Мікола Мятліцкі. Зораў палатно жывое

Разнасцежанай вышай небасхілу,

Зарой пунцова-яснай, агнявой,

І дзьмухаўцоў жаўцянымі вачамі,

Беларужовай квеценню садоў,

Размахам крыл бусліных над палямі

І трэлямі натхнёных салаўёў,

Вясёлкай, што стынь хмар аперазала,

І плёскатам рачнога ручая,

І гучнаспевам птушак — мне сказала

Ўсёй сутнасцю жывою: гэта — я!

Акінуўшы вачыма далягляды,

Усцешыўся красой яе спаўна.

І па-зямному быў шчасліва рады,

Што й гэтая яшчэ — мая вясна!

Што сэрцам чую вокліч стагалосы,

Хоць так зазыўна трубяць жураўлі.

Што нашы з ёй жыццёва зліты лёсы

Прысутнасцю часовай на зямлі.

*  * *

Халодныя ночы, гарачыя дні,

Ніякага ладу ў нябеснай канторы.

Днём шчодрае сонца пячэ з вышыні,

А ноччу міргаюць празяблыя зоры.

І хоць бы якая крапліна дажджу,

Пажухла трава, сшэрхла лісце бярозы.

Ад чэрвеньскай золкае рані дрыжу,

Нат як не дрыжаў і зімой у марозы.

Што стала са светам? — адказу няма.

Даўно ўжо планету зыбуча хістае.

У тропіках снегам цярусіць зіма,

А з Арктыкі лёд ручаямі ўцякае.

Няўжо надарвалася сэрца Зямлі

І збілася з рытму, заходзіцца ў спудзе?

А можа, яму стаць такім памаглі

Глумотай сваёй мы, нікчэмныя людзі?

*  * *

Прыкмеціў лабасты валун на імшарыне,

Ён безліч вякоў праляжаў на зямлі.

І думкі мяне ў даўніну павялі,

З дна Балтыкі дальняй ільдамі прыкочаны

Асколак Валдая — халодны валун,

Над ім насмяяўся ўзлаваны Пярун,

І лёд раставаў, ручаямі падточаны,

І грала прырода ў дзве тысячы струн.

І вось — уссядаю на троне у Вечнасці,

Няма старажытней — ці знойдзеш другі?

Паганскія ўсталі навокал багі,

І час перад імі ў сваёй хуткацечнасці

Не гэтакі ўжо і зацяжна-даўгі.

Валун, ён дасягне пары той нязнанае,

Калі пераменіцца ўсё навакол.

Адно ацалее пад ім траўны дол,

Ды памяць успыхне, як кветка курганная,

Усцешліва смокчучы шэры падзол.

*  * *

Зноў купальская ноч

запаліла агні над ракой.

Я згадаў,

Часінай такой

Уступаліся, голыя, 

там лавілі дзяўчат, маладух.

І да самага рання

ў прыбярэжнай гушчэчы травы

Іх таміла каханне,

і было не падняць галавы.

Песня чулася дзесьці.

І дзявочы задзірысты ўскрык.

Нараджаліся дзеці

у наступны ужо сакавік.

А забыты жаданы

цалаваўся назаўтра з другой.

Падрасталі Багданы,

на мужчын пазіралі з тугой.

Хто іх бацька, не зналі —

і ў матуль не пыталі сыны.

А пасля на Купалле

у раку уступалі й яны.

дакраналася палкіх грудзей.

Шмат гадоў праляцела,

адшугала багата падзей.

Зноў сягоння Купалле

уступіла на бераг ракі.

Зноў кастры хлопцы паляць

і пускаюць дзяўчаты вянкі.

Зноўку папараць-кветку

іх нашчадкаў шукаюць сыны,

Ды пра юр вольны гэткі

чуюць казку сівой даўніны.

ПРЫЗБА

Апошняя, адзіная ў сяле —

Адарчына прыземістая прызба.

Мінула колькі год ужо, але

Яна і сёння, быццам часу прызма,

Праз шкло якой мінулае відно —

Нясцёртае, трывучае, жывое:

Андаракоў згрубелае сукно,

І столкі — палатняныя сувоі,

І ручнікоў натканых белата,

Сурвэтак і настольнікаў карункі.

І стуль, дзе мкне гамонкі хрыпата,

Адарчын голас далятае стрункі:

— А от наткала! Дужасці стае.

Зірніце, дзеўкі, на маё багацце!

І прызбы мала. У гады мае

Шчэ, склаўшы рукі, не сядзіцца ў хаце.

Бярыце, даспадобы што каму.

На памяць дзецям аддасце калі-та.

Натку яшчэ за сцюжную зіму,

Калі не возьме на клады Мікіта.

