматны сок і казаў нам: «Не забывайцеся пра вёску! Там вашы карані!..»

 

*

15.03.2015. Магілёўскае ТБМ арганізавала для сваіх сяброў вандроўку ў Мінск. Пасля ўсіх экскурсій па сталіцы госці з Магілёва прыйшлі ў Чырвоны касцёл на сустрэчу з Людмілай Рублеўскай. Людзей было шмат. Былі і мінчане. Прысутнічаў і я. Людміла расказала гісторыі стварэння сваіх аповесцей і раманаў, пачытала вершы, адказала на пытанні. Па просьбе гасцей пачытаў вершы і я. Словам, сустрэча з Рублеўскай атрымалася змястоўнай і цікавай. Праўда, нас гаспадары касцёла вадзілі з аднаго памяшкання ў другое, бо там, дзе мы збіраліся, праз нейкі час пачыналася раней запланаванае мерапрыемства. Ходзячы сюды-туды, я сказаў Людміле: «Нас водзяць па касцёльных сутарэннях так, як Маісей вадзіў свой народ па пустыні…»

 

*

16.03.2015. Праз дзесяць дзён у мяне будзе непрыкметны юбілей, а ўжо сёння аўтар «Буквара» Анатоль Клышка патэлефанаваў і павіншаваў са святочнай датай. У свой час мы працавалі ў адным будынку — ён у «Полымі», а я ў «ЛіМе». Калі я сказаў, што яшчэ рана віншаваць, Анатоль Канстанцінавіч засмяяўся: «Затое запомніш, што я быў першым!» Пажартаваўшы, я паглядзеў у тэлефонны даведнік і даведаўся, што самому Анатолю Клышку 16 красавіка будзе 80…

 

*

16.03.2015. У Камаях Пастаўскага раёна на 79-м годзе жыцця памёр паэт Аркадзь Нафрановіч. Узгадалася, як у 1997 годзе ён прывёз новыя вершы ў «ЛіМ». Напачатку Аркадзь Іосіфавіч зайшоў да мяне, пагаварылі. Потым я адвёў яго ў аддзел паэзіі да Юрася Свіркі. Недзе праз паўгадзіны ў рэдакцыйным калідоры пачуўся тупат. Адчыняю дзверы і бачу, як да кабінета Свіркі збіраюцца супрацоўнікі штотыднёвіка, а з самога кабінета чуецца песня з нейкай оперы. Што здарылася? Іду глядзець. І бачу: спявае Аркадзь Нафрановіч!

 

*

17.03.2015. Гляджу з выдавецкага акна. На вясновай Свіслачы чайкі, як скамечаныя аркушы паперы, якія выкінуў паэт, бо верш не атрымаўся…

 

*

17.03.2015. Добра ўсміхаецца той, у каго ўсе зубы цэлыя…

 

*

18.03.2015. Год таму да мяне ў выдавецтва прыходзіў сын Якуба Коласа Міхась Канстанцінавіч з просьбай выдаць паэму «На шляхах волі», якая яшчэ ніколі не выдавалася асобнай кніжкай. Уступнае слова напісаў Міхась Мушынскі. І якраз да 100-годдзя Еўрапейскай вайны паэма была надрукавана. Сёння ў Музеі Якуба Коласа адбылася прэзентацыя кнігі. Міхась Канстанцінавіч, нягледзячы на тое, што яшчэ цалкам не ачуняў ад прастуды, прыйшоў на прэзентацыю і хораша выступіў перад прысутнымі. Дарэчы, 31 студзеня Міхасю Канстанцінавічу споўнілася 89 гадоў…

 

*

19.03.2015. На мінулай кніжнай выставе да мяне падышла маладая мастачка Кацярына Дасько і папрасіла паглядзець яе курсавую працу — макет кніжкі пункціраў Алеся Разанава. З таго дня мінула больш як месяц. За гэты час у мяне на працы мастачка і Алесь Сцяпанавіч пазнаёміліся і кніжка пункціраў з некалькіх дзясяткаў твораў вырасла да 900. Сёння зноў паэт і мастачка сустракаліся ў мяне. На працягу гадзіны абмяркоўвалі афармленне. Раіліся з нашым галоўным выдавецкім мастаком Надзеяй Барай. Гледзячы на ілюстрацыю (намалявана рука), Алесь Разанаў сказаў: «Пальцы павінны быць ідэальнымі!» Я дадаў: «Як класічны верш!» «Так!» — падтрымаў Алесь Сцяпанавіч. Зрэдку да малюнкаў Кацярыны я тут жа прыдумляў радкі. Разанаву найбольш спадабалася: «Гарбуз — гэта поўня, якая заўсёды з намі і якая залежыць ад нас, а не мы ад яе…»

 

*

20.03.2015. Раніца. Нядаўна развіднела. Іду на працу. Гарадскія чайкі на ўзбоччы вуліцы, як на беразе чорнай рэчкі…

 

*

20.03.2015. Быў у бібліятэцы імя Янкі Купалы. Удзельнічаў у імпрэзе, прысвечанай Сусветнаму дню паэзіі. Вяртаючыся дахаты, думаў пра тое, што часта на падобныя імпрэзы згаджаюся з неахвотай, а потым, калі ўжо ўсё адбылося, хвалю сябе, што схадзіў і выступіў. Зноў узгадаліся даўнія часы, калі пасля падобных паэтычных чытанняў, мы, выступоўцы, не разбягаліся па кватэрах, а ішлі ў «Мутнае вока» ці якую іншую піцейную ўстанову і гудзелі там у цыгарэтным дыме да таго часу, пакуль нас не прасілі пакінуць аблюбаванае месца. Мы выходзілі на вуліцу, ішлі да Свіслачы і там на беразе, часам да раніцы, гаварылі пра літаратуру, чыталі вершы і марылі пра залатое стагоддзе для паэтаў, якое ўсё ж некалі павінна зноў пачацца. Стагоддзе пачалося, а тых, з кім я марыў пра яго, амаль ужо ўсіх няма ў гэтым свеце…

 

*

20.03.2015. Было сонечнае зацьменне. Дзівіўся на яго праз дыскету. Сонца было, як залаты талер, ад якога адкусілі кавалачак…

 

*

21.03.2015. Сёння, у Сусветны дзень паэзіі, у чарнавіках знайшоў радкі-пажаданне:

 

Няхай вясна не пакідае сэрца

І кожны новы дзень, як новы крок

Да тых вяршынь, з якіх яшчэ пачнецца

Навейшы шлях вышэй усіх аблок

Праз неба, што Паэзіяй завецца,

Якая не змяшчаецца ў радок,

А вольнаю жыве і асвятляе

Зямлю Айчыны, дзе Любоў жыве,

Нібы пчала, што ранак пачынае,

Нам сонца абуджаючы ў траве…

 

*

23.03.2015. Пяць гадоў таму да майго юбілею наша выдавецкая мастачка Надзея Барай падарыла мне карціну. Я павесіў падарунак у кабінеце. Сёння карціна ўпала і разбілася шкло. Намаляваныя ружы, вызваліўшыся з-пад шкла, ажылі, і ў пакоі стала святлей…

 

*

23.03.2015. З дарослымі дзецьмі і сам становішся дарослым…

 

*

24.03.2015. Раблю заўвагу паэту наконт «Ў», з якога пачынаецца каля дзясятка вершаў у рукапісе кнігі, і чую ў адказ: «Так пісаў Якуб Колас!»

 

*

24.05.2015. Залатое пяро не дапамагае Граждану напісаць геніяльныя творы…

 

*

24.03.2015. І раптам пачынаеш разумець, што ў пісьменніка, акрамя звання лаўрэат Дзяржаўнай прэміі, няма нічога, пра што можна гаварыць…

 

*

24.03.2015. На аўтобусным прыпынку спінамі да мяне стаяць хлопец і дзяўчына. Ціха размаўляюць. Раптам дзяўчына штурхае хлопца і пакідае прыпынак. Хлопец, крыху пастаяўшы, пабег услед за сяброўкай. Дагнаў. Яна павярнулася. Сімпатычная, але ўгледзіўшы, што ў дзяўчыны ў зубах цыгарэта, я прашаптаў: «Лепей бы не азіралася…»

 

*

25.03.2015. На чыстай паперы заўсёды зіма…

 

*

26.03.2015. На сайце «Нашай Нівы», віншуючы мяне з юбілеем, напісалі: «Ён пачынаў як рабочы, але хіліўся да літаратуры». Прачытаўшы гэта, я ўсміхнуўся. Пасля тэхнікума з 18 гадоў да 25 я нідзе не працаваў, калі не лічыць рэдкую (каб не памерці з голаду) падпрацоўку грузчыкам на лікёра-гарэлачным заводзе «Крышталь». У 1985 годзе паехаў у Літінстытут. Калі б мяне туды не прынялі, я сёння б ці ў зямлі ляжаў, ці блытаўся па свеце, як Сяргей Вераціла. У Савецкай Арміі не служыў, у камсамоле не быў. Першы верш прыдумаў у пяць гадоў. У дзевяць сваё рыфмаванне пачаў запісваць у сшытак. У сямнаццаць пачаў друкавацца. У дваццаць тры выйшла першая кніжка вершаў «Гронка святала», за якую адразу быў прыняты ў Саюз пісьменнікаў, а ў 27 гадоў стаў лаўрэатам Усесаюзнай прэміі імя Уладзіміра Маякоўскага. Словам, ні рабочым, ні будаўніком я ніколі не быў. Я пачынаў як дармаед…

 

*

27.03.2015. Другі дзень адзначаю сваё 55-годдзе. Віншуюць і па інтэрнэце, і па тэлефонах. Не забыліся пра мяне ні ў Валожыне, ні ў Пугачах. Па-нармальнаму, трэба было б у гэтыя дні быць у адпачынку, а то на працы не да працы. Зноў адпрасіўся ў Бадака, каб рыхтавацца да прэзентацыі кнігі «Заўтра была адліга» ў бібліятэцы імя Цёткі. Максім дапамог завезці выпіць і закусіць. У шэсць гадзін зала для выступаў у бібліятэцы было запоўнена. Аксана Спрынчан і Яраш Малішэўскі хораша правялі імпрэзу. Першымі пачалі нашы выдавецкія мастакі Насця Капульцэвіч і Міхась Дайлідаў. Падарылі мой партрэт. Прыемна. Харошая ў нас моладзь, таленавітая. І кажу я гэта не таму, што яны мяне павіншавалі, а таму, што сапраўды яны таленавітыя. Потым выступілі Рэгіна Багамолава, Алесь Бадак, Галіна Дзягілева, Альжбэта Спрынчан-Малішэўская, Алесь Квяткоўскі, Уладзімір Васюк, Дзмітрый Пятровіч, Барыс Пятровіч і Людміла Рублеўская. Зноў надарылі мне розных патрэбных і непатрэбных рэчаў. Нахвалілі, нагудзелі, але не надакучылі. Шкада, што з Маладзечына не прыехаў Міхась Казлоўскі і па хваробе не змог прыйсці Леанід Галубовіч. Пасля імпрэзы Мікола Ліннік падарыў фотакнігу з маімі здымкамі, а наша Вераніка прынесла намаляваны мой партрэт. На вячэру, на жаль, не засталіся ні Барыс Пятровіч, ні Алесь Бадак. А мы сядзелі аж да пачатку дванаццатай гадзіны. Жартавалі, успаміналі, марылі. Было хораша, як дома…

 

*

28.03.2015. Прачнуўся ў пяць гадзін раніцы ад таго, што баліць галава. Да абеду змагаўся за сваё здароўе. Нічога не дапамагло. Пасля таго, як Люда пайшла ў горад, надумаў памяняць пашпарт, з якім ужо да мора не пусцяць. А да мора ж хочацца! Пайшоў у домакіраўніцтва, дзе даведаўся, што трэба пасведчанні аб маім нараджэнні і шлюбе. Вярнуўся дамоў. Гадзіну шукаў дакументы. Нічога не знайшоў. Прыйшоў да пашпартысткі з аплачанымі квіткамі за тэрміновы абмен пашпарта. Жанчына падумала, што я прынёс патрэбныя дакументы, таму выдала бланк для запаўнення. Адзін сапсаваў. Папрасіў другі. Дала. Пісаў хвілін дваццаць. Пашпартыстка, атрымаўшы запоўнены бланк, папрасіла пасведчанні аб нараджэнні і аб шлюбе. «Не знайшоў. Мне сёння галава цэлы дзень баліць», — паскардзіўся я. «Пахмяляцца трэба!» — сказала жанчына. «Я не п’ю зусім!» — «Веру. Малады! Прыгожы! І жонка ў вас Рублёўская. Гэта ж яе крама побач з нашым будынкам…» — «Не. Жонка мая Рублеўская…» Пагаварыўшы яшчэ пару хвілін з пашпартысткай і распісаўшыся ў паперах, што здаў пашпарт без пасведчанняў, я пайшоў дахаты. Дома, перад тым як выпіць таблетку ад галаўнога болю, паглядзеў у люстэрка і сказаў з усмешкай: «Малады! Прыгожы! І жонка ў мяне Рублёўская!»

