"Лялька - працяг маёй рукі і майго сэрца"

Заслужаны артыст Рэспублікі Беларусь Аляксандр Васько на сцэне Беларускага дзяржаўнага тэатра лялек з 1980 года. Ён узнагароджаны медалём Францыска Скарыны і «Крышталёвым анёлам» Саюза тэатральных дзеячаў. У творчай скарбонцы артыста шырокі дыяпазон роляў: ад Воланда ў «Майстры і Маргарыце» да хваста (менавіта так!) удава ў «38 папугаях». Адзначыўся ён у пастаноўках мінулага года — «Каляднай гісторыі» і «Евангеллі ад Іуды». Ёсць гледачы, якія пільна сочаць за творчай біяграфіяй артыста і дзякуючы яму імкнуцца лепш разумець асаблівасць тэатра лялек.

— Якім быў ваш шлях у прафесію?

— Даволі лёгкім, нават прадвызначаным. Недзе з 5 класа ў мяне быў канфлікт з настаўнікам матэматыкі, і, хочаш не хочаш, давялося ісці па гуманітарным кірунку. Недзе ў 9 класе я трапіў у Палац піянераў і школьнікаў у так званы тэатр юнай творчасці, дзе і займаўся некалькі гадоў. Аднак пасля школы, у 1974 годзе, пасаромеўся адразу паступаць у тэатральна-мастацкі інстытут, мне здавалася, што я яшчэ не гатовы, і таму пайшоў працаваць. У наступным годзе я ўжо вырашыўся, але «зрэзаўся» на трэцім туры творчага экзамену. І нарэшце ў 1976 годзе паступіў у інстытут на курс да рэжысёра тэатра лялек Вікторыі Казловай.

— Вы ніколі не адчувалі расчаравання, што аказаліся звязаныя лёсам з лялечным тэатрам? Як ставіцеся да меркаванняў, што тэатр лялек — другарадны ў параўнанні з драматычным?

— Калі так склаўся лёс, значыць, гэта было прадвызначана, запраграмавана недзе зверху, і таму ўсё добра. Я лічу, што лялечнае мастацтва — нават больш шматграннае і складанае, чым драматычнае. Драматычны артыст «вынес» толькі сябе на сцэну, сеў у прыгожую позу ці стаў патэтычна — і іграе. Мне ж даводзіцца насіць ляльку, якая іншым разам важыць 7 — 10 кілаграмаў, і я павінны не толькі ажывіць яе праз рухі, але і ўдыхнуць у яе душу, стварыць вобраз.

— Усімі лялькамі кіруюць аднолькава. Ці існуюць розныя тэхнікі кіравання?

— Ёсць розныя тыпы лялек: трасцявая — явайка, якая бярэ сваё паходжанне з вострава Ява; планшэтная, яна ўжо кіруецца па-іншаму; марыянетка — на доўгіх нітках. У розных спектаклях выкарыстоўваюцца лялькі розных тыпаў, але могуць быць сабраныя і ў адным прадстаўленні. Ды гэта ўжо прафесійная кухня, у якую я не хачу паглыбляцца.

— Вы ставіцеся да сваёй лялькі як да неадушаўлёнага прадмета? Яна для вас — тэатральнае прыстасаванне або нешта большае?

— Мне падаецца, што лялька — нежывы партнёр, якому я павінен перадаць частку сваёй душы. Яна становіцца працягам маёй рукі і майго сэрца. Я адчуваю цеплыню да сваіх лялек. Акцёр у лялечным тэатры — другасны. Менавіта лялька стварае вобраз. Таму ў тэатры лялек няма такіх «зорак», як на драматычнай сцэне. Гэта камандны від мастацтва, дзе ўсе працуюць на вынік, на ідэю рэжысёра і мастака.

— У той жа час нярэдка ў лялечным тэатры на сцэну выходзяць і самі артысты, іграюць як у драматычным тэатры.

— Лялечнае мастацтва сінкрэтычнае. Тут усё залежыць ад бачання рэжысёра. Акцёр — гэта адна з фарбаў, якую наносіць рэжысёр. Таму ў залежнасці ад таго, як рэжысёру зручней, як ён бачыць той ці іншы вобраз, ён і выводзіць на сцэну або ляльку, або артыста.

— Вы заўсёды выконваеце ўказанні рэжысёра або можаце прапанаваць свой погляд на ролю?

— Згодна з маім меркаваннем, добры артыст — той, хто не спрачаецца з рэжысёрам, не намагаецца навязаць яму свой пункт гледжання. Я заўсёды стараюся выканаць патрабаванні рэжысёра, зрабіць так, як ён бачыць тую ці іншую ролю, упісацца ў камандны стыль гульні. Бо калі ты хочаш сам паставіць спектакль, то ідзі ў рэжысуру, ніхто ж не забараняе.

