Хата нашых бацькоў стаяла на хутары, каля самага лесу. І адтуль усе трое мы хадзілі ў школу.
Зрэшты, на той час старэйшыя брат і сястра яе ўжо скончылі, а я пайшла ў чацвёрты клас і вучылася добра... У адрозненне ад Колі. Ён двоечнік быў яшчэ той. (А чалавекам, між іншым, стаў добрым. Ва ўсякім разе, калі нехта нашай маме зайздросціў: маўляў, усе твае дзеці з дыпломамі, то яна заўжды адказвала, што інстытуты — гэта, вядома ж, добра, але і на Колю паглядзець — дык толькі пацешыцца, бо і трактар у яго, і конь, бо ён сваёй матулі і бульбачку пасадзіць, і дроўцаў прывязе... Вось і думай пасля гэтага, што лепей для бацькоў — тыя дыпломы ці дзеці побач.)
Гэта, аднак, лірычнае адступленне, гэта — нагода, каб сказаць, што і без дыплома чалавекам быць можна і трэба.
...А вось вучыцца той Коля зусім не хацеў, школу часта прагульваў. Пра яго тады казалі, што ён у нейкую «зялёную» ходзіць.
Я ўсё думала: ну дзе ж яна можа быць, бо ў лес — у грыбы ды ягады — мы з бабай Маняй хадзілі, але ж ніякай школы ніколі не бачылі. «Мусіць, яна недзе ў гушчары стаіць, — думала я. — А зялёнай называецца, бо так пафарбаваная...»
Ну цікава ж было паглядзець! А вось як гэта зрабіць?
Спытала ў Колі. Ён хіба зачырванеўся ды дурніцай абазваў...
«Ну і няхай, — я сама сабе думаю, — дурніца дык дурніца, але ж не настолькі, каб тую школу не знайсці!»
З вечара ў той дзень я падрыхтавала зялёную ў белыя гарохі сукенку, з раніцы прыбралася ў яе і пайшла даследаваць бліжнія гушчары.
Школы нідзе не было.
Прыйшлося вярнуцца дадому (зранку бацькі на працы) — узяць веласіпед.
Ён у нас амаль новенькі быў: старэйшай сястры купілі. Тая ў Ленінградзе на эканаміста ўжо вучылася, а на веласіпедзе на практыку ездзіла ў суседні калгас. Дарослая. Бацькі яе прыбіралі...
На шафе я згледзела новыя Тоніны боты. Яны мне, вядома ж, вялікія былі, але з футрам унутры, белыя, прыгожыя... Я абулася.
Дастала з шафы і Тоніну ружовую камбінашку. Зноў жа яна мне завялікай была, але я ўсё роўна надзела... Потым выцягнула веласіпед і паехала так у лес: што праўда — недалёка зусім, бо на веласіпедзе ланцуг зваліўся.
Начапіць яго я, вядома ж, не магла, таму кінула веласіпед у лесе, а сама прыбегла дамоў.
Толькі ў хату — следам, бачу, тата на абед, а я не ў школе... І ўцячы не паспяваю. Таму дзверы на зашчапку, а сама «пад венік».
Тата пастукаў — ніхто не адчыняе. Ён подбегам да суседняй хаты, да бабы Мані. Кажа ёй:
— Мусіць, злодзей у хаце? Ты нікога не бачыла?
— Не...
І ў двор яны, удваіх. Я тым часам дзверы адшчапіла — і ў лес. А ў хаце, як той казаў, карціна Рэпіна «Не чакалі»: ровара няма, шафа расчынена, Тоніны боты зніклі... Значыць, быў такі злодзей?!
Да міліцыі, дзякуй богу, справа не дайшла, бо дзеці якраз са школы вярталіся.
— А чаму сёння Каці на ўроках не было? — пытаюць у таты.
— Як не было? — спалохаўся той. — А дзе ж яна?
І давай мяне клікаць.
Нічога, карацей, не заставалася, як выйсці з узлеску.
Тата, убачыўшы мяне, зрабіўся вельмі злы і перацягнуў такі па мяккім месцы дзяжачкай (першы і апошні раз у жыцці). Але ж гэта было толькі паўбяды, а ўся яна ў тым, што дзецям, якія праходзілі міма, тата казаў:
— Зайдзіцеся, паглядзіце — мая Каця ўжо як Коля. У зялёную школу ходзіць.
Мне было вельмі сорамна і вельмі крыўдна, бо я, дурніца, шукала школу, якой насамрэч не існавала: так проста гаварылі пра дзяцей, якія не хочуць вучыцца.
— Калі і ты, дачушка, з такіх, — сказаў тады тата, — то мне за цябе будзе вельмі сорамна!
Гэтыя словы назаўсёды запалі ў маю памяць. І на працягу далейшага жыцця я рабіла ўсё, каб тату з мамай ніколі не давялося чырванець за мяне, каб наадварот — яны мной толькі ганарыліся.
