Мікола Мятліцкі. Колькі пабачыў за век!

Мятліцкі Мікалай Міхайлавіч нарадзіўся 20 сакавіка 1954 года ў вёсцы Бабчын Хойніцкага раёна Гомельскай вобласці. Пасля заканчэння філалагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта імя У. І. Леніна (1977) працаваў карэспандэнтам штотыднёвіка «Літаратура і мастацтва», з 1983 года — рэдактар выдавецтва «Мастацкая літаратура». У 2002—2014 гадах — галоўны рэдактар часопіса «Полымя».

Аўтар зборнікаў паэзіі «Абеліск у жыце» (1980), «Мой дзень зямны» (1985), «Ружа вятроў» (1987), «Шлях чалавечы» (1989), «Палескі смутак» (1991), «Бабчын» (1996), «Жыцця глыбінныя віры» (2001), «Замкнёны дом» (2005), «На беразе маім» (2010), «Цяпло буслінага крыла» (2010), «Чалавек падымае неба» (2012) і інш.

Лаўрэат прэміі Ленінскага камсамола Беларусі (1986), Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь імя Янкі Купалы (1998), Літаратурнай прэміі «Залаты Купідон» (2010), Спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь дзеячам культуры і мастацтва (2013).

 

Мікола МЯТЛІЦКІ

 

Колькі пабачыў за век!

 

 

Тэлефонная кніжка

 

Парашыў абнавіць растрапаную кніжку запісную,

Якая дзясятак год служыла мне чынна.

Гартаю — і галасы жывыя чую,

З жахам адкрыўшы, што амаль палавіна

 

Адрасатаў сышло ў свет той лепшы,

Што ніколі не адзавуцца іх тэлефоны.

Колькі страт непачасных… Дзе тыя лекі,

Якія суцішаць мой боль незагойны?

 

Шчэ няма з зоркамі той тэлефоннай лініі,

Па якой бы я мог пазваніць Маруку і Пісьмянкову,

Жэні Янішчыц, Давідовіч Ліліі —

Парадавацца іх кожнаму жывому слову.

 

Там, каля зор, іх душы без тэлефоннай сувязі

З нашай зямлёй, жывой стыхіяй яе.

Нашы грахі, пэўна, зямныя судзячы,

Кожны часцінку святла сусветнага п’е.

 

З Богам яны, пэўна, на прамой лініі, —

З іншымі светамі сувязь сталююць штодня.

Гляну пакрыўджана ў неба іх сіняе,

Стуль а ні гуку, мёртвая цішыня.

 

Памяць мая той цішынёй уджалена.

Пад зоркамі стоячы цёплым жнівеньскім вечарам,

Зноў галасы чую Сачанкі і Лужаніна,

Чую — яны мудра гавораць з вечнасцю.

 

Сколькі сказаць ім пры жыцці яшчэ мелася?

Зорам гавораць сваё, недагаворанае.

Чую пад небам і голас Івана Мележа,

Што размаўляе сягоння з вечнымі зорамі.

 

Кніжку сваю абнавіў… І стала самотна.

У ёй небагата нумароў тэлефонных пакінута

Часам, які бярэ шапэнаўскай музыкі ноты,

Грудамі магільнымі ўкрывае наш шлях няспынна.

 

 

Вяскоўцы

 

У кожнага з нас розныя нябёсы —

Усталі звычна над мясцінай той,

Дзе мы жывём-бытуем; шматгалосы

Наш свет каронай сонца залатой

 

На раніцы ў баку знаёмым кмецяць,

А ў супрацьлеглым — сходнаю зарой.

І звычна ў небе месяц ходзіць-свеціць

Заўжды ў начы сутонлівай парой.

 

Нязрушна лес стаіць на даляглядзе,

Прывычна поле ўзгорыста ляжыць.

Мы колькі беражом штодня ў паглядзе

Таго ўсяго, з чым выпала нам жыць.

 

Маленькі кут — дубы, бярозы, сосны,

Дарогі, што прастуюць праз палі,

Сады ля хат, узнятыя барозны,

Дзюбатыя ля студняў жураўлі.

 

Усё сваё — вядомае нам змалі,

Нічога не папросім узамен.

Прыкутасць тут душы сваёй спазналі

Між гэтых баравых шчарбатых сцен.

 

І дзе б пад неба іншае часінай

Ступілі мы па гладкай мураве, —

Паветра пахне золкаю чужынай,

Туга няўцерп душу дамоў заве.

 

 

Гараджане

 

Спяшаемся на працу мы шторанне,

Не бачачы на небе ўсходу сонца.

Пастылае у транспарце штурханне,

І мітусні затлумленай бясконцасць.

 

У офісаў з паветрам спёртым клетках,

Ажно пакуль не гляне адвячорак,

Сядзім-пацеем. І не бачым рэдкіх,

Над галавой ледзь кметных, чэзлых зорак.

