Сусвет Янкі Брыля

Яго для сябе я адкрыў яшчэ ў Пугачоўскай школе. Па школьнай праграме. Знаёмства было кароткім і не вельмі запамінальным, бо на кожным новым уроку мы рухаліся далей і далей па падручніку. Сёння адзін пісьменнік, праз пару дзён другі, а там трэці, чацвёрты, пяты, шосты, сёмы… І ўсё ж у душы заставалася святло ад прачытанага. Часцінка святла ад аднаго пісьменніка, ад другога, ад трэцяга, ад чацвёртага, і, глядзіш, ты ў сабе носіш вялікі сусвет беларускай літаратуры. Праўда, запраграмаваны. І толькі потым, ужо калі прыехаў у Мінск вучыцца, я мог спакойна і самастойна папаўняць свой літаратурны сусвет новымі пісьменнікамі і творамі. І сярод любімых пісьменнікаў быў нязменна Янка Брыль. Я палюбіў яго за мініяцюры, за дзённікавыя запісы. Бывала, што некаторыя з іх перачытваў па некалькі разоў на дзень і кожным разам адкрываў нешта новае.

---

Адкрываў Беларусь

Самога Янку Брыля ўпершыню ўбачыў недзе гадоў трыццаць пяць таму. Магчыма, у снежні 1981 года, калі з Дома літаратара ехаў на семінар маладых пісьменнікаў у Каралішчавічы. А магчыма, на нейкай літаратурнай імпрэзе ці пасяджэнні ў Саюзе пісьменнікаў. Але гэта не галоўнае. Галоўнае — размовы з Янкам Брылём. Напачатку я нярэдка сустракаў Івана Антонавіча ў рэдакцыі «ЛіМа», куды прыходзіў з вершамі да Юрася Свіркі. А там у кабінеце з паэтам яшчэ працавалі Анатоль Сідарэвіч і Уладзімір Ягоўдзік. І вось Брыль з імі падоўгу гаварыў. Мне, маладому, слухаць было вельмі цікава. Бывала, Брыль і мяне падключаў да размовы. Пытаўся, як у нас у вёсцы якое слова гавораць, як мае дзяды жылі за Польшчай. І ўжо калі я ў 1995 годзе прыйшоў працаваць у «ЛіМ», Янка Брыль заходзіў наўпрост да мяне. Ад Івана Антонавіча я даведаўся, што мая стрыечная сястра замужам за адным з яго пляменнікаў.

З Брылём было добра. Каля яго я адчуваў сябе хлапчуком, да якога прыйшоў дзед, каб даведацца, як тут ягоны ўнук расце. Брыль чытаў шмат. І мне прыемна было чуць ягоную ацэнку маіх новых публікацый у перыёдыцы. Праляталі дні, гады. І ўсё, што здавалася вечным, сыходзіла ў вечнасць. Я думаў, што Янка Брыль пражыве 100 гадоў. Памыліўся. 25 ліпеня 2006 года ў маім дзённіку з’явіўся запіс:

«Аўторак. Дзесяць дзён як у адпачынку. Ні хвілі не адпачываў душой — пішу вершы пра каханне і няма той мяжы, за якой няма рыфмаў. Люда з Веранікай у Чарнагорыі на моры. Хочацца, каб хоць яны адпачылі. Учора было 19 гадоў, як мы з Людай пажаніліся! Свята. Прыедуць дамоў, адзначым. А пакуль хваляванні, чаканні і вершы… Недзе ў гадзін 14 патэлефанаваў Леанід Галубовіч: “Ці праўда, што памёр Янка Брыль?” Памёр… Так ужо атрымліваецца, што кожнае лета, калі я ў адпачынку, даведваюся пра сумныя навіны. Калі былі на Нарачы — памёр Быкаў. Адным летам атамная лодка патанула, другім — Ельцын Белы дом расстрэльваў. Цяпер — Янка Брыль памёр. Не магу ўспрыняць яго смерць як трэба, бо і так сперажываўся…»

 У гэты ж дзень, 25 ліпеня, у мяне напісаўся верш:

 

Балада Янкі Брыля

А ён спакойна жыў… Памёр спакойна,

Як неба памірае над зямлёй,

Дзе цішыня, як шкло, дзе вечна войны,

Дзе рэчак вены з нашаю крывёй

Парэзаны, як брытваю, мяжой.

І неба зноў спатоліцца душой,

А нам, як свечкам, ля крыжа застацца

Пад сонцам, як пад божаю слязой,

Дзе толькі на сябе нам спадзявацца,

Бо аніхто, ніхто не дапаможа

Прайсці зіму і гэта бездарожжа,

Якім сябе мы часта суцяшаем,

І наша неба з намі памірае…

 

А ён пайшоў, як Заўтра памірае,

Дзе цішыня, як на іконе шкло,

Дзе жыў ён светла, дзе расце святло,

Дзе нашага і ценю не было…

Працуючы ў «Мастацкай літаратуры», некалькі разоў рыхтаваў да друку творы Янкі Брыля. І сёлета да 100-годдзя з дня нараджэння пісьменніка ўклаў кнігу выбранай прозы, якую назваў «Яшчэ раз пра вечнае…». Складаючы томік, увесь час адчуваў прысутнасць Івана Антонавіча ў сваім кабінеце. Ён сядзеў насупраць мяне, сачыў за тым, што выбіраю для друку з ягоных тамоў, і ўсміхаўся. Мне з Брылём, як з аўтарам новай кнігі, было добра працаваць. І кніга «Яшчэ раз пра вечнае…», па-мойму, атрымалася цудоўнай. Яна выйдзе ў свет неўзабаве, у жніўні.

 

Жнівень Янкі Брыля

тваё жніво пачалося ля мора

далёка ад роднай зямлі

зямлі дзе птушкі і гнёзды

чакалі цябе

і нёманскія казкі

у затоках рачных

жылі ў гарлачыках белых

як перліны ў ракавінках

і чакалі цябе

 

і ты прыехаў

і ў Забалацці стала днець

і ў золак, убачаны здалёк,

ты сыпануў жменю сонечных промняў

як спелых каласоў

і асвяціліся

сцежкі дарогі прастор

і сівыя валуны і курганне

і рэшткі замкаў княства

Вялікага Княства Любові

і сонца ўзышло высока

над мілым Загор’ем

і сонца было тваім

як маміна песня

як бацькава слова

як дзедава малітва

 

і ты слухаў вечнасць

у пошуме траваў і дрэваў

і кожны твой жнівень

быў Храмам

у якім твае вітражы

створаныя з любові і жалю

напаміналі ўсім

 што ёсць Вера Надзея Любоў

 

 і Каханне

і сірочы хлеб

 

і вераснёвая рунь

затапляла твой свет

па якім ты ідзеш

як Ной тутэйшы

у якога ёсць каўчэг

і акраец хлеба

каб усіх пакарміць

і даць Слова

 якое было ёсць і будзе

як жнівень

калі ты пачуў

крык чаек над морам

далёка ад роднай зямлі

дзе цябе ўжо чакалі

 і птушкі і гнёзды

і нёманскія казкі

і людзі

Віктар ШНІП