...А веласіпед потым мы знайшлі на тым самым месцы, дзе я яго і кінула. І боты мама памыла так, што сястра і не заўважыла, што іх абувалі.
Кацярына Будзіловіч,
г. Скідаль
Дзіцячы розум — гэта адно, дзіцячая памяць — іншае. У трыццатыя гады мінулага стагоддзя я, напрыклад, малы яшчэ быў, але ж цудоўна памятаю сваю вёску — хаткі з падслепаватымі акенцамі ды саламянымі стрэхамі, страшэнную беднату... Людзі ў нашым калгасе «Авангард» працавалі за «палачкі», звычайнай газніцы рады былі! Ні пра электрычнасць, ні пра нейкае радыё нават не чулі.
Але ж усе спадзяваліся на лепшае, жылі адной грамадой: разам працавалі, разам выжывалі. У кожнага на падворку было багата жыўнасці, кожны стараўся нешта прынесці з лесу і блізкай ракі. А ўжо потым, пасля працоўнага дня, ці не ўсе вяскоўцы недзе збіраліся (на лаўцы, на прызбе, у зімовыя вечары — у некага ў хаце), абменьваліся навінамі, абмяркоўвалі планы, успаміналі, жартавалі.
Такія вось вячоркі досыць часта адбываліся ў нас, бо людзі вельмі цягнуліся да ведаў, а мой тата па тым часе досыць адукаваны быў. Ён заўсёды выпісваў газеты, купляў па магчымасці кнігі і потым уголас чытаў тое ж «Уваскрэсенне», «Хаціну дзядзькі Тома»...
Але ж больш за ўсё вясковым мужыкам падабаліся прыгоды Швейка. Дагэтуль у памяці, як дарослыя дзядзькі тады прагна слухалі, як залівіста рагаталі, як жыва абмяркоўвалі, чаго там больш — праўды ці выдумкі?
Дзядзька Віктар, удзельнік Першай сусветнай, бажыўся, што праўды, бо яно ж на фронце чаго не бывае! А для таго, каб яму паверылі, неяк выдаў:
— Я вось пра сябе раскажу.
І пачаў ён так:
— Ну вы ж ведаеце, я ў вайну ў артылерыі служыў, быў наводчыкам гарматы. «Горла» ў той — нібы цэбар без дна, снарады — велічынёй з падсвінкаў: іх двое салдат ледзь падносілі. Але ж як зарадзім, як жахнем — вораг аж калоціцца там!
Дык вось. Вядзём мы неяк агонь па іхніх пазіцыях. Бабах ды бабах — ад нашых стрэлаў аж зямелька дрыжыць. Але ж во бяда — скончыліся снарады! А ў ворага навалам іх. І ён давай смаліць па нас. Галавы не падняць — снарады адзін за адным... І тут я падумаў: а чаму б не схітрыць? Развярнуў гармату, і што вы думаеце: іхні снарад тут жа ў наш ствол! Мы яго зноў на 180 градусаў — і ў адказ ба-бах! Адзін раз так, потым другі, трэці... Выбілі ворагаў... іхнімі ж снарадамі!
Не паспелі ачомацца, дух перавесці, на батарэю генерал прыязджае, дае каманду ўсім выйсці на пляц, пастроіцца, а потым загадвае:
— Салдат Парамон! Выйсці са строю!
— Ёсць! — кажу.
У струнку выцягнуўся, руку да скроні прыклаў.
Ён у той жа міг:
— За салдацкую кемлівасць, за адданасць цару і Айчыне аб'яўляю падзяку і прадстаўляю да ўзнагароды Георгіеўскім крыжам!
Аб'явіў вось так, а потым, ужо цішэй, дадае:
— Просьбы нейкія ёсць?
Я вазьмі ды і ляпні:
— Спадар генерал! Ці трэба мне гэны крыж? З яго ж лямеш да плуга не зробіш. А вось каб мне пасля вайны ды якога каня... Калі, вядома ж, выжыву...
— А ты, салдат, пастарайся, — смяецца генерал. — Будзе табе конь!
— Можа, таму я і выжыў, — скончыў расказ дзядзька Віктар.
— Але ж нешта я не помню, каб ты з вайны на кані вярнуўся? — падкузьміў яго дзядзька Якуб. — Ну праўда ж: на сваіх дваіх прытэпаў.
— Так, браткі, на сваіх... А чаму? Таму што нас, кемлівых салдат, на фронце дай божа было, а генералаў — мала. Вось і забыўся мой пра сваё абяцанне. Але ж мо яшчэ ўспомніць?
Надзея памірае апошняй.
Яўген Звярынскі,
в. Касцяшы, Уздзенскі раён
Даўно заўважана, што мужчыны, добра ўзяўшы на грудзі, сваіх жонак звычайна ганяць: скардзяцца тады, як яны іх дасталі, як выпілі кроў, сапсавалі жыццё...
