Навучанне Беларуссю

Тэатр, што натхняецца краінай

...Люблю, калі спявае Таццяна Мархель. У яе так атрымліваецца, што заплюшчваеш вочы і нібыта ў вёсцы сябе адчуваеш. Асабліва калі пры гэтым артыстка яшчэ распавядае пра тое, як падчас святаў на стале шкварчэла свежаніна — тады ўвесь смак беларускай культуры пранікае ў свядомасць праз сакавітую мову актрысы. Верыш у яе песні: яны натуральныя. Матуліны. І сама яна — народная артыстка Беларусі — свая для ўсіх. Не таму, што ўмее быць сваёй. Таму што гэта для яе натуральна: Беларусь унутры яе жыве і пачуваецца вельмі ўтульна. Адчуваеш гэта — і зразумела, што краіны не толькі ў межах заключаныя, яны ў розуме, у сэрцы, у слове і нават ва ўсмешцы. Што і імкнуліся паказаць стваральнікі спектакля «Беларусь. Дыдактыка», які з’явіўся ў Рэспубліканскім тэатры беларускай драматургіі да яго 25-годдзя.

Фактычна гэты тэатр і з’явіўся, і развіваўся разам з краінай. Вучыўся яе разумець і адлюстроўваць. І вучыў разуменню іншых. Вучыць — у тым ліку праз праект «Беларусь. Дыдактыка». Але дыдактычная назва — хутчэй даніна чвэрцьстагоддзеваму існаванню калектыву, які насамрэч малады, хоць і ёсць у трупе свае карыфеі. Асобы, у якіх сапраўды можна павучыцца разуменню Беларусі.

Нездарма малады рэжысёр Аляксандр Марчанка звярнуўся да асобы народнай артысткі Беларусі Таццяны Мархель. Ён шукаў сябе: задаваў пытанні сабе самому пра разуменне краіны, пра адчуванне яе адметнасцей (шчыра прызнаўся, што для яго як для чалавека, які выхоўваўся паміж рускай і беларускай культурамі, шлях гэты быў няпросты). Пачула яго пытанні яна — і адказвае. Літаральна, рыхтуючыся за сцэнай да з’яўлення перад гледачом, ідзе па калідоры, у яе пра нешта пытаюцца, яна між спраў адказвае, нібыта на пытанні інтэрв’ю, якое ідзе ў прамым эфіры і відэа адразу выводзіцца на экран. Сітуацыя максімальнай гатоўнасці, восьвось трэба выйсці на сцэну. На адказы часу мала. У такіх умовах яны звычайна атрымліваюцца сутнаснымі, сканцэнтраванымі. Пра радасць ад жыцця. Пра боль, калі ў ім бываюць страты. Пра тое, з чаго пачалося разуменне сябе ў дзяўчынкі, якая вырасла ў вёсцы, у простай сям’і. Яна прызнаецца шчыра пра ўсё: «Мама, памятаю, калі бацька не вярнуўся з фронту, шмат плакала, пакутавала. А потым усё роўна спявала, бо душа прасіла. Ідзе са жніва — пяе, гатуе — пяе, вяселле на вёсцы — пяе, пад усё, што б ні рабіла, спявала». Інтэрв’ю, што пачалося за сцэнай, працягнецца потым перад гледачом. Толькі без інтэрв’юера, бо пытанні ўжо зададзеныя, яны існуюць паміж словаў, вісяць у паветры. А яна проста крыху больш за гадзіну будзе трымаць увагу сваімі адказамі: прамоўленымі і прапетымі.

Фактычна гэта можна было б назваць монаспектаклем: адна артыстка распавядае пра сваё адчуванне свету, пра роднае, пра зварот да традыцый, да народнай песні як да крыніцы сілы. Хоць некаторыя з іх яна праспявае ціха-ціха. І не толькі яна. Бо гучыць два галасы, яшчэ і мужчынскі. У нас так: два пачаткі суіснуюць у спалучэнні, сплятаюцца ў сугуччы ці ўдакладняюць адзін аднаго, дапаўняюць, бо абодва аднолькава патрэбны для працягу. І хоць гавораць пра Беларусь як пра краіну з жаночым тварам, і называем мы яе мацірадзіма, але ж яна для нас яшчэ і Бацькаўшчына, зямля бацькоў, якія баранілі, гінулі, і нават калі не вярталіся, усё адно прысутнічалі ў памяці, існавалі ў свядомасці, рассоўваючы вымярэнні, каб мінулае, цяперашняе і будучыня маглі наладзіць стасункі і замацаваць культуру ў вечнасці.

...Люблю, калі спявае Дзмітрый Лук’янчык. Музыка-фалькларыст бярэ ўдзел ужо не ў першым спектаклі Рэспубліканскага тэатра беларускай драматургіі. Тут ён стварае гукавы фон: ці то голасам, ці праз інструменты, нават ударную ўстаноўку, але гэта гукі, якія дапамагаюць расстаўляць акцэнты ў тым, што сказала актрыса. У гэтай дзеі ўсё надзвычай проста. Нават тэхналагічна проста. Фактычна ніякіх дэкарацый, іх замяняе экран, на які выводзяцца выявы, што змяняюць адна адну. Але тэхналогіі дапамагаюць адчуць Беларусь праз вобразы, узятыя з рэчаіснасці, а словы і спевы павінны адкрываць іх метафізічны сэнс. Дух, душа, нешта нябачнае, але адчувальнае дагэтуль прысутнічае ў даўняй беларускай традыцыі, якая захоўваецца сёння ў фальклоры, мове, слове. Можна, зразумела, яе не заўважаць, але ад гэтага каштоўнасць душы ніколькі не губляецца, і яна ўсё адно робіць сваю справу для нас — асабліва плённа, калі мы гэта асэнсоўваем.

Але калі нават пакуль не ўсе і не цалкам часціну гэтай беларускай душыіскрынкі адчулі, то не ўсё страчана: гэтаму можна навучыцца. Як можна навучыцца разумець сваю мову, сваю любімую актрысу, якая на ёй спявае і размаўляе незалежна ад таго, дзе б ёй ні даводзілася жыць і працаваць: у роднай вёсцы, у абласным тэатры ці ў сталіцы. Але ўсё ж нельга чакаць, што тут вас будуць вучыць як на паўнавартасным уроку — такога не адбываецца. Гэта хутчэй сяброўская сустрэча з людзьмі, якім не ўсё роўна. І калі яны дапамаглі ўпэўніцца ў любові да Беларусі Аляксандру Марчанку асабіста, то такі фармат сустрэчы можа быць карысны іншым, тым, хто шукае абрысы гэтай краіны не толькі на карце.

Ларыса ЦІМОШЫК.