Дзмітрый Шулюк. Пустэльнік

Пустэльнік

Быццам пустэльнік. Я гляджу навокал і не бачу людзей. Толькі мёртвыя камяні. Замест дарогі, замест хат, замест сэрцаў. Мёртвыя камяні і здані. “Стаяў калісь тут бор стары…” Я шапчу не малітвы, а вершы. Я спрабую разгадаць, у чым адрозненне. Малітваў ад вершаў. Жывога ад нежывога. Людзей ад зданяў. Спалучэнняў слоў ад загавору.

Горад Чэрвень. Могілкі. Фатограф старанна выстаўляе кліентаў на магіле Марылі Багдановіч. Каб усе былі бачныя, каб усе ў гэты ўрачысты момант трапілі на фатаздымак. Прыгожыя і цалкам. Я крыху адышоў. Быццам я не з імі. Быццам не я ехаў у тым жа аўтобусе з горада Мінск. Быццам я выпадкова прыйшоў на могілкі ў той час, як там адбываецца гэта ўрачысціня. Я гляджу на чужыя твары, чужыя прозвішчы, якія глядзяць на мяне з надмагільных помнікаў. Пытаюць у мяне: “А калі будзе твая другая дата?” Я маўчу. У руках фотаапарат. Я таксама ішоў фатаграфаваць, але прыйшоў і не змог. Бо раптам пераблытаў, дзе людзі, дзе здані. Тыя на чужой магіле з усмешкамі. Тыя, што прынеслі вялікі вянок і паставілі зверху на кветкі. На штучныя кветкі штучны вянок. Яны здані. Робяць гэта кожны год. Тыя ж самыя дзеянні праз тую ж міміку і рухі. Ніякага сэнсу. Ніякіх эмоцыі. Проста сімвал. Сімвал пашаны да паэта. Напэўна, яны здані. Менавіта яны, а не гэтыя, што падымаюцца з магілаў і кідаюць на мяне пытальна-пагрозлівыя позіркі. Не гэтыя, што жывуць тут і ўжо ніколі не сыдуць са сваёй зямлі, не адмовяцца ад сваёй памяці, мовы. І ці трэба казаць, чаму сціхла рака, не шасцяць у палёх каласы…

Быццам пустэльнік. Імкнуся спазнаць чысціню. Імкнуся ўбачыць як ноч плыве над зямлёй сее росы. Але быццам не ноч. Хоць і ўсё навокал сном адвечным спіць. Быццам далёкім рэхам нясуцца далёкія словы далёкай настаўніцы да далёкага мяне. Словы-знаёмства з класікам беларускай літаратуры Максімам Багдановічам. Тады мяне ўразіла, што ён памёр маладым, але мне чамусьці падалося – у дваццаць сем. Выпадкова я паставіў Багдановіча ў шэраг рок-музыкантаў. Ён і зараз там. Ён не класік, гэты малады хлопец, з агнём у словах, рухах, дзеяннях. Ён не класік. Ён наш рок-музыка. Музыка нашага року.

Прапанову паехаць у Чэрвень на імпрэзу да 125-годдзя выдатнай асобы, сімвала адраджэння беларускай культуры я прыняў з задавальненнем. Прапанову напісаць водгук на гэта падарожжа таксама. Я спадзяваўся на радасць, што паліецца словамі. На тое, што яшчэ месяцы ў душы не змоўкне струн вясёлых перабор. Я хацеў сустрэцца з Максімам, сустрэцца праз сотню гадоў. Сустрэцца і сказаць: “Ну што ж ты так”. Быццам гэта яго віна, што ён сышоў. Шэптам, каб ніхто не чуў, дадаць: “Дзякуй”. Гэта не дзікая містыфікацыя-фантасмагорыя, гэта шчырасць. Я хацеў адчуць, што пісьменнік жыве. Што пісьменнік жыве ў сэрцах. Што сын прыходзіць у родны горад маці. Ходзіць там між людзей і яго можна пабачыць. Ім можна дыхаць. Свечка свеціць, свечка ззяе, свечка дагарае. Дагарыць яна і знікне, як і ўсё на свеце. Але ж паэт. Такі паэт больш чым свечка. Ён не можа дагарэць. Я прыняў прапанову паўдзельнічаць у падарожжы ў Чэрвень, дзе нарадзілася Марыя Багдановіч (Мякота), маці Максіма, каб паверыць у тое, што я раблю зараз патрэбную рэч. Каб адказаць сабе і дзясяткам беларускіх пісьменнікаў, якія раз за разам пытаюць ці можа літаратура змяняць свет, гучнае “можа”.