 

*

29.03.2015. Як жывую ваду, п’ю бярозавы сок прывезены з Лысай гары Аксанай Спрынчан і Ярашам Малішэўскім …

 

*

29.03.2015. Сніўся дзядзька Славік, які жыў у пасёлку Белае Луганскай вобласці. Ён там памёр на пачатку стагоддзя. Снілася, што скончылася вайна і я прыехаў да яго ў госці. Дзядзька водзіць мяне па сваёй сялібе і расказвае, дзе і што ў яго знаходзіцца. Зайшлі ў пакой, у якім на сценах на цвіках вісяць кнігі. На маё пытанне «Чые гэта творы?», дзядзька адказаў: «Цяпер я пішу вершы. Пры жыцці не было калі, а цяпер вось пішу…» Я зняў кнігу са сцяны, разгарнуў, а там сапраўды вершы, але не надрукаваныя, а напісаныя прыгожым почыркам. «У нас камп’ютараў няма…» — патлумачыў дзядзька і папрасіў, каб я расказаў пра гэта ўсім пісьменнікам, якія яшчэ жывуць…

 

*

31.03.2015. У майстэрні мастака ўсе поры года адначасова…

 

 

Красавік

 

*

1.04.2015. Некалькі дзён таму задаволена падумаў: «Сёлета перазімаваў не хварэючы…» І вось ужо трэці дзень лячуся. Распачаў слоік маліны, якую ў мінулым годзе мне з Людай падарыла Наста Грышчук. П’ю малінавую гарбату і ўспамінаю леташнія вандроўкі…

 

*

2.04.2015. У панядзелак патэлефанавала пашпартыстка і паведаміла, што без пасведчання аб шлюбе з Людмілай Рублеўскай мне новы пашпарт не зробяць. Тры вечары запар з Людай шукалі патрэбны дакумент. Пазнаходзілі шмат чаго, пра што даўно забыліся, што яно ў нас ёсць. Не знайшоўшы пасведчання, вырашылі зрабіць ягоны дублікат. Я патэлефанаваў у ЗАГС, дзе запыталіся: «Вы ўжо развяліся ці яшчэ збіраецеся?» Пасля тлумачэння, чаго я хачу, мне сказалі, што пасля аплаты іхніх паслуг мне тут жа выпішуць новы дакумент або дадуць спраўку, што я жанаты. Нягледзячы на сваю прыхварэласць, я планаваў на сёння заняцца дакументам, але раптам патэлефанавала дачка і мы даведаліся, што наша пасведчанне аб шлюбе знаходзіцца ў яе. Цяпер можна спакойна лячыцца…

 

*

2.04.2015. У нашым двары нехта запаліў кучу апалага лісця і цяпер дым паміж дамоў, як паміж берагоў, цячэ і ўпадае ў неба, як у беларускае мора…

 

*

2.04.2015. Вечарам, як звычайна, з паштовай скрынкі забіраю газеты. Нешта чытаю, нешта праглядаю. І вельмі рэдка нечаму дзіўлюся, бо, відаць, ужо маю такі ўзрост, што мяне нічым не здзівіш. А сёння раптам у адной газеце да артыкула «Хто вяскоўцу дапаможа?» бачу здымак, а на здымку свайго бацьку, якому цырульніца з камбіната бытавога абслугоўвання Валожынскага раёна робіць прычоску. Нічога дзіўнага не было б, калі 25 снежня 2012 года бацька не памёр. Разумею, што карэспандэнтцы з газеты далі здымак, які быў у КБА, і ўсё ж у мяне з’явілася, хоць і кволая, думка: «А можа, мой бацька жывы?»

 

*

5.04.2015. У скверы, праз які хаджу ў краму, тыдзень таму на дрэвах было адно вароніна гняздо. Сёння іх ужо чатырнаццаць. І я прайшоў пад кронамі дрэў, як пад сусветамі, у прасторых якіх зараджаецца жыццё…

 

*

5.04.2015. Каля крамы старая з вярбінкай, як з дубцом у пошуках старога, які не начаваў дома…

 

*

5.04.2015. Вербная нядзеля. Сяджу дома, як на вярбе…

 

*

6.04.2015. У некаторых шыкоўных папках з рукапісамі, як у Маўзалеі...

 

*

6.04.2015. У канцы тэксту дата яго напісання, як у начным лесе ліхтар…

 

*

7.04.2015. Немагчыма для ўсіх быць Гражданом…

 

*

7.4.2015. Прыходзіў малодшы брат аднаго пісьменніка, які памёр і які ў свой час быў вядомым. Не ведаю ці пісаў Пятро (назавём так наведвальніка), калі ягоны брат друкаваўся, ці пачаў тады, калі страціў родзіча. Галоўнае — Пятро піша і выдаў ужо некалькі кніг прозы на рускай мове. Калі б ён выдадзеныя раманы не паказаў, то я б і не ведаў, што яны існуюць. Пятро прыйшоў забраць рукапіс, які паўгода таму аддаў нам у выдавецтва. Падзякаваўшы за знаёмства, наведвальнік забраў раман і пайшоў, як цень старэйшага брата-пісьменніка...

 

*

7.04.2015. Не кожнае яйка сустрэне Вялікдзень…

 

*

8.04.2015. Талент дае Бог, а прэміі даюць Гражданы…

 

*

9.04.2015. У бібліятэцы імя Янкі Купалы перад супрацоўнікамі бібліятэк Мінскай вобласці прэзентаваў сваю кнігу «Заўтра была адліга». Не абышлося без віншаванняў з маім нядаўнім днём народзінаў. Пасля імпрэзы хадзіў у кнігарню «Букініст», каб па просьбе Міхася Казлоўскага купіць часопіс «Маладняк». Не паспеў. Нехта ўжо раніцай не пашкадаваў каля мільёна грошай. Ідучы да метро, сустрэў Алеся Разанава. Пастаялі, пагаварылі пра жыццё-быццё літарацкае і пра жураўліныя пункціры над Мінскам…

 

*

11.04.2015. Дзень пачаўся з радкоў:

 

Калі вадой напоўняцца сляды

І зоры пачарнеюць па-над намі,

Нібы бяроз сарваныя лісты

Вар’яцкімі не нашымі вятрамі,

Пачнецца іншы свет, дзе нас няма

І ўжо не будзе болей аніколі.

Мы сыдзем, як сусветная чума,

Як снег апошні ў павяснелым полі…

 

Паглядзеў у акно, а там сонечна і ў небе ні хмурынкі. Усміхнуўся і вырашыў не працягваць сваю самотную песню. Заўтра ж Вялікдзень!

 

*

11.04.2015. Каля школы міліцыі суботнік. Хлопцы і дзяўчаты мятуць аж пыл курыцца. Некаторыя сядзяць пад сцяной дома і нешта вясёлае расказваюць адзін аднаму. Без міліцэйскай формы і яны дзеці дзецьмі…

 

*

11.04.2015. Сёлета пячы велікодныя булкі не атрымалася. На кухні рамонт не закончыўся і ў нас ні вады, ні газу. Замэнчыліся. Сёння, апрануўшыся пацяплей (нядаўна хварэў), не пагаліўшыся, пайшоў у краму. Выбраў дзве самыя прыгожыя булкі. Аплачваю. Касірша гадоў сарака пяці пытаецца: «У вас пенсійнае пасведчанне?» «Не…» — адказаў я і, забраўшы булкі, паплёўся дахаты, як пенсіянер…

 

*

11.04.2015. На прыканцы нашай вуліцы Волаха нядаўна збудавалі царкву. Сёння туды з Людай хадзілі свянцаць велікодныя булкі і яйкі. Людзей было шмат. Запомніўся малады доўгавалосы худы бацюшка, які хадзіў сюды-туды, чытаў малітвы і свянцаў, што прынеслі да храма людзі, а таксама міліцыянер, які стаяў каля царкоўнай брамы, як кардонны…

 

*

12.04.2015. Вялікдзень. Успамінаюцца толькі бацькі і як з імі было добра…

 

*

13.04.2015. Паглядзеў «Зеркала» Марыны Мігуновай пра Марыну Цвятаеву. Фільм пра паэтэсу амаль без вершаў і без паказу, як яны пісаліся, а толькі пра ўзаемаадносіны з мужчынамі — гэта не фільм пра Цвятаеву…

 

*

13.04.2015. Прыходзіў Алесь Разанаў. Абмеркаваўшы ілюстрацыі да будучай кнігі пункціраў, гаварылі пра Хрыста і «Шлях-360». Калі Алесь Сцяпанавіч пакінуў нас, на вуліцы пацямнела, пайшоў дождж, малюючы на запыленых шыбах сцяжыны да паэзіі…

 

*

14.04.2015. Душна без паэзіі…

 

*

14.04.2015. Убачыць Парыж і жыць далей…

 

*

14.04.2015. Снілася вёска. Па асфальтаванай вуліцы ішлі бацькі, як па рацэ…

 

*

15.04.2015. Памёр Уладзімір Содаль. Хто цяпер будзе ў Вязынцы на святы паэзіі сядзець каля Купалавай студні прадаваць беларускія кніжкі?

 

*

15.04.2015. У Лондане памёр айцец Аляксандар Надсан. Напачатку 90-х, калі я працаваў у газеце «Наша слова», Надсан прыходзіў да нас у рэдакцыю. Гледзячы на яго і размаўляючы з ім, верылася, што Беларусь будзе жыць…

 

*

15.04.2015. З Ракава патэлефанавала цётка Марыя. «Відаць, нешта здарылася…» — з трывогай падумаў я і тут жа пачуў: «У мяне сёння юбілей, 75 гадоў. Запрашаю вашу сям’ю ў госці. У суботу прыязджайце на 15 гадзін да нас…» На жаль, не зможам паехаць. На працах аб’яўлены суботнікі…

 

*

16.04.2015. Ішоў дождж у пошуках парасонаў…

 

*

17.04.2015. У бібліятэцы Цёткі паэтычны тэатр «Арт.С» пад кіраўніцтвам Аксаны Спрынчан і Яраша Малішэўскага прадстаўляў паэтычна-міфалагічны праект «Сакральная Беларусь». Чатырнаццатая імпрэза была прысвечана месту (гораду). Выступілі Таццяна Барысюк, Ігар Клепікаў, Ірына і Максім Клімковічы, Серж Мінскевіч, Таццяна Пратасевіч, Людміла Рублеўская, Віка Трэнас, гурт «Мерада». Прыгожую народную песню праспявала Альжбэта Спрынчан-Малішэўская. Усе распавядалі пра гарады і сябе ў гэтых гарадах. Уладзімір Арлоў, Навум Гальпяровіч і Пятро Васючэнка хваляцца, што першае, што яны ўбачылі ў гэтым свеце — былі вежы Сафійскага сабора ў Полацку. Я ж з акна раддома ўбачыў вежы Пішчалаўскага замка, дзе ў свой час у турме сядзелі Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч, Карусь Каганец, Алесь Гарун, Якуб Колас. Я павінен быў нарадзіцца ў Валожыне, але бацькаў брат Славік, калі мама сабралася нарадзіць мяне, адвёз парадзіху ў Мінск. Пасля нараджэння ўпершыню ў Мінск я трапіў толькі праз пятнаццаць гадоў, калі цётка Галя прывезла мяне паступаць у архітэктурна-будаўнічы тэхнікум…

 

*

18.04.2015. З братам Вовам, сястрой Валяй і яе мужам Віцем ездзілі да бацькоў на Ракаўскія могілкі і ў Пугачы…

У метрах трыццаці ад могілак пракладаецца дарога. Яна стане адной з транспартных нітак, якая злучыцца з новай кальцавой дарогай, што праляжа ў кіламетры ад Ракава. Гледзячы на развернутую зямлю, падумалася, што, калі б цяпер быў Савецкі Саюз, то кальцавую дарогу маглі б пусціць па могілках…

Вова мокрай анучкай пачаў праціраць ад пылу помнік бацькам. І раптам бачым: на помніку амаль зніклі бацькоўскія фотаздымкі. Што рабіць? Трэба будзе ісці ў майстэрню, дзе замаўлялі помнік, і прасіць перарабіць. Хвілін дзесяць бедавалі. І тут брат узяў сухую анучку і пачаў нанова праціраць. Цуда! Здымкі зноў з’явіліся і такія ж выразныя!

За два месяцы, якія мы не былі ў бацькоў, непадалёку з’явілася дзевяць новых магіл. Адно супакоіла, што сярод памерлых няма маладых…

Прыехалі ў Пугачы. Каля хаты суха. У хаце ўсю зіму жыла цішыня. Завёў насценны гадзіннік. І паветра ў хаце пацяплела…

У садзе гаспадарылі шпакі, як нашы бацькі…

Адведалі дзядзьку Шуру з цёткай Дзінай. Даведаліся, што за зіму памерла некалькі вяскоўцаў, не дажыўшы да пенсіі. Мае равеснікі…

Падарыў сваякам сваю кнігу «Заўтра была адліга». Спадзяюся, што тое, што яны пра сябе там вычытаюць, не пакрыўдзіць іх…

На вуліцы час ад часу бачу старых вяскоўцаў. Усе яны падобныя на маіх маму і тату…

На буслянках стаяць буслы, як на сустрэчы закаханыя…

У Ракаве на азярыне плаваў лебедзь. Белы, як анёл…

Заехаліся да ракаўскай сваячкі Вольгі. У канцы яе агарода ўбачылі людзей, якія нешта робяць. Ад Вольгі даведаліся, што там рамантуюць помнік яўрэям. На тым месцы стаяла сінагога, дзе ў час вайны 4 лютага 1942 года немцы спалілі 950 ракаўскіх яўрэяў…

Вяртаючыся дамоў, думалі пра родных…

 

*

19.04.2015. Сёння ў мамы дзень народзінаў. Маме было б 85. Не было б мамы, не было б і мяне. Значыць у гэты дзень нарадзіўся і я…

 

*

19.04.2015. З Людай выбраўся ў цэнтр горада, каб скарыстацца бясплатнымі экскурсіямі па Мінску. На жаль, быў лёгка апрануты, а на вуліцы сцюдзёна і ветрана, таму вярнуўся дахаты. Застаўся б, калі б мала людзей прыйшло, а так за дзесяць хвілін да пачатку экскурсіі ўжо сабралася чалавек пяцьдзясят…

 

*

20.04.2015. Заўтра Радаўніца. Каля роднай хаты сяджу на лаўцы з бацькамі. Глядзім на заходзячае сонца...