— Ці ўплывае ваша прафесія на характар? Калі прызвычаіцца кіраваць лялькамі на сцэне, можа ўзнікнуць спакуса ў звычайным жыцці быць лялькаводам, ставіцца да людзей як да марыянетак?

— Я для сябе рэзка падзяляю: тут — праца, а тут — жыццё. Праца — гэта рэпетыцыйны працэс і спектаклі, дзе я жыву нейкім асобным жыццём. Як толькі закрываецца заслона, выключаецца святло рампы, я — звычайны чалавек. Гэта пытанне псіхічнага здароўя: ні ў якім разе нельга змешваць жыццё і мастацтва.

— Сярод вашых персанажаў пераважаюць станоўчыя ці адмоўныя?

— Хапала і першых, і другіх. Паколькі я вострахарактарны артыст, то больш было адмоўных, бо яны патрабуюць больш эмацыянальных выдаткаў, больш выразных фарбаў. Таму мне бліжэйшыя ролі нібыта адмоўныя, гэткі тып абаяльнага злодзея. Але для сябе ролі такім чынам не падзяляю. Як і ў рэальным жыцці, тэатральныя персанажы шматгранныя, і цяжка канчаткова вызначыць, што ёсць дабро і зло.

— Ці змянілася за гады вашай працы ў лялечным тэатры дзіцячая аўдыторыя? Ці не сталі дзеці больш закрытымі, менш успрымальнымі і эмацыянальнымі?

— Мне здаецца, што характар у дзяцей не змяніўся. Але цяпер яны часам у зале гуляюць на смартфонах (хоць перад кожным прадстаўленнем гучыць просьба адключыць сродкі сувязі), менш цікавяцца тым, што адбываецца на сцэнічнай пляцоўцы. А раней яны былі гэтым захопленыя. Вядома, у пэўнай ступені гэта залежыць і ад якасці спектакля. Калі ўдаецца сапраўды зацікавіць, спектакль глядзяць.

— Вы выканалі шмат роляў для дзяцей. Якія з іх лічыце больш адметнымі?

— Такіх роляў было сапраўды шмат, усе нават не памятаю. Тым больш не вызначаю сам, прыкметная роля ці не. Калі я прызначаны на ролю, то мушу яе выканаць якасна. Доктар Айбаліт, цар Салтан, ваўкі, кракадзілы, мядзведзі — каго толькі не даводзілася іграць. У нашым тэатры ставілася тры рэдакцыі «Прыгод Бураціна», і ва ўсіх я іграў Карабаса Барабаса. Сыграў і не зусім тыповую для сябе рамантычную ролю Прынца ў «Папялушцы». Гэта адбылося таму, што ў ёй была даволі складаная вакальная партыя, якую шмат хто спрабаваў выканаць, і мне ўдалося «выцягнуць» спевы.

— А што вы рабілі як хвост удава?

— Забяспечваў, каб хвост рухаўся ў розных кірунках і круціўся. Лялька ўдава была на трасцях і мела даўжыню ў некалькі метраў. Ёю кіравалі тры акцёры. Той, хто вёў галаву і пярэднюю частку, агучваў ролю, і ў залежнасці ад яго рухаў астатнія рабілі ўдаву пластыку. У праграмцы спектакля ў якасці выканаўцаў ролі ўдава пазначаліся ўсе трое артыстаў.

— У вашым рэпертуары нямала спектакляў і для дарослых. А для якой аўдыторыі вам больш падабаецца іграць?

— Люблю іграць у добрых спектаклях незалежна ад аўдыторыі. Магчыма, перад дзецьмі выступаць нават больш складана, бо за дарослымі ўжо цягнецца нейкі ланцуг жыццёвых назіранняў, перажыванняў, таму ім прасцей зразумець пэўныя рэчы і ідэі. А дзіця яшчэ чысты ліст, яго трэба зацікавіць, усё падрабязна растлумачыць.

— У свой час спектакль вашага тэатра «Майстар і Маргарыта» карыстаўся вялікім поспехам. Ці не

паўплывала містычным чынам на ваша жыццё выкананне ролі Воланда? Вядома, што некаторыя людзі мастацтва, якія браліся ўвасабляць гэты твор Булгакава, потым расказвалі, што з імі пачыналі адбывацца нейкія дзіўныя рэчы.

— На маё жыццё роля Воланда ніякім чынам не паўплывала. Напэўна, я не такі адметны і таленавіты

акцёр, каб выкананнем гэтай ролі прыцягнуць увагу найвышэйшых сіл.

— У мінскім тэатры лялек быў пастаўлены і вельмі цікавы спектакль «Гэта ты… Моцарт?», у якім акцёры выконвалі найвядомейшыя арыі і дуэты з опер «Чароўная флейта», «Дон Жуан» і «Вяселле Фігара», прычым не ў адаптаваным, а ў арыгінальным оперным Эварыянце. Вы таксама ўдзельнічалі ў гэтым спектаклі ў ролі Папагена. Як вам удалося выканаць оперныя нумары? Вы раней недзе вучыліся спевам?