— Ты што, Адарка, і свайго стае, —

Ёй гаварылі ўсцешныя кабеты,

І пальцамі — усе да аднае —

Абмацвалі скарб самачынны гэты.

І вохкалі здзіўлёна: — Вот узор!

А тут, глядзіце, дзівата якая!

Гляджу на прызбу. Бы чародка зор

З нябёс высокіх на зямлю злятае.

Даўно магільны погарб на кладах —

Згарнула рукі ўвішныя Адарка.

А прызба там, у страчаных гадах,

Скарб прада мною развінула ярка.

І часу плынь няспынліва цячэ,

Усходзіць ранкам сонца агнявое.

Гляджу на прызбу. І сягоння тчэ

Адарка з зораў палатно жывое.

Не прытаміцца ткаллі нікалі,

Не скласці рук ссамочаных без працы.

І тыя дні, што ў вечнасць уцяклі,

Яе узорам зырка разгарацца.

ХЛЕБ І ПЕСНЯ

З народнага

Неяк ранкам на прадвесні

Па дарозе палявой

Ішлі разам Хлеб і Песня,

Гаварылі між сабой.

Хлеб і кажа: — Як пачую,

Што цябе пяе жняя,

Траціць час свой у пустую,

Дык злуюся ж вельмі я.

Тут з-за лесу прэцца хмара,

Хутка дождж густы палье,

А яна — аб долі марыць,

Лена жне, а ўсё пяе.

І тады падыме вочы,

Страпянецца ўсім нутром,

Як паблізу загрукоча

Басавіта-спудна гром.

І снапы ужо хапае,

Ставіць бабкі неўпапад,

З нівы шпарка уцякае,

Бы сячэ па лытках град.

А дажджу таго — са жменю,

Ёй вярнуцца б — жаць пара,

А яна — і дзе сумленне? —

З песняй крочыць да двара.

Каласы мае тугія

Зерне роняць на зямлю.

Адказала Песня Хлебу,

За жывое ўзяў яе:

— Гэтак гневацца ці трэба?

Ну, падумаеш — пяе.

Я — душа яе жывая

І сардэчнае цяпло.

Без мяне б і ураджаю

Ў полі гэтым не было.

Каб душа не заспявала

Чалавечая здаўна,

Ў полі б жыта не ўставала,

Не чарнела баразна.

Я была заўжды падмогай

У нялёгкай працы той.

Ліў ён, сейбіт, поту многа

На зямлі не раз пустой.

Чуў галас дзяцей у хаце,

Сам пра голад забываў.

Ты яго, мой любы браце,

Не заўсёды шанаваў.

На стале з’яўляўся рэдка,

Быццам пан, заўжды сіпеў.

Гаспадар — таму я сведка —

Мала еў, а песні пеў.

Ён нячаста быў шчаслівым,

Бо гібела ўся сям’я.

Ад таго мо жаласлівай,

Песняй долі, стала я.

Тою раніцаю весняй,

Дзе спявалі жаўрукі,

Абняліся Хлеб і Песня,

І па сёння — дружбакі.

ПАМЯЦІ ЯНКІ СІПАКОВА

Іван Данілавіч, сцюжнай зімою,

Дзе веі галосяць на скрушны свой лад,

Вам выпала

Са смерцю самою

Туды, на палі дзей векапомных,

Куды ў стагоддзях не раз ішла,

Дачасна яна хадой нястомнай

Услед за сабою і Вас павяла.

«Паглянь, — сказала, — тут колькі легла

Вояў славянскіх народаў зямлі.

Агнём іх паліла, мячом іх секла,

Каб у нябыт назаўжды сышлі.

Ты ж акрапіў іх вадой жывою,

Непаслухмянец сякі-такі,

Даў ім адзінае — слова-зброю,

І абяссмерціў іх на вякі.

Як мне цяпер іх караць нанова?

Як асмяроціць мне іх цяпер?

Зноў падступлюся — страляе слова,

Нават да смерці ў іх недавер.

Кожны мне косці патрушчыць рады,

З рук маіх вырваць прагне касу».

Перачытаў вашы балады,

І агарнулася сэрца ў сум.

Іван Данілавіч, смерці не верце,

Голас ілжывы яе, не жывы.

Вы і сягоння ў вашым бяссмерці —

Вечнай паэзіі вартавы.

*  * *

Як на планеце вырас Чалавек!

Калісь не бачыў дальш сваёй пячоры.

Асвоіў блізляжачыя прасторы,

А потым — сцежку ў лес глухі прасек.

І не адзін яшчэ мінуўся век,

Як, на рухавасць і прыдумку скоры,

Пачаў цягаць ляшчоў з тутэйшых рэк.

А сёння ўжо — трымае ў пальцах зоры.

Як на планеце ўздужаў Чалавек!