 

*

21.04.2015. Радаўніца. Чорны кот, як чорны манах, сядзіць каля брамы на Кальварыйскія могілкі…

 

*

21.04.2015. Сёння ўсе дарогі вядуць на могілкі…

 

*

21.04.2015. Прайсці праз могілкі…

 

*

22.04.2015. Напрыканцы працоўнага дня да мяне ў кабінет упэўненна зайшоў высокі худы мужчына гадоў сарака пяці. Павітаўшыся, з торбы дастаў вялізарную папку і сказаў: «Прашу тэрмінова надрукаваць!» «А што гэта ў вас за твор? Проза? Паэзія?» — пацікавіўся я. «Не! Тут я крытыкую Біблію!» — адказаў мужчына. «Вы паказвалі свой твор каму-небудзь?» — запытаўся я. «Год праляжала ў царкоўным выдавецтве! Там не захацелі друкаваць!» — «І мы не будзем друкаваць!» — «І вы баіцеся анафемы! Што за народ пайшоў!» — сказаў мой наведвальнік і схаваў у торбу свой твор…

 

*

23.04.2015. Ветрана. Сонца, як саламяны капялюш Язэпа Драздовіча…

 

*

23.04.2015. Прыходзіў Васіль Раінчык з жонкай Ірынай Цвятковай. Рыхтуем кнігу «Верасы». «Я рукапіс не чытаў. Пасля. Гэта кніга — погляд Ірыны на тое, што адбывалася з намі. Тое, што я перажыў, я некалі сам напішу і гэта будзе зусім іншая кніга», — сказаў Васіль Пятровіч Алесю Бадаку і мне. Гаварылі недзе з паўгадзіны. Дрэнна, што не было дыктафона, бо тое, што расказваў Раінчык, мала хто чуў. Я сказаў Цвятковай, каб яна ўсё запісвала. «Я паціху сёе-тое ўжо запісваю…» — прызналася Ірына і ўсміхнулася…

 

*

23.04.2015. Сёння з мастачкай Кацярынай Дасько і Алесем Разанавым працягнулі працу над кнігай выбраных пункціраў. Сёе-тое добра ўжо вымалёўваецца. Аднак, магчыма, гэта здаецца, Алесь Сцяпанавіч не ўсімі ілюстрацыямі, а іх будзе каля трыццаці, задаволены. Пасля кнігі гаварылі пра Скарыну. На вуліцы было змрочна, бушаваў вецер, а нам з разанаўскай паэзіяй было светла, як у поцемках з ліхтаром…

 

*

24.04.2015. Снілася вёска. Рэйсавым аўтобусам з Амерыкі прыехаў Яўген Еўтушэнка. Я сяджу на лаўцы каля хаты. Паэт прысеў каля мяне і запытаўся: «Чаму бульбу не садзіш?»

 

*

25.04.2015. Па выдавецкіх справах з Алесем Бадаком хадзілі ў Нацыянальны мастацкі музей Беларусі. Пасля афіцыйнай размовы дырэктар музея Уладзімір Пракапцоў зрабіў нам амаль двухгадзінную экскурсію. Напрыканцы пазахапляліся талентам Леанарда да Вінчы. Мне ўзгадалася Італія і яе мастацкія музеі. Падумалася, што праз гадоў трыста і карціны некаторых нашых мастакоў набудуць пэўную каштоўнасць, а пакуль што глядзім на тое, на што глядзім…

 

*

25.04.2015. Іду дахаты. На пляцы Свабоды каля касцёла невялічкі натоўп. Што за свята? Вяселле. Відаць, толькі што закончылася вянчанне. Маладая задаволена ўсміхаецца. Малады, расшпіліўшы кашулю, курыць, нібыта ў апошні раз…

 

*

25.04.2015. У Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі наведаў пастаянную выставу беларускага мастацтва, якая час ад часу абнаўляецца. Карціна Міколы Селешчука, як была выстаўлена гадоў пяць таму, побач з творам Уладзіміра Тоўсціка, так і сёння на тым самым месцы. Ці вісяць творы іншых мастакоў на тых самых месцах, як і раней, не ведаю, бо з таго першага прагляду іншых карцін, якія былі побач адна з адной, не памятаю…

 

*

25.04.2015. На вуліцы сцямнела. Свецяцца, як тэлеэкраны, вокны. І ты глядзіш у іх з надзеяй убачыць голую жанчыну…

 

*

26.04.2015. Некалькі дзён таму з’явіліся радкі:

 

Часовых класікаў раманы й вершы

Згубіліся ў лясах бібліятэк.

А ў кнігах велічныя Храмы й вежы

І ўсё яшчэ жывыя сотні рэк

Згубіліся і зніклі назаўсёды,

Нібыта іх ніколі не было.

І белыя счарнелі параходы

І чорным снегам белы замяло.

 

Далей не пайшло. Але сёння з’явіўся працяг: «І ты гаворыш: «Гэта наша доля…» І я не знаю, што табе сказаць, Як пажадаць адно: «Пішы, як Толя! Пішы, калі не можаш не пісаць!» Атрымаўся верш, прысвечаны Анатолю Сысу…

 

*

26.04.2015. Алесь Квяткоўскі паклікаў у майстэрню паглядзець новыя працы. Я паглядзеў і на карціны з цыкла «Пагоня на Грунвальд», і на рудога мураша, які ў мастака са стала ўкраў пясчынку цукру і нёс некуды хаваць…

 

*

26.04.2015. З Людай ездзілі на Маскоўскія могілкі. Адведалі Васіля Быкава, Уладзіміра Караткевіча, Пімена Панчанку, Івана Шамякіна, Яўгенію Янішчыц і пакланіліся ўсім, хто побач з імі спачывае. На пахаванні Генадзя Бураўкіна не былі, таму не ведалі, дзе ягоная магіла. Пайшлі шукаць. Праз хвілін пятнаццаць знайшлі. Адразу падумалася, што сам Генадзь Мікалаевіч падказаў нам да сябе дарогу. Паблізу з Бураўкіным пахаваны Арлен Кашкурэвіч і Гаўрыіл Вашчанка. Някепская кампанія і тут збіраецца…

 

*

27.04.2015. Запыханы, папраўляючы на худым пераноссі чорныя, як жалобныя рамкі, акуляры, незнаёмец не ўвайшоў, а проста ўляцеў да мяне, як вецер у расчыненыя дзверы: «Ну вось і я! Я напісаў для цябе апавяданне! Друкуй!» Я выйшаў з-за стала. Паціснуў наведвальніку працягнутую халодную потную руку і прапанаваў сесці. «Мне няма калі тут у цябе заседжвацца! Будзеш друкаваць ці не?» — заявіў мужчына. «А дзе апавяданні?» — запытаўся я. «Калі будзеш друкаваць, то адразу прынясу!» — «Не чытаўшы, мы нічога не друкуем і нічога нікому не абяцаем!» — «А як цябе завуць?» — запытаўся незнаёмец. Пачуўшы адказ, мужчына зняў акуляры і сумна ўсміхнуўся: «Прабачце. Я не ў тое выдавецтва прыйшоў…»

 

*

27.04.2015. Працягнулі працу над кнігай Алеся Разанава «Такая і гэтакі: талакуе з маланкай дождж». Мастачка прапанавала некалькі варыянтаў вокладкі. Абмеркавалі. Потым яшчэ раз прагледзелі ілюстрацыі. Вымалёўваецца вельмі арыгінальная кніга. Алесь Сцяпанавіч задаволена ўсміхаўся. Гаварылі пра дождж, пра чарот, пра лістоту, пра журавіны і ў голасе Разанава мне чулася талакаванне дажджу з маланкай …

 

*

28.04.2015. З Наталляй Семашкевіч і Уладзімірам Марозам ездзілі ў Маладзечна ў бібліятэку «Верасок», дзе прынялі ўдзел у наукова-краязнаўчай канферэнцыі «Не наракаю на цябе, мой лёс…», прысвечанай 70-годдзю з дня народзінаў пісьменніка і навукоўца Рыгора Семашкевіча. Арганізаваў і вёў канферэнцыю Міхась Казлоўскі. З успамінамі пра брата выступіла Таццяна Міхайлаўна Семашкевіч. Даклады па творчасці пісьменніка зрабілі Лідзія Гардынец і Людка Сільнова. Успамінамі пра сябра падзяліўся паэт Мар’ян Дукса…

У 1979 годзе мой сябра з Латвіі Станіслаў Валодзька, здаўшы зімовую сесію, запрасіў мяне на сустрэчу з Рыгорам Семашкевічам, якому ён пакінуў вершы, каб той прачытаў і даў парады, што рабіць з творамі далей. Сустрэліся мы на калідоры філфака. Сеўшы на падаконне, Рыгор амаль паўгадзіны разбіраў творы Станіслава. Мне тады было дзявятнаццаць гадоў і для мяне тая сустрэча з Семашкевічам стала добрым літаратурным урокам, які потым мне доўга дапамагаў у напісанні твораў.

Мінула 33 гады, як нестала Рыгора Семашкевіча, але па сённяшні дзень памятаюцца ягоныя строфы:

 

Вайсковыя могілкі Мінска

Не будуць варот зачыняць.

Спыніся — далёкі ці блізкі, —

Тут маршалы нацыі спяць.

………………………………

Купала і Колас…

Раптоўна

Адчуеш свабодна зусім —

Не толькі радком загалоўным —

Ты ўсім абавязаны ім.

 

Нельга не забыцца пра верш, прысвечаны Францішку Багушэвічу, дзе ёсць радкі:

 

Якія дакоры

Бываюць у горы?

Імжыць праз гады сіратлівы пагляд.

На ўсю Беларусь мільён пракурораў

І толькі адзін, толькі ён адвакат.

 

*

28.04.2015. Галоўнае на балоце — не балота, а журавіны…

 

*

29.04.2015. Прайшла навальніца. Як над партовым горадам, над Мінскам, лятаюць чайкі і крычаць…

 

*

30.04.2015. Учора каля крамы «Алеся» скасілі траву. Прыгожа, пахуча, але тут трава ніколі не стане сенам…

 

 

Май

 

*

1.05.2015. Нікуды з дому не хадзіў. Быў адзін. Чытаў і спаў. І мне было добра, як дома…

 

*

2.05.2015. У маладосці спрачаліся, хто здаравейшы, а пасля пяцідзесяці — хто хварэйшы…

 

*

2.05.2015. З Людай хадзілі на плошчу Свабоды, дзе адбываўся Міжнародны фестываль вулічных тэатраў. Людзей было вельмі шмат, таму акрамя людзей амаль нічога толкам не паглядзеў. За дзве гадзіны, якія мы правялі на фестывалі, сустрэлі шмат знаёмых. З Людмілай Хейдаравай адзін аднаго сфоткалі. Сустрэўшы польскіх гімнастак, якія ўдзельнічаюць у міжнародных спаборніцтвах па гімнастыцы ў Мінску, я папрасіў, каб даказалі, што яны сапраўдныя гімнасткі, і яны, як гімнасткі, задзёрлі ўгору ногі. Я адразу іх сфоткаў. Навокал гучалі музыка і песні. П’яных і міліцыі не бачылі. Словам, усё было, як у пагарэлым тэатры…

 

*

2.05.2015. Багоўка, як кропелька золата на чорным крыжы забытай магілы…

 

*

2.05.2015. Мая Плісецкая. Лебядзінае возера. Паміраючы лебедзь. Памерла…

 

*

3.05.2015. Глядзеў фільм пра князёў. Узгадаўся выраз «князь сярэбраны». Так называў паэта Юрася Свірку Алесь Пісьмянкоў. Нярэдка Алесь называў старэйшага калегу па пяры «вучыцелям». І недарэмна ўзагадаўся Юрась Мікалаевіч — у яго 6 траўня дзень народзінаў і было б яму 82 гады…

 

*

3.05.2015. Яшчэ нядаўна думаў: «Калі ўжо дзень падаўжэе?!» Праз пяцьдзясят дзён дзень пачне карацець. Вось тут і жыві, і радуйся…

 

*

3.05.2015. Чым болей пішу, тым болей разумею, што іншага занятку, які б мне прыносіў задавальненне, я не маю…

 

*

3.05.2015. Учора, вяртаючыся з фестывалю вулічных тэатраў, на аўтобусным прыпынку сустрэў старога пісьменніка. Павітаўшыся, мужчына сказаў: «Я вас віншую з выхадам новых кніг! Нядаўна чуў па радыё, што ў мінулым годзе ў вас першы раз выйшла ажно чатыры кнігі!» «Гэта, відаць, не пра мяне! У мяне ў мінулым годзе выйшла адна кніга!» — запярэчыў я, але стары настойваў на сваім: «Чатыры! Чатыры! Першы раз! Чатыры!» Не ведаю, чым бы наша размова закончылася, калі б не прыйшоў аўтобус, у які я ўцёк ад суразмоўцы. І раптам сёння, узяўшы ў рукі кнігу «Першы папяровы снег», я зразумеў, што стары пісьменнік інфармацыю пра тое, што ў мяне выйшла кніга «Першы папяровы снег» у выдавецтве «Чатыры чвэрці» пачуў, як тое, што ў мяне першы раз адразу выйшла ажно чатыры кнігі…

 

*

4.05.2015. Дзесяць гадоў мінула, як нестала Анатоля Сыса. Дзевяць гадоў таму (2.05.2006. Радаўніца) у мяне з’явіўся верш «Каля магілы паэта». Усё было, як учора…

 

Год прайшоў, як Тут цябе няма...