— Падчас падрыхтоўкі спектакля з намі працаваў выкладчык — саліст опернага тэатра. Папярэдне рэжысёр рабіла адбор, хто можа спяваць. Раней я нідзе гэтаму не вучыўся. Але калі ёсць голас, дык заспяваеш. Вядома, калі дадаткова яшчэ ёсць здольнасці ўпарта працаваць, укладаць душу, выпраўляць памылкі і недарэчнасці, тады ўсё можна зрабіць. Увогуле, у мяне добры слых і вялікая схільнасць да музыкі. Калі б мяне адразу ў дзяцінстве аддалі ў музычную школу, можа, я б нават стаў спеваком у оперы ці аперэце.

— Ці верыце вы, што ў рэальным жыцці магчымае такое духоўнае перараджэнне, якое адбываецца з вашым героем Скруджам у «Каляднай гісторыі»: са сквапнага, чэрствага, замкнёнага чалавека пераўтварыцца ў добрага, адкрытага і шчодрага?

— Напэўна. Бо не на пустым жа месцы Дыкенс напісаў гэты твор. Увогуле, у сталым узросце шмат што пераацэньваеш і пераглядаеш. І я думаю, што нямала людзей, якія доўга збіралі грошы, жылі дзеля сябе, у канцы жыцця станавіліся мецэнатамі, падтрымлівалі дабрачынныя фонды.

— Зусім іншы ваш персанаж — кардынал Лотар у спектаклі «Евангелле ад Іуды» — антыпод галоўнага героя Юрася Братчыка. Лотар увасабляе жыццёвую спрактыкаванасць, хітрасць, спачатку прымушае Юрася прыняць на сябе ролю ілжэ-Хрыста, а потым за гэта самае асуджае яго на смерць. Як асабіста вы ставіцеся да тых, хто выбіваецца з агульнага шэрагу?

— Кожны выбірае ў жыцці свой шлях. Нехта сядзіць увесь час за камп’ютарам, нехта праводзіць жыццё пустэльнікам, а нехта хоча воляй-няволяй, можа, праз абставіны нешта змяніць у навакольным свеце. Хаця гэта мала каму ўдаецца, але дзякуй Богу, што такія людзі ёсць.

— У вашай творчай біяграфіі ёсць і досвед у кіно…

— Толькі адзін. Я зняўся ў шматсерыйным тэлевізійным фільме «Пракляты ўтульны дом», і менавіта таму, што ён прысвечаны гісторыі Беларусі, дакладней — паўстанню Кастуся Каліноўскага.

Роля ў фільме ў мяне невялікая — маладога ксяндза, які прыязджае на змену старому. Спачатку ён не вельмі сімпатызуе паўстанню, але потым нешта для сябе пераасэнсоўвае і пачынае яго падтрымліваць. У выніку майго героя напаткаў трагічны лёс. Калі пазней мне прапаноўвалі здымацца ў фільмах кшталту «Вяртання Мухтара», я адразу адмаўляўся. І ўвогуле, я не кіношны артыст, а тэатральны. Існуе такі даволі выразна акрэслены падзел.

— Вы таксама ўдзельнічалі ў агучванні замежных фільмаў на беларускім тэлебачанні.

— Вельмі шмат, з 2004 года да 2012-ы. Тады на беларускім тэлебачанні існаваў спачатку французскі канал, для агучвання французскіх стужак, потым на яго аснове быў арганізаваны аддзел дубляжу.

Яго супрацоўнікі дубліравалі фільмы, створаныя і ў іншых краінах, — англамоўныя, іспанамоўныя, польскамоўныя… Праца была напружаная і вельмі цікавая, дзеля гэтага сабралі значныя творчыя сілы. Кожны месяц мы агучвалі па 2-3 фільмы. Сярод іх было шмат мультфільмаў, дакументалістыка, вучэбна-пазнавальныя стужкі, мастацкія камедыйныя, любоўныя, дэтэктыўныя, у тым ліку такія папулярныя серыялы, як «Доктар Хаус» і «Набярэжная Арфеўр».

— У складзе трупы вы не раз бывалі на фестывалях лялечнага мастацтва, у тым ліку за мяжой. Як ацэньваеце ўзровень беларускага лялечнага тэатра ў параўнанні з іншымі?

— Вельмі высока. І не таму, што я зацікаўленая асоба, а проста аб’ектыўна так і ёсць. Лялечны тэатр у нас недаацэнены від мастацтва. А між тым ён у Беларусі — еўрапейскага ўзроўню.

Наталля КАНСТАНЦІНАВА

фота аўтара