Быццам пустэльнік. Правожу дзень у роздумах. Спрабую ўтаймаваць мяцеліцу думак. Спрабую падарыць сабе спакой. Але ўсё бурліць, кіпіць, выбухае. Я не цямлю, дзе рука, дзе галава. Навошта мы звяртаемся да пісьменнікаў мінулага? Гэтае звычайнае простае пытанне патрабуе новага адказу. Бо той, што даюць у школах, музеях, газетах, часопісах, — мяне не задавальняе. Там кажуць стандартныя словы. Словы, якія, напэўна, даўно прапісаны ў кодэксах беларускай маралі. Сумна мне, а ў сэрцы смутак ціха запявае. Я хачу пачуць шчыры адказ. Мне патрэбна шчырасць. Якім пісьменнікам быў Максім Багдановіч? Шчырым. А чаму вы звяртаецеся да яго? Чаму вы зноў і зноў спрабуеце сказаць, што шануеце яго, што ён вельмі важны для вас чалавек? Чаму? Няўжо гэта так і ёсць? А за што вы шануеце Багдановіча? За тое, што ён аддаў вельмі шмат, аддаў па сутнасці жыццё на тое, што нашмат больш за маладога хворага чалавека? Скажаце яшчэ раз пра беларускі народ, мову, адраджэнне. Скажаце на рускай. А чаму? Чаму вы звяртаецеся да яго на рускай? Беларусы! Дзе ваша пашана? Дзе ваша шчырасць?

Пару тыдняў таму быў на міжнароднай канферэнцыі ў лінгвістычным універсітэце. Слухаў лекцыі даследчыкаў са Славакіі і Польшы. Лекцыі на прыгожай беларускай. Іспанка Анхела Эспіноса піша ў нашу “Маладосць” тэксты для калонкі на беларускай. А на імпрэзе ў гонар Максіма Багдановіча ў горадзе, дзе нарадзілася яго маці з вуснаў беларусаў ліўся “русский язык”. Магчыма, у нас дзвюхмоўе. Гэта цудоўнае апраўданне для ўсіх тых, хто не ведае родную мову. А навошта тады наведаваць такія імпрэзы? Каб пакінуць школе на памяць сваю рускамоўную кнігу пра беларускага першадрукара? Можна між іншым да 500-годдзя беларускай кнігі яшчэ і фільм рускамоўны зрабіць. І зняць дзе-небудзь у Санкт-Пецярбургу.

Быццам пустэльнік. Нават у набітым аўтобусе адзін. Гляджу то ў акно, то ў кнігу. Думаю пра лёс. Думаю пра тое, што галоўная пашана для папярэднікаў — гэта працягваць іх справу. Не таптацца на месцы, пераліваючыся то пафасам, то цішшу. А ісці. Бо паміж штодзённасцю і словамі пра наша ўсё ўзнікае такі дысананс. Сумна глянуць, цяжка бачыць, жаль душу праймае. Мы ўжо выйшлі з цесных душных падзямельных норак, але што з таго. Як былі кратамі, так і ёсць. Вышыванкі, дранікі – пафас. У мяне сяброўка жыве ў Жлобіне і жадае размаўляць на роднай мове. Жадае, але не можа. Бо не настолькі яна псіхічна моцная, каб вытрымаць доўгія і настырныя “гавары па-чэлавечаску”.

Сто дваццаць пяць год таму нарадзіўся Максім Багдановіч. Я быў у горадзе Чэрвень. Слухаў даклады пра яго маці. Пра гісторыю самога горада. Глядзеў з задавальненнем, са здзіўленнем і жахам на малюнкі школьнікаў, прысвечаныя творчасці паэта. Бачыў і сфатаграфаваў цудоўную шыльдачку, якая інфармуе, што ў гэтым горадзе нарадзілася Марыя Мякота. Быў на яе магіле. Я сабраў з сабой шмат думак, назіранняў, эмоцый. А пасля доўга пытаў сябе: “Ці патрэбна гэта ўсё пісаць?” Не аднойчы хацелася сказаць галоўнаму рэдактару, што мне не хопіць смеласці, майстэрства, умення балансаваць на мяжы, каб нікога не пакрыўдзіць. Што я не Максім Багдановіч. Што ён жыў у тыя гады, калі людзі верылі, ішлі, змагаліся і не задавалі пытанняў. Я не рок-музыка. Я не бачыў, як ціха па мяккай траве сінявокая ноч прахадзіла. Але ці маю я права не пісаць? Ці маю я права не крычаць? Ці маю я права не сказаць штосьці ў адказ гэтаму прыгожаму вусатаму мужчыне з партрэту. Я гляджу на партрэт і не бачу ніякай слабасці. Я перачытваю яго “Вянок” і не бачу ніякай слабасці. Ёсць боль. Але калі ты пішаш пра свой боль, то гэта і ёсць сіла. Сапраўдная сіла. І я хачу быць такім жа моцным. І пакуль хтосьці будзе мусоліць пра тое, які ўклад зрабіў наш Багдановіч “в Возрождение белорусской культуры”, пакуль хтосьці будзе вялізнымі кіпамі сапсаванай паперы гуляць з яго творамі ў валейбол. Перакідваць іх ад дэкадэнсу да рамантызму, ад рамантызму да сімвалізму, ад сімвалізму яшчэ куды-небудзь. Я буду проста пісаць. Бо…

І ўраз пабачыў ён, што ізумруд

Ў пярсьцёнку залатым на пальцы штось імгліцца,

Што блеску ў ім німа… І з болем тут

Ён зразумеў, што ўжо к жыцьцю не вараціцца.

Быццам пустэльнік. Вяртаюся ў свой горад. Але ці я вяртаюся.