Век міне, нібы міне зіма...

А зіма бясконцая цяпер.

Вецер вые, як галодны звер,

Ля тваёй магілы, ля крыжа,

На якім варона, як душа,

Што ад нас не хоча адлятаць,

Нас адных з зімою пакідаць

Не хацеў і ты, але пайшоў

З крыжам, як з агнём, у лес крыжоў,

Пад якімі ў вечнасці зямной

Землякі сустрэліся з табой

Не святым, самотным і чужым

Свету, у якім жыццё, як дым

Над пажарышчам, дзе сёння мы,

Як праталіны сярод зімы...

 

Год прайшоў, нібыта ты прайшоў

Між людзей, нібы сярод крыжоў…

 

*

4.05.2015. Чым больш часу не ўжываю моцныя напоі, тым больш шкадую, што не кінуў іх яшчэ раней…

 

*

4.05.2015. Ляжаць каля сметніцы старыя савецкія кніжкі, як дошкі пілаваныя…

 

*

5.05.2015. З самага ранку зайшоў стары. З партфеля, купленага, відаць, яшчэ ў мінулым стагоддзі, дастаў папку, завязаную зашмальцаванымі матузкамі і ўпэўненна заявіў: «Я тут хачу ў вас выдаць кніжку! Не пашкадуеце! Я сабе цану ведаю!» — «А што ў вас?» — запытаўся я. «Апавяданні. Некаторыя пры Кудраўцу друкаваліся ў «Нёмане». Потым Жыжэнка мяне нешта неўзлюбіў і мяне перасталі друкаваць…» — адказаў наведвальнік і паклаў на стол папку. Я развязаў матузкі і ўбачыў пажаўцелыя старонкі з машынапісным тэкстам. На тытуле рукапісу было пазначана: «1988 год». «А чаму ў 1988 годзе вы забралі з выдавецтва свае творы?» — пацікавіўся я. «Тады тут працавалі людзі, якім я не спадабаўся…» — адказаў стары і расказаў, якія нехарошыя людзі працавалі ў выдавецтве амаль трыццаць гадоў таму…

 

 

Перакладчык

 

6.05.2015. Адразу пасля абеду ў маім кабінеце прагучаў тэлефонны званок. Падымаю слухаўку і чую: «Можна ў вас кніжку выдаць?» — «Можна. А што ў вас? Проза? Паэзія?» — кажу я. «Пераклады Пушкіна, Лермантава, Ясеніна…» — адказвае суразмоўца. «А як ваша прозвішча? Вы вядомы перакладчык?» — цікаўлюся. «Прозвішча — гэта імя па бацьку?» — пытаецца перакладчык. «Прозвішча, калі перакласці на расейскую мову, гэта — фамілія» — тлумачу. Мужчына называе прозвішча. Я такога перакладчыка не ведаю. «А як вы перакладалі на беларускую мову, калі вы па-беларуску не размаўляеце?» — пытаюся і чую ў адказ: «Перакладаў па слоўніку…»

 

*

6.05.2015. Патэлефанаваў у Лягезы. Павіншаваў дзядзьку Віцю з днём народзінаў. Яму ўжо 82 гады. Клікаў у госці. Калі я ў Лягезах гадаваўся да школы, у дзесяці хатах было чалавек пяцьдзясят. Цяпер засталося чатыры. Дзядзька пры сустрэчы часта ўспамінае, як з гары яго са мной малым на возе панёс конь. Я не памятаю страху, бо мне было весела ад грукату колаў па брукаванцы, а дзядзька і сёння шкадуе, што тады ўзяў мяне з сабой у дарогу, якая магла закончыцца трагічна…

 

*

6.05.2015. У выдавецкі кабінет праз расчыненае акно заляцела пчала, нібы спалохалася самалётаў, якія толькі што праляцелі над горадам, рыхтуючыся да свята…

 

*

7.05.2015. У ціхай хмары маланкі водзяцца…

 

*

7.05.2015. Працягваем працаваць над кнігай Алеся Разанава «Такая і гэтакі: талакуе з маланкай дождж». Мастачка Кацярына Дасько ўжо наблізілася да завяршэння афармлення. Разыходзячыся, я пацікавіўся ў Разанава, што ён зараз творыць. Алесь Сцяпанавіч прызнаўся, што піша пункціры на літоўскай мове. Ужо ёсць 150 твораў і яшчэ плануе каля 200. Сёе-тое зачытаў нам. Мы слухалі, а на вуліцы з ветрам талакаваў дождж…

 

*

7.05.2015. Памёр баран, згнілі вароты…

 

*

7.05.2015. Упершыню на чэмпіянаце свету па хакеі наша зборная перамагла амерыканцаў з лікам 5:2. На нашым лёдзе свята…

 

*

8.05.2015. Снег на страсе, як белая кудзеля, і ручаіны, што сцякаюць са страхі, як ніткі, з якіх ткуцца палотны вясновых калюг…

 

*

8.05.2015. Заўтра еду ў вёску. Даўно не быў. Збіраюся, як з замежжа…

 

*

9.05.2015. З сынам Максімам, сястрой Валяй, яе мужам Віцем і іх дачкой Надзяй ездзілі ў Пугачы…

Па дарозе па вёсках ніякіх сцягоў, ніякіх плакатаў, якія б напаміналі пра сённяшняе свята, нідзе не бачылі. Сям-там людзі ў агародах, на сотках, а так ціха і сонечна…

Буслы ў буслянках стаяць, як моляцца…

У садах квітнеюць вішні і слівы. Яблыні яшчэ прачынаюцца…

Палі рунеюць, нібы ахопленыя зялёным агнём…

Прыехалі ў Пугачы а палове адзінаццатай. У вёсцы на вуліцы бязлюдна. Зрэдку праедзе легкавік і ніводзін сабака не гаўкне. А можа, іх у вёсцы і няма…

У хаце пасля зімы сцюдзёна. Парасчыняў дзверы, вокны і праз нейкі час гадзіннік на сцяне зацікаў весялей…

Дзядзька Толя прыгнаў каня. Запрог у плуг. Я хацеў, каб Максім заараў грады, але, паглядзеўшы, як ён арэ, сам узяўся за справу. Вучыць Максіма няма калі, бо каля дома працы і так хапае. Араць я сам навучыўся недзе ў гадоў пятнаццаць, а мо і раней, і з таго часу дома толькі я і хаджу за плугам…

Заараўшы зямлю пад грады, скасіў усю траву на нашай сялібе. Мама пахваліла б…

Віця з Максімам спілавалі на балаціне, што засталася ад сажалкі, каля нашага плота віхлы, якія былі пасаджаны бацькам гадоў трыццаць таму. Адна віхла падчас нейкага бурана павалілася і ледзьве не парвала электраправодку да нашай хаты. Праз нейкі час і астатнія дрэвы паваліліся б, бо ўжо напалову пасохлі. Дзядзька Шура, які жыве па-суседску, дапамог пілаваць. Калі праца была скончана, дзядзька сказаў: «Цяпер стала неяк нязвыкла… Усё сыходзіць у небыццё…»

Максім быў маладцом. Працаваў, як дарослы. Бабуля з дзедам, калі б жылі, радаваліся б, што вырас такі негультаяваты ўнук…

Валя з Надзяй пасадзілі грады. Прыляцеў шпак, сеў на плот каля град, нешта пасвістаў і паляцеў…

У агародзе цюльпаны і нарцысы, пасаджаныя мамай, усё яшчэ цвітуць. Ад іх светла на сялібе і ў душы…

З вёскі ў Мінск выехалі на пачатку дзясятай. Горад сустрэў нас салютам Перамогі…

 

*

11.05.2015. Мастак Дзмітрый Сарока падарыў мне свой каталог карцін. Мы з ім землякі. Ён нарадзіўся ў вёсцы Крапіўнікі, што ў паўкіламетра (праз рачулку Яршоўку) ад Лягез, дзе я гадаваўся да школы ў бабулі Ганны. Мастацтвазнаўца Таццяна Лявонцьева ва ўступным слове да выдання піша: «Сароку адначасова можна назваць і рэалістам, і імпрэсіяністам. Яго пейзажам уласцівыя светлы настрой, паэтычнасць і адмысловы рамантызм мастакоў старой школы, штосьці непераходзячае і вечна запатрабаванае, што будзе цікава людзям у розныя эпохі і часы. І яшчэ адно трэба падкрэсліць, самае галоўнае, на мой погляд, ва ўсіх яго працах — глыбокая нацыянальная прыналежнасць да роднай зямлі, да роднай Беларусі». 9 траўня Дзмітрый, наведваючы могілкі родных, заехаўся ў Крапіўнікі. Якраз дома была мая стрыечная сястра Аня. Пазнаёміўся. Паўспаміналі з ёй тыя Крапіўнікі, калі ў вёсцы было шматлюдна, і Яршоўка светла цякла і цякла за небакрай, куды заходзіць сонца…

 

*

11.05.2015. Нядаўна выйшла ў свет кніга Алеся Адамовіча «Война под крышами». Рыхтуем да друку «Сыновья уходят в бой». Наталля Аляксандраўна сёння прынесла фотаздымкі і шэсць тэкстаў песень Уладзіміра Высоцкага, што былі спецыяльна створаны да фільмаў па раманах. Я напісаў пісьмо сыну Высоцкага Мікіту з просьбай, каб ён дазволіў надрукаваць тэксты песень…

 

*

12.05.2015. Холадна. Пасля дажджу лістота на дрэве, як зялёны лёд…

 

*

13.05.2015. У бібліятэцы Акадэміі навук удзельнічаў у прэзентацыі Збору твораў Івана Шамякіна ў 23-х тамах. Здавалася б, пра што тут гаварыць, калі ўжо справа зроблена. Ды не! Прагаварылі амаль тры гадзіны. Найбольш запомніўся Міхась Мушынскі, які ў сваім выступленні закрануў праблему тэкстолагаў, якіх не хапае. Малыя заробкі, таму моладзь, якая прыходзіць пасля ўніверсітэта, адпрацаваўшы прымусовы тэрмін, уцякае. Было б шмат тэкстолагаў, дык сёння можна было б пачаць працу над зборам твораў Янкі Брыля, Аркадзя Куляшова і іншых класікаў беларускай літаратуры. А так маем тое, што мае…

 

*

13.05.2015. На праспекце Незалежнасці сустрэў мастака Валерыя Шкарубу. Потым разам ехалі ў аўтобусе. Гаварылі пра мастакоўскае і літаратарскае жыццё-быццё. На маё пытанне: «Хто цяпер купляе карціны?» — мастак адказаў: «Кітайцы!» Ад Валерыя даведаўся, што ўчора ў Віцебску патануў, пераплываючы Дзвіну, сын народнага мастака Беларусі Аляксандра Кішчанкі мастак-манументаліст Саша Кішчанка. Не даплыў метраў дзесяць да берага. Ён любіў плаваць…

 

*

14.05.2015. У бібліятэцы імя Янкі Купалы прэзентаваў кнігу «Заўтра была адліга». Вяла імпрэзу маладая супрацоўніца Музея гісторыі беларускай літаратуры. Дзякуючы абвестцы ў фэйсбуку сабралася даволі шмат людзей. Чалавек семдзесят. Па плане адразу пасля невялікай музычнай часткі павінна была Людміла Рублеўская са мной гаварыць пра мае творы. А тут і музыка адыграла, і супрацоўнікі музея і бібліятэкі па пару слоў сказалі, а Людмілы няма. Спазнілася на хвілін дваццаць. З-за працоўнага тлуму ёй чамусьці падалося, што трэба ехаць у Музей Янкі Купалы, і яна туды паехала. Павінна было з’явіцца яшчэ чалавек дваццаць студэнтаў, але яны вырашылі, што прэзентацыя будзе адбывацца ў Нацыянальнай бібліятэцы. Праз гэтыя недарэчнасці ўзгадалася даўняя прэзентацыя кнігі Алеся Пісьмянкова «Мы з братам» у кнігарні «Светач». Вёў імпрэзу Навум Гальпяровіч. Гаварыў цэлую гадзіну без Алеся, бо ён не прыехаў. Часта называў кнігу «Мы з братам». Адзін дапытлівы слухач пацікавіўся: «А дзе ж брат?» — «Хутка прыедзе!» — адказаў Навум. Пісьмянкоў жа з’явіўся толькі тады, калі людзі пачалі разыходзіцца. І той дапытлівы слухач з усмешкай заўважыў: «Вось і брат прыехаў!» Алесь спазніўся, бо якраз у гэты дзень гадзіннікі былі пераведзены на гадзіну наперад. Алесь не перавёў…

Калі закончылася прэзентацыя маёй «адлігі», да мяне падышоў Аляксей Шэін і падарыў мне і Людміле сваю кнігу «Сем камянёў», а мы яму падарылі свае выданні...

