Наперадзе па курсе — Каляды, Новы год і зноў Каляды. Куды падацца, каб падтрымаць, захаваць і ўзмацніць адпаведны настрой? Кампанію Зюзі не абяцаю, прапаную альтэрнатыўнае нечаканае.
Новага года без гадзінніка не бывае — раз, пад Новы год павінны адбывацца цуды — два. Кіруючыся гэтымі неабвержнымі ісцінамі, прапаную наведаць... Полацкі езуіцкі калегіум. Адкрыты ў 1581 годзе як навучальная ўстанова, ён і сёння ёю застаецца — цяпер гэта Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт. Гэта значыць, не музей. Але вось спускаецца па чыгуннай лесвіцы стомлены навукамі студэнт. Ён добра ведае, што гэта лесвіца памятае падэшвы шкаляроў і выкладчыкаў ХІХ стагоддзя, — і мо якраз зараз перабірае ў галаве, чые дакладна падэшвы яна памятае. Увогуле, у гэтых сценах (фрагменты якіх у некаторых аўдыторыях спецыяльна пакінуты вачам і рукам даступнымі) вучыліся Ян Баршчэўскі і Валенцій Ваньковіч, выкладалі Марцін Пачобут-Адляніцкі і Габрыель Грубер. Апошні — астраном, інжынер, матэматык — прыбыў у Полацк у канцы ХVІІІ стагоддзя чытаць археалогію і механіку. Гэта быў амаль Леанарда да Вінчы, што пасяліўся на нашай зямлі. Сканструяваная ім механічная галава апісана ў «Жывапіснай Расіі» — зборы «зразумелых кожнаму карцін жыцця нашай айчыны цяперашняга і мінулага». «Высока ў сцяне, — піша «ЖР», — амаль пад столлю ўстаўлена была галава старца з доўгімі сівымі валасамі. Рухомая, з вачыма, якія прымалі розныя выразы, і галоўнае — гаворачая на ўсіх ужывальных мовах. Галава гэтая, зразумела, прыводзіла ў недаўменне, захапленне і ў той жа час выклікала страх». Мінулай вясной у адну са сцен універсітэта-калегіума, акурат пад самай столлю нанова ўстаўлена галава сівога старца. Твар яго даволі прывабны, вочы — добрыя, пагляд — лагодны, але калі гучыць у пустым памяшканні з драўлянымі лавамі яго голас, адчуваеш, як і тыя, хто некалі тут бываў, недаўменне, захапленне і — так, менавіта страх: тую яго форму, якая не ёсць паніка, а ёсць нешта ўрачыстае, велічнае. Між тым, спытаць у старца, што чакае нас у 2017-м, — справа вартая.
А вось у чытальнай зале купка адоранай моладзі рыхтуецца да канферэнцыі. Чытальная зала — на месцы сябе самой з часоў езуітаў, з XVІ стагоддзя, яшчэ Пётр Скарга як першы рэктар усталяваў тут такі парадак — каб кнігі былі даступныя пры першай жа неабходнасці. Пісьмовыя сталы сучасныя, стэлажы таксама, але варта зірнуць на сцены і столь, каб не толькі зразумець да канца ўвесь сэнс старога выказвання: «Тут жывуць мёртвыя, тут размаўляюць нямыя» — але і адчуць яго праўдзівасць скурай.
У дворыку — калодзеж XVІІІ стагоддзя. Ваду з яго не п'юць — па-першае, застаялася, па-другое, лічыцца, што праз гэты калодзеж можна некуды трапіць. Як у казцы братоў Грым «Спадарыня Мяцеліца», не іначай.
У адной са сцен, што глядзяць у той дворык, усталяваны гадзіннік. Ведаеце, які час? ХХІ стагоддзе! З 2011 года ён, заўзята спяваючы: «Gaudeamus і-gі-tur, juvenes dum su-u-mus!» — адчыняе пад сабою дзверы і прапускае ў іх па чарзе Еўфрасінню Полацкую, Францыска Скарыну, Пятра Скаргу, прафесара і студэнта. І трэба вам гэта бачыць, тым больш што згаданая ВНУ, аснашчаная парталамі ў неймаверна легендарнае мінулае, працуе і як музей: экскурсійныя праграмы і кошты білетаў паведамляюцца на сайце.