 

Так з дня на дзень — па замкнутаму кругу

Нясёмся праз жыццё мы: дом і праца!

Калі задзьмуць парыўныя вятругі,

За нейкі шчыт паспеем захавацца.

 

Глядзім на тых з зайздроснаю пашанай,

Хто вольнаю, раскошнаю мінутай

За шторамі прыцьмелых рэстаранаў

Глыбокай чаркай праганяе смутак.

 

І зрэдзь мы выбіраемся ў тэатры,

Хоць побач іх — злічыць не хопіць пальцаў.

Нам серыялаў мнагаслёзных кадры

Свет замянілі іншы — толькі пялься.

 

Калі і едзем зрэдку на прыроду, —

Кастры кладзём ды смецце пакідаем.

І спешныя, нервозныя заўсёды,

Старэй свайго узросту выглядаем.

 

 

Прамакатка

 

Забылі калішнюю ў сшытак укладку —

Добрую, шчырую прамакатку.

Колькі яна за век свой панылы

Змагла пракаўтнуць сінькі чарніла,

Як хворая, з сінімі вечна губамі,

Я браў яе дрогкімі, помню, рукамі

І чуў небывалае хваляванне,

Калі прамакаў ёй чыстапісанне,

Дрыжэў, каб каракулі не распаўзліся,

У пляму суцэльную зноў не зліліся.

 

Згадаў пра яе нялёгкую долю,

Яна ў цэнтры ўвагі заўсёды ў школе,

Яе абражалі розныя мальцы —

Ёй церлі чарнілам аблітыя пальцы,

Шпурлялі і ў сметніцу, злосныя, часта.

Яна ж ганарыцца любіла: начальства

Заўсёды з пашанай бярэ яе ў рукі.

О, солад уцешны такога прыстуку,

Калі яна, гордая ўся, бывала,

Сур’ёзныя подпісы прамакала.

 

Ляжалі яны на паперынах розных,

На мала адказных, і вельмі сур’ёзных,

Бавала, і з грыфам «навечна сакрэтна»,

Што лёсы людзей вырашалі канкрэтна,

Не нашы адзнакі — пахілыя тройкі,

А згадвала тыя салідныя «тройкі»,

Што подпісы гэтыя ставілі чынна,

Каб некаму сталі — павечным спачынам.

Яна прамакала дзёрзка і хватка,

Была ўжо сапраўдная прама катка.

І вось сном павечным сама заснула,

Бы сцерла той час, навек прамакнула.

 

 

Васкавік

 

Да слова гэтага прывык,

Яно, як дух вясновы.

Казала мама: — Васкавік

Сягоння сшыю новы.

 

І даставала палатна

З глыбокай скрыні столку.

Шыццё сваё аж да цямна

Даводзіла да толку.

 

І накрапка лажыла швы,

Каб васкавік пад гнётам

Не крэкнуў, быццам дзед сівы,

І не разлезся потым.

 

Каб на падлогу з розных дзір,

Як снег бялютка-белы,

Не лез дачасна свежы сыр

І васкавік быў цэлы.

 

Каб многа-многа шчэ разоў

Служыў прыгодна, чынна.

А назва? Хто яе знайшоў?

І тут прычым вашчына?

 

Магчыма, колісь жоўты воск

Ў ім першы раз студзілі.

Гады мінуліся, і вось

Пра клопат той забылі.

 

Гадоў сабраўся ладны лік,

І ўжо не расказаць ім,

Адкуль узяўся васкавік

У паляшуцкай хаце.

 

 

Папоўна

 

Калі грыбоў у лесе поўна,

Як толькі золак заблішчыць,

Сівая ўпраўная Папоўна

У лес, як помніцца, імчыць.

 

Адзіны раз яна, не болей,

І выбіраецца сюды.

І ходзіць, сцятая тут болем,

Па ўскраі даўняе бяды.

 

І з жахам зноў былое бачыць,

І душыць боль нясходны свой:

Камусьці бацюшку, ёй — бацьку

Паставілі ля гонкіх хвой.

 

Зірне наўкруг — і свет нямілы,

Агонь у сэрцы, ў галаве.

Яго дачасная магіла

Даўно схавалася ў траве.

 

Ідзе — вядро па дужку поўна,

Шуміць трывожна хмуры лес.

І паўтарае ўсё Папоўна:

— Хрыстос васкрэс, Хрыстос васкрэс.

І ты, мой татачка, васкрэс.

 

 

Апошні дапрос

 

Падлюгі-дэпэушнікі

У вочы брыдка хлусілі.

Яны расстацца з душамі

Другіх даўно прымусілі.

 

А ён, глядзі, ўпіраецца,

Нібы чагосьці варты.