 

*

15.05.2015. На праспекце Пераможцаў сустрэў знаёмага Васіля, які працуе ў тэатры-студыі кінаакцёра. На маё пытанне: «Як справы?» — ён адказаў: «Калі мне вельмі дрэнна, то я ў бальніцы. Калі мне вельмі добра, то я ў мянтоўцы…»

 

*

15.05.2015. Прыходзіў Вітаўт Чаропка. Прынёс рукапіс кнігі выбраных твораў «Храм без Бога». Падарыў мне сваю карціну. Без рамкі. «Набудзеш сам! Якую захочаш!» — сказаў Вітаўт. Разабраўшыся з рукапісам, прайшліся па горадзе да вуліцы Танкавай, дзе ў адной з крам прадаюцца фарбы. У Вітаўта шмат задум і фарбы ў яго хутка змалёўваюцца. Ідучы, скардзіліся адзін аднаму, што амаль загінула школа рэдагавання твораў і што цяпер няма дзе пісьменнікам пасядзець, каб выпіць кавы ці чаго мацнейшага…

 

*

16.05.2015. Холадна. Квецень, як снег…

 

*

16.05.2015. З Людмілай выйшлі з дому ў гадзіну і вярнуліся задаволеныя жыццём у дзевяць…

Напачатку былі ў Школе маладога літаратара. Таленавітая моладзь расце. Праўда, хлопцаў малавата…

Сёння «Ноч музеяў». Пачалі вандроўку з Музея Пятруся Броўкі. Я ў ім быў упершыню. Ганна Севярынец вяла імпрэзу. Вядомыя пісьменнікі чыталі любімыя вершы любімых паэтаў. На століку ляжаў важкі том Тараса Шаўчэнкі, які (мая фантазія) выконваў ролю стрэльбы, што павінна была ў канцы імпрэзы выстраліць (стаць падарункам аднаму з выступоўцаў). І я «стрэлу» баяўся, бо ў Людмілы з сабой ужо была цяжкая торба. Шаўчэнка трапіў (супрацоўніца музея выцягнула са шкатулкі прозвішча) у Альгерда Бахарэвіча. Думаю, гэта знак — ён і будзе чарговым пераможцам літаратурнай прэміі імя Ежы Гедройца…

У кнігарні сустрэлі Алега Дзьячкова, які прывёз з Магілёва лекараў у тэатр Янкі Купалы на прагляд спектакля, да якога была яшчэ цэлая гадзіна. Алег пайшоў разам з намі да Музея Янкі Купалы. Дарогай Людміла і Алег размаўлялі пра розныя гістарычныя мясціны ў Мінску. Я моўчкі слухаў. У Купалаўскім музеі «ноч» павінна была пачацца ў сем гадзін, таму мы пайшлі ў Музей Максіма Багдановіча. Там трапілі на выступы этнакалектываў. Пад столлю музея, нібы застылыя ў палёце, былі мушка-зелянушка і камарык — насаты тварык, як анёлкі…

Вярнуўшыся да Музея Янкі Купалы, трапілі ў людскую раку, якая працякала праз сам музей, а потым разлівалася каля сцэны перад уваходам у будынак Песняра. У музеі ўсе праходзілі праз другі паверх, дзе каля кожнага экспаната стаялі экскурсаводы і распавядалі пра Купалу. Я ўпершыню ўбачыў дзверы з нумарам 414 гатэля «Масква», за якімі жыў Купала. Тут жа прысупкі, па якіх ішоў паэт, і парэнчы лесвічнага пралёту, праз які ён паляцеў у вечнасць. Паглядзелі на «прывід» Купалы і паслухалі верш у яго выкананні, які захаваўся. Уражвае. Еўропа! Не! Беларусь еўрапейская!..

Вярнуліся дамоў, як з той Беларусі, пра якую марылі нашы класікі…

 

*

16.05.2015. Недаходзячы метраў сто да Музея Пятруся Броўкі, з Людай натрапілі на здымкі нейкага фільма. Навокал было сонечна. Кіношнікі здымалі праліўны дождж з ветрам і хлапца з дзяўчынай пад вялікім чорным парасонам. Гледзячы на будучы эпізод фільма, узгадаліся радкі: «Сонца свеціць, дождж ідзе. Хлапец дзеўку ў лес вядзе. Дзеўка кажа: «Не хачу!» Хлапец кажа: «Заплачу!»…

 

*

17.05.2015. Калі заўважаю, што нехта з маіх шматлікіх фэйсбучных сяброў, якіх у большасці я асабіста не ведаю, раптам адваліўся, заадно ў думках паўтараю: «Спадзяюся, што чалавек не памёр…»

 

*

17.05.2015. Чалавек, які часта без патрэбы паўтарае, як заклён, слова «кашмар», урэшце сам робіцца кашмарам…

 

*

17.05.2015. Нашы людзі ў бібліятэку, каб там выступіць, на таксі не ездзяць…

 

*

17.05.2015. Бяры рукапіс, ідзі дамоў…

 

*

17.05.2015. Рама без карціны пад кустамі, як вялізны абаранак, што драўляным і квадратным стаў…

 

 

Чаропка і калгас

 

18.05.2015. Прыходзіў Вітаўт Чаропка. Прынёс анатацыю для будучай кнігі. Паўспаміналі былыя часы, былую эпоху. Апошні раз Вітаўт удзельнічаў у літаратурнай вечарыне 25 красавіка 1996 года ў Музеі Максіма Багдановіча. На мае словы «Трэба ў людзі выходзіць!» Вітаўт адказаў: «А калі працаваць?» І ўсё ж я запрасіў Чаропку ў бібліятэку імя Цёткі на вечарыну «У-Зорныя сем’і», якая пройдзе 19 траўня. «Хто там будзе?» — пацікавіўся сябра. «Ірына і Максім Клімковічы, Аксана Спрынчан і Яраш Малішэўскі, я з Людмілай Рублеўскай, Ганна і Стыў Крамеры», — адказаў я. «Хто такія Крамеры?» — «Музыка з жонкай спявачкай…» — «Сымон-музыка з жонкай!» — «Амаль што…» — «У мяне ўжо каля 70 карцін», — прызнаўся Чаропка. «Давай выставу зробім у бібліятэцы. А потым вечарынку ў калгасе!» — прапанаваў я. «У калгасе? Не! У калгасе не хачу!» — замахаў рукамі мой суразмоўца. «Калі я кажу пра вечарынку ў калгасе — гэта азначае, што пасля імпрэзы будзе добры фуршэт…» — патлумачыў я. Вітаўт заўсміхаўся і сказаў, што падумае над маёй прапановай, а потым распавёў, што свой «Храм без Бога» апошні раз ён чытаў у 1992 годзе. Пасля гэтага доўгі час баяўся перачытваць. Можа, слаба ўсё. Асмеліўся нядаўна. Прачытаў старонак пятнаццаць. Нічога. Можна чытаць і сёння, і дабавіў: «Цяпер сур’ёзную прозу пісаць па 500—600 старонак — гэта самагубства…»

 

*

19.05.2015. Ездзіў у Маладзечына. Выйшаў спецыяльна на прыпынку электрычкі «Фестывальная», дзе мяне сустрэў Міхась Казлоўскі, каб, ідучы ў бібліятэку №6, зайсці на могілкі да Міколы Ермаловіча. Мінула пятнаццаць гадоў, як з намі няма Міколы Іванавіча. Час ляціць. Каля магільнай агарожды клён, які здавалася б учора быў танюсенькім, стаў камлістым і кроністым. Пастаялі, паўспаміналі, пасумавалі і пайшлі ў бібліятэку, дзе нас ужо чакалі дзеці са школы №1 імя Янкі Купалы. Дзявяты клас. Землякі. Слухалі аповеды з майго «Пугачоўскага цырульніка» і вершы з кнігі «Заўтра была адліга». Задавалі пытанні. Жартавалі. Смяяліся. Харошыя растуць дзеці і хочацца верыць, што і яны будуць ведаць, што напісаў і дзе пахаваны Мікола Ермаловіч…

 

*

19.05.2015. З Людмілай Рублеўскай, Ірынай і Максімам Клімковічамі ўдзельнічаў у спектаклі нон-фікшн паэтычнага тэатра «Арт. С.» «У-Зорныя сем’і», які прайшоў у бібліятэцы імя Цёткі. Сцэнарыстамі і рэжысёрамі былі Аксана Спрынчан і Яраш Малішэўскі. Шмат цікавага даведаўся з гісторыі кахання Ірыны і Максіма. Асабліва ўразіла тое, што Максімава бабуля была супраць яго шлюбу з Ірынай. Старая мела іншыя планы. Пасля вяселля яна дваццаць гадоў (аж да сваёй смерці) не размаўляла з унукам і ягонай жонкай, жывучы з імі ў адной кватэры. Калі спектакль скончыўся, мы за гарбатай яшчэ доўга распавядалі гісторыі са свайго жыцця…

 

*

20.05.2015. Жыву амаль у цэнтры Мінска. За акном у двары чайкі ўсё крычаць і крычаць. І я часам думаю, што мой дом стаіць на беразе Балтыйскага мора…

 

 

Практыка

 

20.05.2015. Верасень 1976 года. Я з аднакурснікамі Мінскага архітэктурна-будаўнічага тэхнікума на практыцы ў Клецкім раёне. Жылі мы каля лесу пад наглядам дзвюх выкладчыц у вялікім, як казарма, цагляным адапавярховым будынку. Кожную раніцу нас развозілі па аб’ектах, а вечарам вярталі. Я клаў асфальт у вёсцы Садовая, якая да саветаў мела назоў Блядзічы. З мясцовымі жыхарамі мы амаль не кантактавалі, і здавалася, што практыка закончыцца без прыгод. За два дні да вяртання ў Мінск мы вырашылі зладзіць сабе свята. Распыталіся ў людзей, дзе можна набыць добрай самагонкі. Вечарам, калі вярнуліся з будоўляў, пайшлі на хутар у кіламетрах пяці ад нашага жытла. Дзяўчат пакінулі дома рыхтаваць закуску. Нас, падшыванцаў, было чалавек пятнаццаць. На хутар прыйшлі, калі ўжо сцямнела. Набылі пару слоікаў самагонкі. Радасныя, вяртаемся да шашы. І раптам нам у вочы засвяцілі фары грузавой машыны. Тут жа перад намі з цемнаты паўсталі нейкія хлопцы. Чалавек дваццаць. Розных узростаў. Ад пятнаццаці да гадоў дваццаці пяці. У кожнага ў руках зброя — матацыклетныя ланцугі, манціроўкі, ламы, салдацкія дзягі. З шумлівага натоўпу да нас выйшаў высокі шыракаплечы дзяцюк, узброены кастэтам, і заявіў: «Мы нікога не будзем чапаць! Толькі аддайце нам самагонку і жыдкоў! І можыце быць вольнымі!». Пачуўшы гэта, мы збіліся ў невялікую сцяну, за якой схавалі Гальперына, Гурэвіча і Гранзберга. Пакуль мы аддавалі самагонку, хлопцы паўзком уцяклі ў лес. Забраўшы напой, дзяцюк запытаўся: «А дзе жыдкі?» «Няма! Мы ўсе беларусы!..» — адказаў стараста нашай студэнцкай групы. «А мы зараз праверым!» — і да нас з ліхтарыкам падышоў невысокі хлопец гадоў сямнаццаці і, становячыся на дыбачкі, пачаў кожнаму свяціць у вочы і пытацца, дыхаючы ў твар перагарам: «Ты жыд ці не?» Разборкі цягнуліся недзе з паўгадзіны. Не знайшоўшы сярод нас жыдоў, дзяцюк з кастэтам сказаў: «Мы сёння добрыя! Можаце ісці дамоў!» І мы пайшлі, а следам, пазалазіўшы ў кузаў машыны, паехалі мясцовыя. Хутка, выпіўшы самагонку, яны пачалі гарлаць: «Аддайце жыдоў!» Убачыўшы непадалёку ад шашы лес, наш стараста даў каманду: «Хлопцы! На пяту!!!» І мы пабеглі. Следам за намі па прыдарожных каўдобінах паімчала машына, з кузава якой чуліся гіканне і свіст. Не помню, як я забег у лес, і колькі па ім бег, але, калі спыніўся, то навокал нікога не было і толькі чулася (мне здавалася, што на ўвесь свет) грукатанне майго сэрца. Праз гадзіны тры блукання па лесе я прыйшоў да нашага жытла. Яно было асвечана фарамі машыны, каля якой стаялі ўзброеныя мясцовыя і крычалі, патрабуючы выпіўкі і дзяўчат. Падкраўшыся да акна, якое глядзела на лес, я пастукаў у шыбу. Мне адчынілі, і я трапіў да аднакурснікаў. Некаторыя паспелі дабрацца дамоў раней і ўжо змаглі ўзброіцца, чым хто мог. Хацелі выклікаць міліцыю, не атрымалася, бо бандзюкі перарэзалі тэлефонныя драты. Перамовы з імі вялі нашы выкладчыцы, стоячы на ганку, пад нашай аховай. Супрацьстаянне цягнулася да гадзін сямі раніцы. І толькі, калі нас мясцовыя пакінулі ў спакоі і ўзышло сонца, дамоў вярнуліся Гальперын, Гурэвіч і Гранзберг…

 

*

21.05.2015. Праліўся дождж, і апусцела неба, як божае вядро…

 

*

21.05.2015. Быў час, калі я разоў дзесяць на год ездзіў у Маладзечына, дзе далей з Міхасём Казлоўскім вандраваў па нашай Віленшчыне. Высупалі ў бібліятэках і школах. Потым нярэдка на апошняй электрычцы я вяртаўся ў Мінск. Праязджаючы станцыі Аляхновічы і Дубравы, часта (чамусьці асабліва зімой) хацеў сысці на пусты перон і пайсці праз ноч у родныя Пугачы. Дзесяць кіламетраў — не за свет. Але не сыходзіў, бо адразу ўспамінаў, які адзін п’яны аднавясковец ноччу не дайшоў дамоў з суседняй вёскі. Сеў пад дрэвам адпачыць, заснуў і змерз. Некалькі дзён таму, вяртаючыся з Маладзечына, у дарозе надумаў верш:

 

Электрычкі вагоны пустыя

Адзіноту праз цемень вязуць

І палохаюць цені начныя,

Што абапал чыгункі жывуць.