Кіньце вокам на карту Міншчыны, адзначце каля Івянца вёску Рудня. За тры кіламетры ад яе, паміж Налібоцкай пушчай і Іслаччу знойдзецца ўрочышча Вялае. Само яно, праўда, не знойдзецца — трэба яго шукаць, і гэты пошук можна вельмі проста ператварыць у квэст (каб, прынамсі, ніякія рэплікі свавольнага навігатара не маглі сапсаваць настрой, а толькі ўзмацнілі загадкавасць). Згодна з яго ўмовамі належыць найперш адшукаць на вуліцах старэнькага, як пячатка Вітаўта, Івянца адзін вельмі прыгожы касцёл. Улічваючы, што Івянец мае два касцёлы, і абодва прыгожыя, шукаць трэба той, у абліччы якога праглядваецца віленскае барока. Западозрыць будынак у прыналежнасці да віленскага барока нескладана: як толькі заўважыце, як з яго «выплюхваецца кінетычная энергія», як толькі падасца, што будматэрыял «размяк і паплыў», — ведайце: віленскае барока. Знайшоўшы яго сімвал у Івянцы, убачыце рэчку, якая ціхенька дрэмле. Павярніце за ёю ў той бок, у які раіць паварочваць камень на казачнай ростані, каб не страціць сябе. Пасля звярніце па ўказальніку на санаторый «Лясное». Даехаўшы да яго, пакіньце «каня» (бо і на камені было сказана, што вы яго «страціце») і прайдзіце паўтары сотні метраў пешкі да сцен паляўнічага дома графа Тышкевіча. Стоячы перад ім, вы адчуеце, як праз падэшвы прабярэцца ў бок сэрца штось невымоўнае. І вось вы ўжо трапляеце на пэўную колькасць гадоў назад...
Толькі-толькі прыжылася ў Еўропе новая вынаходка — сепаратар для аддзялення вяршкоў. Цяпер сняданак з французскімі рагалікамі нашмат смачнейшы, бо масла да іх падаецца не з кіслінкаю, а салодкае. Яно лепш спалучаецца з сырам, які рэгулярна дастаўляецца сюды з Гарадзеі або Негарэлага ў галоўках памерам з каціную. Сыр гэты не горшы за эдамскі. Прынамсі, такі самы жоўценькі і пікантны.
Паснедаўшы рагалікамі з маслам і сырам, запіўшы іх гарбатаю з саксонскіх філіжанак, гаспадары і госці апранаюць футры і, пакінуўшы цёплы дом, усядаюцца ў нізкія санкі. Прыслуга клапатліва накрывае кожнага авечай шкурай, прышпільваючы яе да санак, — і вось ужо мчыць па іскрыстым снезе вясёлае паляванне. Трубяць ражкі, звіняць званочкі... Ты чуеш, чытач? Ты чуеш? Ці чуеш толькі вецер, які гуляе ў напаўразбураных сценах? Я завяла цябе сюды, каб ты, набраўшы ў боты снегу, адчуўшы няўтульнасць маўклівай прасторы, вярнуўшыся пасля ў «цывілізацыю», не адзін яшчэ раз са шчаслівай усмешкай успомніў, як быў сведкам графскага палявання напярэдадні Светлых Каляд, і душа твая разгарнулася ад прыгажосці прыроды і нашай спадчыны, убіраючы ў сябе нашмат болей, чым бачаць вочы.
Больш глыбокае — бо ў Глыбокае. І не толькі метафарычна так, але і ў самым прыземленым (нават падземным) значэнні. Глыбоцкі кафедральны сабор Ражства Прасвятой Багародзіцы (наконт якога, кажуць, надта ж бедаваў Напалеон — што не можа ўзяць яго з сабой у Парыж: быў бы, маўляў, добрым кампаньёнам тамтэйшаму Нотр-Даму) мае глыбокія сутарэнні, трапіць у якія можна, раскрыўшы драўляныя створкі адразу пры ўваходзе ў храм. Папярэдне, праўда, трэба набыць свечкі, пажадана самыя тоўстыя — каб свяцілі ярчэй і даўжэй, а таксама атрымаць найсвяцейшы дазвол на перамяшчэнне ўніз па каменных прыступках — у глыб прамінулых стагоддзяў. Сабор належаў некалі манастыру кармелітаў, і гэтыя сутарэнні, кажуць, цягнуліся аж да суседняга Беразвечча.
Святла свечкі хапае на тое, каб бачыць на крок наперад, ніяк не болей, і нават вышыні скляпенняў у паўцемры ніяк не адчуць, і гэта здаецца тут напярэдадні Свята зусім ужо сімвалічным: ніхто не можа бачыць вышэй за самога сябе, ніхто не можа ведаць, што чакае наперадзе. Ніхто, акрамя Бога, да якога цяпер бліжэй, чым калі...
Адзін мудрэц з Глыбоччыны 1 студзеня 1932 года запісаў у дзённіку: «Прыйдзі, Новы годзе, і не крыўдзі мяне мэндзай-бядою так, як папярэднія — старыя... Прынясі мне добрыя памысныя варункі жыцця дзеля маёй працы на карысць людзям...» Гэта Язэп Драздовіч, які «сам зварыў сабе есці» і піша — заканчвае падарожжы «На Арыаполь».
Падарожнічала Святлана ВОЦІНАВА
Мерапрыемства праводзіцца на добраахвотнай аснове.
Не выявіць ні секунды абыякавасці.