І чулі? — называецца

Не Жылуновіч, — Гартны.

 

І зноўку яму ў грудзі

Бот грукнуў падкаваны.

Пабачым, хто з нас будзе

Тут больш загартаваны!

 

Даб’ём, як не падпішаш

Прысуд уласны свой.

Глядзі, як цяжка дыша

І перхае крывёй!

 

Пішы: арганізацыю

Ты гэтую стварыў.

Хацеў уславіць нацыю,

Пра край свой гаварыў.

 

Пішы, сівы нацдэмавец,

Гнілая галава.

Працівішся? — дарэмна ўсё,

Ясней, як двойчы два!

 

З Купалам, чулі, знюхаўся,

Стаў бацькам грамады?

Усмак яго наслухаўся

Ўсялякае брыды.

 

Удвух, гавораць, спеліся,

О гніда, о нарыў!

Узяць яго б за шчэлепы,

Ды кажуць — пуза ўскрыў.

 

Жывы ён ледзьве, кволіцца,

Дай Божа, каб падох.

Не тому Богу моліцца,

Нам Сталін — цар і Бог.

 

Пішы, брыдота ўпартая,

Жывей, прадажны пёс!

 

Такі ён, Цішкі Гартнага

Апошні быў дапрос.

 

 

Жонка паліцая

 

Сагнутая, як качарга,

Сляпыя вочы стынь хавалі.

Яе іначай, як Яга,

На нашай вуліцы не звалі.

 

Падыдзе, мацае кійком

Адкос Адарчынае прызбы,

І пракаўтнуць зноў даўкі ком

Усе, хто пасядзець тут прыйдзе.

 

Адна Адарка, як сястра,

І абзавецца басавіта:

— Ды ўжэ ж нам, дзеўкі, спаць пара.

Чаго прыцеглася, Уліта?

 

І больш не грымне гаманой

На прызбе ўтульнай позні вечар,

Бо сцята помняць, як вайной

Даношвала забітых рэчы.

 

 

Дзве бомбы

 

Там, дзе спраты-катакомбы

Стынуць глыбака ў зямлі,

Неяк дзве таўстухі-бомбы

Ўсмак гаворку завялі.

 

— Я — набітая трацілам, —

Кажа першая тады, —

У вайну, было, паліла

І сцірала гарады!

 

Нейк на чэрвеньскім дасвецці

Ўніз ляцела галавой —

Галасілі маткі, дзеці,

Як пачулі выбух мой.

 

Славы гучнае чакала,

Прагла боязі людской

І спаліла дом Купалы

Па-над Свіслаччу-ракой.

 

— Пахваляцца, цётка, рана, —

Голас чуецца другой, —

Я — начынена уранам,

Сілы грознае такой,

 

Што ўявіць нат немагчыма.

Ох і ўсцешанай была —

За імгненне Хірасіму

Спапяліла ўсю да тла.

 

У салодкім утрапенні

Прабываць заўсёды мне.

Ад людзей згарэлых цені

Засталіся на сцяне.

 

Там, дзе спраты-катакомбы

Стынуць глыбака ў зямлі,

Пазяхнулі смачна бомбы

І спакойна спаць ляглі.

 

 

* * *

Колькі пабачыў за век! —

Пікі Гімалаяў крутабокіх,

Люстра сівога Байкала,

Грамадзіны пірамід Егіпта,

Вежы старажытнага Вавілона,

Золата раскапанай Шліманам Троі,

Пакінутыя гарады плямёнамі Майя,

Цнатлівую белізну Тадж-Махала,

Сцены-шчэрбіны рымскага Калізея,

Знакамітую Эйфелеву вежу Парыжа,

Статую Свабоды Нью-Ёрка,

Біг-Бэн старавечнага Лондана,

Пяскі бясконцай пустыні Сахары,

Схілы ноеўскага Арарата,

Агнямётны калісьці Везувій,

Адкапаныя з попелу сцены Пампеі,

Брэндэнбургскія вароты Берліна,

Агняпёрыя карнавалы Рыа-дэ-Жанэйра,

Каралеўскі версальскі замак,

Пенныя воды Ніягарскага вадаспада,

Жудасныя печы-крэматорыі Асвенціма,

Трохкіламетроватоўстыя ільды Антарктыды,

Белых мядзведзяў запалярнай Поўначы,

Славутую японскую Фудзіяму і жахлівую Хірасіму,

Даўжэзную сярэднявечную кітайскую сцяну,

Гліняныя таблічкі-пісьмёны старажытных шумераў,

Залатую маску юнага Тутанхамона

І шмат чаго іншага,

Што сцёрлася з памяці.

Шкадую аб адным толькі,

Што ўсё гэта бачыў

Па тэлевізары.

Які непамерна вялікі дадатак

Да ўсяго,

Што ў сапраўднасці

Бачыў!