Я сыду на прыпынку няспешна,

На якім не чакаюць мяне

І ад гэтага сумна і смешна

Будзе мне ў гэтай ранняй вясне,

Дзе няма ні снягоў, ні лістоты,

А вятры, халады і дажджы.

На прыпынку слупы ад самоты,

Як зламаныя ў зімку крыжы,

Да якіх мы прыходзілі светла,

Электрычку чакалі, як лета,

Каб ніколі сюды не вяртацца…

 

Так. Хацелася не вяртацца ў вёску, але гэта было даўным-даўно. Мне тады было пятнаццаць гадоў…

 

*

21.05.2015. Калі няма сонца ў небе, яго нібыта зусім няма…

 

*

21.05.2015. З Мазыра прыязджала жанчына. На пенсіі. Прывезла ў дзвюх торбах раман. Напісаны ад рукі. Пачытаў некалькі старонак. Запытаўся: «Даўно пішаце?» «Са школы! Нідзе не друкавалася. Гадоў трыццаць таму хадзіла ў «Нёман» з вершамі. Параілі больш не пісаць. А я ўсё ж пісала», — адказала жанчына і, гледзячы самотна на мяне, пацікавілася: «А дзе тут у Мінску макулатуру прымаюць?»

 

*

22.05.2015. Пакуль пад дрэвам чакаў, калі суцішыцца дождж, навярцеліся ў галаве радкі:

 

Я схаваўся пад дрэвам, як воўк, ад дажджу.

На маланкі, нібыта на смерць, я гляджу.

Гром грыміць, быццам падаюць з неба крыжы,

Па якіх уздымаліся ў хмары дажджы…

 

*

22.05.2015. На кожнага Сабаку ёсць свой Граждан…

 

*

22.05.2015. Іду праз дождж. Вада халодная, як мёртвая...

 

*

23.05.2015. У якасці літкансультанта ўдзельнічаў у ІХ абласным злёце маладых паэтаў Міншчыны «Слова Купалы да творчасці кліча». Пад такім жа назовам выйшаў зборнік вершаў, дзе змешчаны творы 47 аўтараў. Сярод іх — людзі розных прафесій, студэнты і школьнікі.

У купалаўскія Акопы выехалі ад Мінскай абласной бібліятэкі. Я сядзеў побач з Міколам Чарняўскім, а Галіна Каржанеўская з Таццянай Сівец. Па дарозе абмяркоўвалі творы маладых, дзяліліся ўражаннямі. Пад’язджаючы да Лагойска, Чарняўскі ўзгадаў радок Ніла Гілевіча: «Гарыць, гарыць мая Лагойшчына…» і тут жа да яго дабавіў, што заўсёды казаў, чуючы гэтыя словы Гілевіча, Рыгор Барадулін: «…і ўся паэзія гарыць».

«Дзе канчаецца асфальт?» — запытаўся ў мяне Мікола Чарняўскі. Я падумаў і адказаў, што не ведаю. «Асфальт канчаецца там, дзе пачынаецца твой Валожынскі раён! Праўда, гэта было гадоў пяцьдзясят таму. У Валожынскім раёне ўсе дарогі былі брукаваныя…» — сказаў Мікола Мікалаевіч. Сапраўды, у нас амаль усе дарогі былі брукаваныя. Я памятаю, як з Лягез у Ракаў ездзілі па брукаванцы. Ды і сёння ў дзядзькі Віці ў Лягезах каля хаты ў двары ляжыць брук…

У Харужанцах, дзе знаходзіцца філіял Музея Янкі Купалы «Акопы», прайшло свята паэзіі. Са сцэны разам з намі, літкансультантамі-настаўнікамі, высупалі маладыя паэты. Было сонечна і святочна. На злёце паэтаў Міншчыны я ўдзельнічаў шосты раз. Гледзячы на сцэну, узгадваў тых, хто тут раней выступаў і ўжо ніколі не выступіць. Адны адышлі ў лепшы свет, другія ўжо з кватэр не выходзяць, трэціх сюды не запросяць. Сумна. І ўсё ж не так сумна, як часам падаецца, бо новыя паэты нараджаюцца, растуць і пішуць беларускія вершы пра Беларусь…

 

*

24.05.2015. Сёння Людміла Рублеўская была экскурсаводам па Кальварыйскіх могілках. Правесці экскурсію папрасіў старшыня Магілёўскай гарадской арганізацыі ТБМ імя Ф. Скарыны Алег Дзьячкоў, які прывёз у Мінск поўны аўтобус людзей. Дзве гадзіны мы хадзілі па могілках. Час ад часу я дапаўняў Людміліны аповеды пра знакамітых дзеячаў культуры і іх родных, якія спачываюць на Кальварыі. Потым разам з магілёўцамі мы наведалі Прылукі, дзе стаіць палац Чапскіх. З 1872 года Прылукі былі ўладаннем вядомага калекцыянера і нумізмата Эмерыка Чапскага, а з 1897 года — ягонага сына Юрыя (Ежы). Цяпер у палацы месціцца інстытут аховы раслін. У палацы Чапскіх быў зняты першы ў БССР мастацкі фільм «Лясная быль». Гэта чорна-белае нямое кіно выйшла на экраны 26 снежня 1926 года. Агледзеўшы палац, мы паехалі ў вёску Воўкавічы, дзе ў 1904 годзе быў збудаваны касцёл Сэрца Езуса і Найсвяцейшай Панны Марыі. Асноўную частку сумы на будаўніцтва ахвяраваў граф Е. Чапскі. У 1950-я гады касцёл быў зруйнаваны. Непадалёк ад месца, дзе быў касцёл, узвышаецца вялікі чорны мармуровы крыж. Гэта магіла жонкі фундатара касцёла Юзэфы Караліны Чапскай. Помнік быў зроблены ў Варшаве, а потым прывезены на могілкі. Далей экскурсія працягнулася без нас. У Станькаве і Койданаве мы з Людмілай былі. У Мінск вярнуліся на прыгарадным аўтобусе, задаволеныя знаёмствам з магілёўцамі і экскурсіяй…

 

*

26.05.2015. Маладзік, як мяч прабіты, з якога паветра сышло…

 

*

26.05.2015. Дзьмухаўцы, як дым застылы цыгарэтны…

 

*

26.05.2015. Дыскрымінацыя ў паэзіі: ёсць белыя вершы, і ўсе астатнія…

 

*

27.05.2015. Каменне — ненароджаныя вершы ляжаць на полі, дзе была вайна…

 

*

27.05.2015. Удзельнічаў у адкрыцці выставы ў гімназіі-каледжы мастацтваў, прысвечанай 70-годдзю Перамогі. Пахадзіў па калідорах. Паўспамінаў, як сюды кожны дзень сем гадоў вадзіў дачку і сына. Яшчэ працуе іх першая настаўніца Зінаіда Кірылаўна. Зазірнуў у клас. Дзеці як дзеці, і ўсё ў гімназіі-каледжы, здаецца, добра, але няма таго, што раньш было. Развітаўшыся з Зінаідай Кірылаўнай, выйшаў на вуліцу. На вуліцы дождж. Сумны, як я…

 

*

28.05.2015. У восем гадзін прыйшоў на працу. Каля дзвярэй майго кабінета ўжо стаяла жанчына. Гадоў за пяцьдзясят. Прыехала здалёку. Прывезла вершы. Напісаныя пад Цвятаеву і Ахматаву. Нядрэнна напісаныя. Рэдка такое бывае, каб не малады чалавек прыйшоў, нідзе не друкаваўшыся, з творамі падобнага ўзроўню. Звычайна вершы слабенькія, тыпу: «Я цябе любіла. Ты мяне любіў. Я цябе забыла. Ты мяне забіў…» Прагледзеўшы некалькі твораў, я выказаў сваю думку і папрасіў пачытаць, бо вершы былі запісаны ў сшытку часам не вельмі разборліва. Жанчына пачала чытаць, а я час ад часу пахвальваць. Запытаўся, як завуць. Запісаў. Гаварылі амаль гадзіну. Здавалася б, усё скончыцца добра. Ды не! Калі я сказаў, што мы, на жаль, не маем магчымасці друкаваць усіх, хто хоча, бо ёсць адбор і ёй трэба спачатку надрукавацца хаця б у «Нёмане», жанчына з мілай ператварылася ў нямілую: «А навошта вы запісалі, як мяне завуць?» Давялося парваць і выкінуць у сметніцу паперчыну. Праўда, праз хвілін пяць я ўсё ж здолеў растлумачыць цяперашнюю сітуацыю з паэзіяй, якая стала амаль нікому не патрэбнай. Развіталіся, усміхаючыся адзін аднаму. Праз хвілін дзесяць прыйшла яшчэ адна паэтка. Ёй вылучыў з паўгадзіны часу. Потым жанчына з казкамі. Зноў прагаварылі з гадзіну. Толькі выйшла з кабінета казачніца, як з’явілася бабулька з паэмай пра Мінск. За бабулькай зайшла жанчына з прозай. Незаўважна і абед прайшоў. Пасля трох гадзін я выйшаў па выдавецкіх справах у горад і сустрэў на вуліцы п’яных хлопцаў у форме пагранічнікаў. Сёння іх свята. Паглядзеўшы на хлопцаў, усміхнуўся: «Няма каму мяжу ахоўваць, вось і пісучыя жанчыны прарваліся да мяне…»

 

*

28.05.2015. У творчасці, як у вялікай чарзе, могуць затаптаць...

 

*

29.05.2015. Сёння не людзі залежаць ад Паэзіі, а Паэзія ад людзей...

 

*

30—31.05.2015. Мой зямляк Павел Каўрыга, які выкладае ў БДУ на геафаку, запрасіў мяне выступіць перад студэнтамі, што на Валожыншчыне каля вёскі Калдыкі на геастанцыі «Заходняя Бярэзіна» праходзяць практыку…

Дробныя птушкі перад машынай пералятаюць дарогу, як самагубцы ці экстрэмалы…

На палях ходзяць буслы, як геадэзісты…

За Валожынам стаіць вятрак, нібыта знак, што тут Еўропа…

Прыехалі а чацвёртай гадзіне. На геастанцыі, якая знаходзіцца ў лесе, цішыня. Студэнты разышліся па сваіх вучэбных справах. З доміка выйшаў выкладчык, які пачуў, што мы прыехалі. «Учора ў нас быў Глобус…» — расказваючы пра лясное жыццё-быццё, паведаміў мужчына. Пачуўшы пра гэта, я падумаў: «Маладзец Валодзя, што наведаў адарваных ад горада студэнтаў». Праз паўгадзіны я даведаўся, што тут учора быў не Адам Глобус, а студэнцкая вечарына «Музычны глобус»…

Сосны, як геадэзічныя збудаванні…

У лесе студэнты з заплечнікамі, як дыверсанты…

Спявалі птушкі. Раптам стала ціха і пайшоў дождж. Адна музыка замяніла другую…

Над поймай ракі праляцелі два лебедзі. Белыя, як анёлы…

Пасля вячэры ўсе сабраліся ў клубе. Вечарына пачалася з «Купалінкі», якую праспявала студэнтка чацвёртага курса. Яна для сяброў ужо свая эстрадная зорка. Лізавета Гурская прачытала верш Уладзіміра Караткевіча «Беларуская песня». За гэта я падарыў ёй сваю кніжку «Заўтра была адліга». Потым гучалі вершы, што напісалі самі студэнты падчас практыкі. Вайсковец праспяваў «Тры чарапахі» Лявона Вольскага. Амаль да адзінаццаці гадзін выступаў я. Вёў імпрэзу Уладзімір Малашэнкаў. Напрыканцы Павел Каўрыга падарыў мне сваю кнігу «Метэаралогія і кліматалогія (Беларуска-руска-англійскі даведнік) з аўтографаміі студэнтаў сваёй кафедры.