У гэтым сэнсе ў маёй сяброўкі муж зусім не такі. Ён наадварот, як толькі падап'е, пачынае ёй дыфірамбы пець, прызнавацца ў каханні. І, галоўнае, як цвярозы — з яго слова не выцягнеш, бо чалавек ён досыць ціхмяны. А тут такія прыгожыя эпітэты, такія параўнанні!.. Кажа, што кахаў і кахае, што цяпер — «як тады»... Нават больш!..
Быў выпадак — неяк пад гэтую «раздачу» прызнанняў і мяне ў хату прынесла. Чаго толькі не пачула тады.
— Ты ці ведаеш, — пачаў Аляксей, — якая жонка ў мяне? Ды такіх у свеце няма! Яна адна, мая залатая!.. Ты вось думаеш, што ёй лёгка са мной? Не, даражэнькая, памыляешся! Характар у мяне — паганы-паганы! З такім мужыка і чатыры жонкі не знеслі б: на развод падалі б. А мая, бач, жыве... Каторы гадок... Адна за тых чатырох пакутуе! Рэдкая жанчына! А ўжо ж гаспадыня...
Не, не хлусіць гэты чалавек і зусім не перабольшвае: жонка ў яго і сапраўды наймілейшая!
Якраз ад яе і вось гэта гісторыя — на тэму прызнанняў.
Значыць, у мужа на працы завядзёнка такая — разам адзначаць вялікія царкоўныя святы. А перад гэтым, адпаведна, скідвацца, купляць нешта з напіткаў-наедкаў, накрываць «паляну»... Аляксей, дарэчы, туды з піражкамі прыходзіць: жонка напярэдадні іх напячэ, прыгожанька запакуе і з сабою дасць.
Дык вось, пасядзелі тыя мужыкі, выпілі, з'елі піражкі, пагаманілі. «Пад градусам», у добрым гуморы разышліся па хатах, па сем'ях.
Аляксей таксама прыйшоў і (да бабкі не хадзі) пачаў жонцы асанну спяваць, пра любоў гаварыць. Яна па гаспадарцы ўпраўляецца, а ён побач ходзіць — любуецца ды расказвае, якая ж яна ўмелая! Тая ўсё парабіла, села вячэраць — ён кампліменты ёй рассыпае, кажа, якая прыгожая. Тая, прытаміўшыся, спаць лягла, а муж не сціхае...
Іншая, можа, і качалку ўжо ўзяла б (і не для таго, каб піражкоў напячы), а гэта быццам слухае (адна за чатырох!), пачынае драмаць, прачынаецца... Пытае нарэшце:
— Ты ўгамонішся сёння ці не? Аж галава ўжо трашчыць ад тваіх прызнанняў.
— Праўда? І што — моцна баліць? — трывожыцца гаспадар. — Можа, ціск падскочыў? З ім жа дурныя жарты. Ты пацярпі крыху... Не хвалюйся: я зараз у морг пазваню — яны мігам прыедуць і цябе забяруць.
— Куды? — смяецца жонка.
Тут да мужа даходзіць, што не тое ён ляпнуў, што «хуткая» і «морг» — гэта (ён механікам працуе) прыкладна як рамонт і спісанне. Ён таксама пачынае смяяцца, потым прабачацца, шкадаваць...
І — скажу вам — словы насамрэч лечаць: боль адступае. Жонка на мужавым плячы ціха засынае, бо ён жа ў яе таксама залаты — ды яшчэ і лекар.
Соф'я Кусянкова,
в. Лучын, Рагачоўскі раён
Замест пасляслоўя
«Атрымаўшы і насамрэч вельмі цёплыя падарункі ды ганаровы дыплом пераможцы звяздоўскага конкурсу на самую лепшую вясёлую і праўдзівую гісторыю, я, — паведамляе спадарыня Соф'я, — палічыла сябе абавязанай... тэрмінова напісаць гэту «байку». Па-першае, для таго, каб выказаць падзяку ўсім, хто ацаніў мае творы. А па-другое, каб дапамагчы чытачам, каб падказаць ім, што для напісання цікавых гісторый не трэба шукаць сякеру пад лаўкай, не трэба нешта выдумляць. Дастаткова проста назіраць за жыццём ды час ад часу запісваць. Задорнаў, напрыклад, пачуў у свой адрас: «Я вас так паважаю, так паважаю... Зараз жа пайду ў царкву і пастаўлю там свечку — на памін душы...» Ну хіба ж гэта не смешна?!
Вось і мне ў сувязі з перамогай адна з вельмі мілых жанчын пажадала поспехаў. А яшчэ — узысці на... Галгофу. На ўвазе меўся, відаць, Алімп? Але ж і там гара, і там...»
То ўсім — і шчыра — удалага ўзыходжання!
Рубрыку вядзе Валянціна ДОЎНАР
Інтэрв'ю з алімпійскім чэмпіёнам па фехтаванні.
Прафесійна, аператыўна, па-добраму.
