На моўныя пытанні чытачоў адказваюць стыльрэдактары «Звязды»

«У нашай мове ёсць шэраг досыць падобных слоў. Патлумачце, калі ласка, чым, напрыклад, вывад адрозніваецца ад высновы і выніку, а стан — ад становішча? І яшчэ. Я разумею, што словы нагода і падстава вельмі блізкія сваім сэнсам. Але ж розніца, відавочна, ёсць. У чым яна?» — цікавіцца па электроннай пошце спадарыня Кацярына М.

На пытанні чытачкі адказваюць стыльрэдактары «Звязды» Алесь Саламевіч і Леў Глушыцкі.

1. Вывадам называюць пэўную думку, меркаванне, да якога нехта прыйшоў у сваіх разважаннях. Ён, вывад, згадзіцеся, можа быць лагічным, правільным, няправільным, паспешлівым...

У гэтым самым значэнні ўжываецца і слова выснова. Таму зрабіць выснову значыць тое, што і зрабіць вывад.

Дарэчы, у гэтых двух назоўнікаў у літаратурнай мове ёсць і трэці сінонім — заключэнне.

Слова ж вынік не з гэтага шэрагу: ім, вынікам, называюць тое, што атрымалася, з'явілася пасля нейкага дзеяння. Можна сказаць, напрыклад, што вынікам працы пісьменніка стала папулярнасць ягоных кніг, вынікам працы агранома — добры ўраджай бульбы.

Да гэтага слова сінонімам выступае і назоўнік рэзультат. Аднак сёння ён ужываецца ўсё радзей і радзей, бо ў плане значэння нічым не адрозніваецца ад выніку і можа быць заменены ім ва ўсіх выпадках.

2. Сінонімы стан і становішча сапраўды маюць пэўнае разыходжанне, праз якое, ведаючы, іх даволі проста адрозніць. Запомнім, што другое слова семантычна звязана ў першую чаргу з месцам, з прасторай. Выраз сацыяльнае становішча кажа, напрыклад, пра тое «месца», якое чалавек займае ў соцыуме, яго 'ролю ў грамадстве'.

Стан жа мае на ўвазе ў першую чаргу ўнутраныя ўмовы, акалічнасці існавання чаго-небудзь. Выраз «эканамічны стан краіны» можна растлумачыць, напрыклад, як эканамічныя ўмовы, якія ў краіне склаліся.

3. Што да нагоды, то ёй можа быць нейкая падзея, якая становіцца прычынай для таго, каб адбылася іншая. Напрыклад, дзень нараджэння некага з сямейнікаў можа паслужыць нагодай для таго, каб сабрацца ўсёй радні. Альбо перамога спевака ў конкурсе можа паслужыць нагодай для яго прэс-канферэнцыі.

Слова нагода можа абазначаць таксама зручны выпадак.

А вось падставу не абавязкова «звязваць» з нейкай падзеяй, яна — прычына для чаго-небудзь альбо любыя абставіны, якія з'яўляюцца асновай для нейкіх дзеянняў. Можна казаць, напрыклад, што для прызнання кагосьці вінаватым не было законных падстаў, альбо веданне мовы не давала падстаў для сумненняў — у прыватнасці, дзе якое слова трэба ўжыць...

У абарону слоў

Сёння мы баронім слова жабры.

Апошнім часам усё часцей і часцей гучыць меркаванне, што гэтае слова — русізм, што па-беларуску трэба казаць і пісаць шчэлепы. Звернемся да аўтарытэтаў: прааналізаваўшы розныя тэксты і слоўнікавыя матэрыялы, мовазнавец Іван Якаўлевіч Лепешаў у кнізе «Культура маўлення» прыходзіць да высновы, што шчэлепамі называлі і называюць якраз не жабры, а сківіцы, як у людзей, так і жывёл. Жабры ж (а таксама выраз «браць (узяць) за жабры́») ёсць ва ўсіх слоўніках. Таму раздзяляйма розныя словы — жабры і шчэлепы!