Да дзвюх гадзін ночы з выкладчыкамі гаварылі пра жыццё-быццё. Па іх просьбе чытаў вершы. Слухалі, не перабівалі…

Схадзіўшы на студэнцкую лінейку, з Паўлам Каўрыгам паехалі ў Мінск. У некалькіх кіламетрах ад геастанцыі на ўскрайку лесу я заўважыў вялікага рыжаватага зайца. Ён назіраў за намі, нібыта студэнцкі дазорац, які замаскіраваўся пад зайца…

 

*

31.05.2015. З Людмілай хадзілі да Ратушы, дзе потым з экскурсаводам, а таксама князем Радзівілам Чорным і ягоным сямействам вандравалі па Верхнім горадзе. Народу сабралася шмат. На экскурсійны натоўп мінакі глядзелі па-рознаму: тры загарэлыя расейцы гадоў пад пяцьдзясят, пачытаўшы шыльду на Ратушы, прайшлі праз нас, як праз высокую траву. Нейкія замежнікі, якія сядзелі за столікамі вулічнай кавярні, калі мы праходзілі каля іх, сустрэлі Радзівіла і ягонае сямейства воплескамі і воклічамі захаплення. Павандраваўшы па Верхнім горадзе, каля Ратушы экскурсавод Ганна правяла конкурс на веданне гісторыі. Мы з Людмілай не адбіралі ў прысутных магчымась выйграць прызы. Нейкі час я пазабаўляўся з малымі радзівілятамі, адзін з якіх сказаў, што ён некаранаваны кароль…

 

 

Чэрвень

 

*

1.06.2015. Галоўную прэмію Гедройца за найлепшую беларускамоўную прозу, а таксама прыз чытацкага галасавання атрымаў Віктар Казько за кнігу «Час збіраць косці». Прадстаўляючы намінантаў, выступоўцы гаварылі са сцэны, нібыта чыталі белыя вершы. І ўсё ж найбольш запомніўся Андрэй Федарэнка, які, наколькі ўмее пісаць выдатную прозу, настолькі не ўмее выступаць на публіку. Праўда, і гэтым ён таксама цікавы, як празаік…

 

*

3.06.2015. З Маладзечына прыязджаў Міхась Казлоўскі. Падарыў мне зборнік «Там, дзе Уша серабрыцца», у якім прадстаўлены 32 творцы, дзейнасць і жыццё якіх непасрэдна звязана з маладзечанскім краем. Укладанне і прадмова Міхася Казлоўскага. На вокладцы зборніка фотаэцюд Генадзя Селядца «Лета». Ва ўступным слове Міхась напісаў: «У свой час Генадзь Каханоўскі, праглядаючы чарговы нумар часопіса «Маладосць», з відавочным гонарам прамовіў: «Глядзі, нашы ідуць у літаратуру». Для мяне Маладзечаншчына — родны край, і таму я з задавальненнем паўтараю за Генадзем Каханоўскім: «Нашы ідуць у літаратуру!» Акрамя зборніка Міхась Казлоўскі падарыў мне паштоўку, выдадзеную ў Познані з нагоды выхаду ў «Мастацкай літаратуры» кнігі пра Язэпа Драздовіча «Праз церні да зорак»…

 

*

5.06.2015. З Іванам Вараўкам сябрую з часу (1980-я гады) нашага знаёмства на літаб’яднанні «Крыніцы» пры «Чырвонай змене». Цяпер зрэдку сустракаемся, а так усё па тэлефоне дзелімся сваімі жыццёвымі навінамі. Іван нарадзіўся ў вёсцы Ілья на Вілейшчыне. Працуе на заводзе ў Мінску. Зрэдку піша вершы і яшчэ радзей друкуецца. Нікому, хто хадзіў на літ’абяднанне і потым выбіўся ў вядомыя пісьменнікі, Іван не зайздросціць. Сёння мы з ім сустрэліся. Гаварылі пра бацькоў. Іванавай маці 90 гадоў. Цяпер яна, на жаль, у бальніцы. Сёе-тое новага з вершаў пачыталі адзін аднаму. На маё пытанне: «Чаму мала пішаш?» Іван адказаў: «Не хачу! Я магу насачыняць сотні вершаў кшталту гэтага:

 

Гляджу я цілівізар вечарамі

І цэлу ноч яго глядзець гатоў.

А раніцай я крочу за грыбамі,

Хоць у гародзе мора агуркоў…

 

але ж гэта не высокая паэзія, таму і не псую паперу…»

 

 

З жыцця Гражданоў…

 

5.06.2015. На сайце «НН» з’явілася інфармацыя: «Пад Мінскам работнік жаночага манастыра шпакоўняй забіў сабутэльніка…»

 

*

6.06.2015. Удзельнічаў у ХV Нацыянальным фестывалі беларускай песні і паэзіі ў Маладзечыне. Напачатку наведалі Вязынку. Чыталі вершы каля помніка Янку Купалу. На дзіва людзей прыйшло нямала. Потым у Маладзечыне ў Палацы культуры выступіў у паэтычнай гасцёўні «Красуй, Беларусь». Думаю, што многіх цікавіць адказ на пытанне: «Як там на фестывалі было?» Мой адказ: «На жаль, вас там не было, таму так было, як было. І магло быць лепей, але і магло быць горай…»

 

*

7.06.2015. Прачытаў!!!!!! Чацвёртую, заключную кнігу цыкла раманаў Людмілы Рублеўскай «Авантуры Пранціша Вырвіча, здрадніка і канфедэрата». У беларускай літаратуры падобнай маштабнасці і моцы твора (усе чатыры кнігі) няма. Можаце мяне за гэтую выснову пабіць, але я ад яе не адмоўлюся. Я гэта гавару не таму, што Людміла Рублеўская мая жонка, а таму, што чытаю амаль усё і ўсіх і гэты раман у чатырох кнігах прачытаў ад першай да апошняй старонкі і як чытач, і як рэдактар, і як крытык. І калі б гэты твор быў напісаны іншым выдатным пісьменнікам-мужчынам, а іх у нас на сённяшні дзень столькі, што можна на пальцах адной рукі пералічыць, то… Словам, віншую ўсіх, хто радаваўся і будзе радавацца, чытаючы Людмілу Рублеўскую, што ў нас, у беларусаў, ёсць цыкл выдатных гістарычных раманаў пра Беларусь XVIII стагоддзя.

 

*

7.06.2015. Перад маім акном праляцеў недакурак, як збіты шпіёнскі лятаючы апарат, і, упаўшы на скошаную траву каля пад’езда, задыміўся…

 

*

8.06.2015. Здаецца, чым усё больш вясной спілоўваюць таполяў, тым у чэрвені усё больш тапалёвага пуху…

 

*

8.06.2015. Сёння на працы ніхто з аўтараў не турбаваў мяне і толькі тапалёвы пух лётаў пад вокнамі кабінета, як пер’е графаманаў…

 

*

9.06.2015. Гарачыня. У некага мора перад вачыма, а ў мяне мора рукапісаў…

 

*

9.06.2015. З Людмілай хадзілі ў Купалаўскі музей на «Канцэрт для сяброў» Алеся Камоцкага. Народу было сотні паўтары. Слухаючы песні, забыўся пра многае, што перашкаджае жыць з добрым настроем. У перапынках паміж песнямі Алесь з сябрамі, якія яму падыгрывалі на гітарах, жартаваў, узгадваў былыя канцэрты, дзяліўся думкамі пра тое, што яму падабаецца і чаму. Я занатаваў: «Дзяцінства — гэта, калі твой кот старэйшы за цябе…» Праўда, гэта словы не Алеся, але яны сапраўды пра дзяцінства…

 

*

10.06.2015. Калі ніхто з аўтараў не тэлефануе, тады мне здаецца, што я не на сваю працу прыйшоў ці іншапланетнікі перарэзалі тэлефонныя драты…

 

*

11.06.2015. А палове на сёмую гадзіну быў у прамым эфіры тэлеперадачы «Добрай раніцы, Беларусь!» Гаварылі пра акцыю «Лета з добрай кнігай». Забралі мяне з дому а палове на шостую. Ехалі па амаль пустым праспекце. Звярнуў увагу, што на пляцы Якуба Коласа выстава рэпрадукцый карцін Міколы Селешчука. Падумалася, што, калі б мастак цяпер жыў, то хутчэй за ўсё ніякай ягонай выставы на вуліцы не было б…

 

*

11.06.2015. Раніцой на лузе белы туман ператварыўся ў белага каня, а вечарам белы конь у белы туман…

 

*

11.06.2015. Паміраючы па гэты бок нябёс, на другім баку з’яўляемся на свет…

 

*

11.06.2015. У бар начны вяртаюцца паэты, нібыта ў гавань з мора караблі…

 

*

11.06.2015. Чакаючы аўтобус на прыпынку каля царквы Пятра і Паўла, прыдумаў радкі:

 

Сядзіш ля царквы ў дзень святы з жабракамі,

Як на сцэне з вялікім начальствам сядзіш.

І жыццё, як рака, прад тваімі вачамі

Працякае няспешна і ціха, як мыш…

 

*

12.06.2015. Заходзячае сонца прасвечвае лістоту бярэзніка, нібы шукае бяздомных птушак…

 

*

13.06.2015. Ездзіў у родныя Пугачы. Адзін…

У аўтобусе было паўнютка народу. Некаторыя з катамі і сабакамі, як у вандроўным пагарэлым цырку…

У Пугачы прыехала сем чалавек. Нікога не ведаю…

Іду па вуліцы. Углядаюся ў зелень дрэў, дзе стаіць родная хата. Стаіць…

У садзе трава вырасла вышэй калена. Матылі па-над ёй, як лятаючыя кветкі…

У хаце, як на востраве, дзе яшчэ нядаўна існавала жыццё…

Схадзіў да дзядзькі Шуры. Пагаварыў, як з бацькам. Ён адзіны, хто застаўся са стрыечных бацькавых братоў…

Касіў амаль пяць гадзін. Прыходзілі нейчыя дзеці, каб паглядзець на пісьменніка…

Яблыкаў амаль не будзе, нібыта яблыні зразумелі, што нам не да яблыкаў…

Жабы ў траве. Каторая з іх зачараваная прынцэса?

Незнаёмы п’яны мужчына прайшоў каля плота. Нешта бурчэў сам сабе, успамінаючы жонку і яе маці…

Пярынка ў траве, як анёльская…

За мной у хату заляцела муха, як шпіёнка…

Вада ў кране іржавая, як паэзія пачаткоўца…

Над вёскай коршак, як гаспадар…

Зялёныя стрэлкі цыбулі паказваюць бясхмарнае неба. Паліў грады…

Пранеслася па вуліцы машына, як звар’яцелая…

Людзі чакаюць дажджу, бо няма чаго больш чакаць…

Ідучы на аўтобусны прыпынак, спыніўся каля сажалкі. Плаваюць дзікія качкі. Прыгожыя. Здаецца, прыгажэйшыя, чым тады, калі я тут з сябрамі-хлапчукамі лавіў рыбу…

На прыпынку сеў на лаўку, дзе мама сядзела, чакаючы мяне з горада…

Ехаў у Мінск, як на іншую планету…

 

*

14.06.2015. Людміле патэлефанаваў аўтар «Буквара» Анатоль Клышка і прапанаваў сустрэцца паблізу нашага дома на аўтобусным прыпынку, каб падарыць нам кніжку. Праз дзесяць хвілін Людміла вярнулася з «Новым запаветам» у перакладзе з грэцкай. Анатоль Канстанцінавіч, каб зрабіць справу, вывучыў грэцкую мову. Гамера чытаў у арыгінале. Словам, мы цяпер маем «Новы запавет» на беларускай мове…

 

*

14.06.2015. З цешчай, жонкай і дачкой ездзілі на Чыжоўскія могілкі. Толькі пачалі прыбіраць магілу Людмілінай бабулі Палагеі, як пачалася навальніца. Схаваліся пад дрэвы. Стаім сярод помнікаў, як помнікі пад парасонамі. Маланкі асвечваюць наваколле, гром грыміць, нібыта з неба крыжы падаюць. Праўда, было зусім не страшна. Узгадалася, што першы раз у навальніцу на могілках быў у Крывічах, куды хадзіў з бабуляй Ганнай адведаць дзеда Міхася. Мне тады было гадоў пяць. Было страшнавата. Мы з бабуляй нейкі час ад навальніцы хаваліся ў царкве. Потым, дачакаўшыся, калі стыхія крыху суцішыцца, праз дождж пайшлі дахаты. Бабуля малілася, а я паўтараў за ёй. Так і дайшлі дамоў.

Ад праліўнога дажджу штучныя кветкі на магілах сталі, як жывыя…

Прайшоўшы крокаў сто ад магілы Палагеі Максімаўны, я раптам прыпыніўся. Маю ўвагу прыцягнула яліна з абрэзанымі галінамі, якія яшчэ нядаўна прыкрывалі магілу за высокай агароджай. Гляджу, а гэта ж тут пахаваны Сцяпан Гаўрусёў. На помніку выбіты радок з яго класічнага верша: «Я вырас пад гарматнымі стваламі…»

Не даходзячы брамы, што на ўваходзе на могілкі, мы схаваліся ад дажджу ў старую альтанку. Дождж суцішыўся, і я прайшоў па алеі, разглядаючы помнікі. У метрах пяцідзесяці ад альтанкі знайшоў магілу, дзе пахаваны празаік Кастусь Тарасаў…

Едзем у таксі. Размаўляем. Звяртаючыся да Людмілы, кіроўца кажа: «Пара вам дачцы машыну купіць і яна вас будзе вазіць туды, куды папросіце!» Пачуўшы гэта, цешча тут жа прызналася: «А я ўжо некалькі гадоў з кожнай пенсіі латарэйкі купляю!»

На Чыжоўскіх могілках былі каля дзвюх гадзін. Увесь час навальніца то заціхала, то ўзмацнялася, нібыта дакараючы нас за тое, што на Радаўніцу не былі…

 

*

15.06.2015. Горача. Ідзём з працы па праспекце Пераможцаў. Перад сабой у метрах дваццаці бачым, прылёгшы над фантанам, нейкі пасівелы даўгавалосы чалавек бярэ ваду, нібыта шэпчацца з ёй. «Так можа браць ваду толькі паэт ці бомж», — падумаў я, і праз міг чалавек падняўся з каленяў. Перад намі была з пачарнелым тварам жанчына, якая тут жа з пластыкавай пляшкі пачала піць, гледзячы ў неба, нібыта ўбачыўшы анёлаў…

 

*

16.06.2015. Некалькі дзён таму пачаўся верш, але, як пачаўся, так і закончыўся:

 

Толькі ведае рыба сапраўднасць маўчання

І вада для яе, як бясконцы сусвет,

Дзе жыццё пачалося раней, чым каханне,

Што прыдумаў няшчасны тутэйшы паэт…

 

*

16.06.2015. Калі робіцца цяжка на душы і сумна, ратуюся ўспамінам пра сваё даўняе жаданне: кінуць-рынуць усё і з’ехаць у родную вёску, дзе стаіць пустая хата, якая яшчэ не развалілася ад адзіноты. І тады б мяне ўсе шкадавалі і т.д. Жартую! Нікуды я не паеду, бо я на гарадскім ланцугу, які голас падае праз тэлефоны, і напамінае, што я тут яшчэ некаму патрэбны…

 

*

16.06.2015. Тапаліны пух няўлоўны, як паэзія таполяў…

 

*

17.06.2025. Прашу звольніць мяне з працы ў сувязі са сканчэннем свету…

 

*

17.06.2015. Раніцай у выдавецтва прыходзіў Адам Глобус. Ён і Алесь Бадак успаміналі былое, а я слухаў і думаў, што і наша пакаленне напісала не толькі геніяльныя творы, але жыло і жыве цікавым жыццём. Пра нас кніжкі пісаць можна. Можна і трэба! Праўда, калі мы самі іх не напішам, то ніхто і не напіша…

З Алесем хадзілі ў Нацыянальны мастацкі музей. Пасля афіцыйнага мерапрыемства глядзелі фільм Алега Лукашэвіча і Аляксандра Аляксеева пра Марка Шагала. У зале, дзе мы сядзелі, з карцін на нас паглядалі беларускія магнаты і некаторыя з іх вельмі-вельмі варожа…

Каля Музея Міхаіла Савіцкага сустрэўся з замежнікам, які запытаўся: «Как мне проехать к магазіну «ЗамОк»? Я не адразу зразумеў, што яму трэба крама «Замак», і ўсё з таго, што назоў крамы напісаны па-руску і наш «замак» чытаецца як «замОк»…

 

*

18.06.2015. Гаварыў са Славамірам Адамовічам. Ён нядаўна вярнуўся з Нарвегіі, куды было паехаў у студзені гэтага года. Там дапісваў раман, пачатак якога ўжо друкаваўся ў «Дзеяслове». Цяпер Славамір шукае машыністку, каб зрабіць набор твора. Хоча да канца года выдаць кнігу, каб паўдзельнічаць у барацьбе за прэмію Гедройца. Славамір быў з заплечнікам, нібыта з парашутам…

 

*

19.06.2015. У складзе дзяржаўнай экзаменацыйнай камісіі па спецыяльнасці «Літаратурная работа (рэдагаванне)» быў на абароне дыпломных прац у Інстытуце журналістыкі. Потым Уладзімір Ліпскі запрасіў мяне і Мікалая Супрановіча да сябе ў «Вясёлку» на экскурсію. Гэта не рэдакцыя, а музей дзіцячай літаратуры! Як іконы ў Храме, вісяць партрэты былых рэдактараў часопіса Васіля Віткі, Еўдакіі Лось і Анатоля Грачанікава. Гаворачы пра сучасных пісьменнікаў і даючы ім ацэнку, Уладзімір Сцяпанавіч сказаў: «Трэба глядзець не ў твар, а ў твор!»

 

*

20.06.2015. Бібліятэка — гэта кніжнае аліўе…

 

*

21.06.2015. Спачатку кветку зрываем, зразаем, а потым хочам, каб яна жыла — у ваду ставім…

 

*

21.06.2015. Каля пад’езда, схаваўшыся пад дрэвам ад дажджу, дзяўчына курыць, нібы цалуецца…

 

*

22.06.2015. Поўня, як дзьмухавец…

 

*

23.06.2015. Праз пару дзён светлавы дзень пачне скарачацца, а мы яшчэ і росту ягонага не паспелі ацаніць…

 

*

23.06.2015. Хвілін пятнаццаць размаўляў са Славамірам Адамовічам. Адзін аднаму паскардзіліся, што зрок пагоршаў. Славамір тут жа ўзгадаў, як нядаўна ў Пухавічах у прыватнага акуліста падбіраў акуляры. На ягонае пытанне: «Чаму ў мяне зрок падпсаваўся?» — мужчына адказаў: «З гадамі ў цябе валасы на галаве пасівелі? Пасівелі! Вось і зрок пасівеў…»

 

*

23.06.2015. Патэлефанавалі з Пугачоўскага дома культуры і паведамілі, што мяне і Людмілу запрашаюць на свята вёскі, якое адбудзецца 12 ліпеня. Калі я адказаў, што ў гэты дзень нас не будзе ў Беларусі, загадчыца Дома культуры сказала, што яна прапануе старшыні сельсавета свята перанесці на пазнейшы дзень ліпеня, калі мы з Людмілай зможам прыехаць у Пугачы…

 

*

24.06.2015. Зайшоў у кнігарню. Вялікая! Кніг — мора! Прадавачак болей, чым пакупнікоў. Як да сцяны плачу, падышоў да паліц з беларускімі кнігамі…

 

*

24.06.2015. Патэлефанавалі з Пугачоўскага дома культуры і паведамілі, што Свята вёскі з 12 ліпеня перанеслі на 26. Перанеслі таму, што я з Людмілай Рублеўскай 12 не магу быць у Пугачах. Развітваючыся, зямлячка сказала: «Без вас Свята нашай вёскі — гэта не Свята!»

 

*

25.06.2015. Быў на радыё ў Галіны Шаблінскай. Запісалі для «Дыярыуша» размову пра маю кнігу «Заўтра была адліга». Сёння можна будзе паслухаць па першым канале радыё ў 21.05. Мы гаварылі, а за акном зялёныя рыбкі лістоты стукаліся ў шыбу, нібыта клікалі нас на волю з акварыума-студыі…

 

 

Барыс Мускі

 

26.06.2015. На працягу дваццаці апошніх гадоў, а мо і болей, я сустракаў яго амаль на ўсіх літаратурных імпрэзах і на мастацкіх выставах у Мінску. Паедзеш на свята паэзіі ў Вязынку, і ён там. Паедзеш у Ракуцёўшчыну, і ён там. Некалькі месяцаў таму я з ім сустрэўся ў аўтобусе. Ён ехаў у Музей Якуба Коласа на вечарыну. Пагаварылі пра літаратуру. Развітваючыся, я хацеў запытацца, як яго завуць. Не запытаўся, бо падумалася, што калі буду пытацца, то чалавек пакрыўдзіцца. Мы з ім віталіся разоў сто, а я не ведаю, як яго імя. І вось сёння ў інтэрнэце з’явілася інфармацыя з яго здымкам. Сумная інфармацыя. Ён памёр. І я даведаўся, як яго завуць. Барысу Мускаму было 76.

 

*

26.06.2015. Быў за горадам на прыродзе. Цудоўна! Вярнуўся ў кватэру да камп’ютара, нібыта прачнуўся, а ўсё, што бачыў за горадам, прыснілася…

 

*

27.06.2015. Лебедзь над возерам праляцеў, нібыта адарваўся ад воза і цяпер яго цягнуць рак і шчупак…

 

*

27.06.2015. Cуніцы, як чырвоныя ліхтары ў мурашыным квартале…

 

*

27.06.2015. Сярод старых папер знайшоў свае пераклады вершаў Юрыя Кузняцова. Тэксты аддрукаваны на друкарцы. Значыць, у нас яшчэ камп’ютара дома не было.

 

*

 

А ты думкі чужыя казала

І насіла пярсцёнак чужы,

І чужымі агнямі згасала,

І чужой ты шукала душы.

 

Я прыйшоў — і маімі вачамі

Паглядзіш ты цяпер на сябе,

І заплачаш маімі слязамі…

І спагады не будзе табе.

 

 

Другі

 

І месяц і сонца ў нябёсах на дне.

Другі хтось памёр, а хаваюць мяне.

— Скуль дурні бяруцца! Скуль дурні бяруцца!

Сумлення і сэрца няма даўно ў вас…

І чую спакойны суцешны адказ:

— А Там разбяруцца! А Там разбяруцца!

 

*

 

Пэўна ніхто з нас не знае

Заўтра як будзем мы жыць?

Восень. Цяпло адлятае.

Сонца амаль не гарыць.

 

Вёсцы шчэ светла ў бярозах.

Вокны ў нябёсы глядзяць.

Птушка прапала ў нябёсах —

Снежна пярынкі ляцяць.

 

*

27.06.2015. Пісьменніку і літаратуразнаўцу Пятру Васючэнку 15 лютага 2009 года было 50 гадоў. Юбілей святкаваўся 18. На ўрачыстасцях выступаў і я. У дадатак да празаічнага віншавання мной было нарыфмавана куча радкоў, якія я і падарыў юбіляру. З таго святочнага дня мінула больш як шэсць гадоў. Не ведаю ці захаваліся ў Васючэнкі мае вершы, а ў мяне яны яшчэ ёсць. Праўда, сёння я іх ледзь не выкінуў у сметніцу з іншымі старымі паперамі.

 

 

Пытанні і адказы ў гонар Пятра Васючэнкі

 

*

Чаму Пятро спраўляе юбілей?

Каб наш не вытахся ялей!

 

*

Навошта створаны Пятро?

Каб пуста не было ў мятро!

 

*

Навошта піша Васючэнка?

Каб пазайздросціў Федарэнка

І на пытанне: «За што п’е?»,

Адказ пачуў: «За «Нічые»!

 

*

Нашто Пятро нас крытыкуе?

Бо добрых слоў сам рэдка чуе!

 

*

Нашто Пятро наш закаханы?

Каб для дзяўчат купляць бананы,

А для жанчын — цюльпаны!

 

*

Нашто Пятро студэнтаў вучыць?

Каб не маглі другія мучыць!

 

*

Чаму Пятро не любіць спаць?

Паспаўшы, трэба ж уставаць!

 

*

Чаму Пятро наш любіць спаць?

Бо ў сне пісакаў не відаць,

Што ля дзвярэй яго стаяць

І хочуць класікамі стаць!

 

*

Нашто ў Пятра з сабой партфель?

Там, у партфелі, спіць рубель.

А як Пятро рубель дастане,

Прачнецца чарка і каханне!

 

*

Нашто Пятро складае казкі?

Каб задрамаў наш люд Парнаскі

І на яго адзіны трон

Сеў Васючэнка, як барон!

 

*

Нашто Пятро п’е ўранку каву?

Каб не праспаць на працы славу!

 

*

Чаму Пятро не любіць каву?

Таму, што кава не каньяк

І літры два не вып’еш аніяк!

 

*

Нашто Пятро экзамены прымае?

Бывае й так, што сам не знае,

Бо так ці сяк

Паставіць прыйдзецца траяк!

 

*

Нашто Пятро нас тут сабраў?

Каб кожны з нас парыфмаваў

І зразумеў, што так, як Пеця,

Больш аніхто не можа ў свеце

На ўсе пытанні адказаць

І «вош» і «грош» зарыфмаваць!

 

*

27.06.2015. У пакой заляцела муха. Цяпер гэта яе пакой…

 

*

29.06.2015. З купалаўцамі і сябрамі Музея Янкі Купалы хадзіў на Вайсковыя могілкі. Сёння дзень памяці Пясняра. Гучалі музыка, вершы і ўдзячныя словы Купалу. Людзі, якія праходзілі побач каля агароджы могілак, прыпыняліся, прыслухоўваліся. Можа, што і пачулі і яны…

 

Заканчэнне будзе.