Павел Каралёў з тых людзей, якія могуць дакладна назваць дату, калі ўлюбіліся. У 2002 годзе хлопец пабываў на рыцарскім фестывалі ў Навагрудку і там адчуў цягу да беларускасці. З таго часу пачаліся вандроўкі, праца ў Беларускім дзяржаўным музеі народнай архітэктуры і побыту, аднаўленне сядзібна-паркавага маёнтка Сёмкава пад Мінскам... Сёння Павел — супрацоўнік музея Янкі Купалы і адзін з аўтараў турыстычнага маршруту «Мінскае кола». Мы распыталі нашага суразмоўніка, якім чынам руіны дзейнічаюць на турыста і навошта беларускім гарадам рыцары.
Руіны клічуць
Не вялікі сакрэт, што агромністая колькасць магчымых турыстычных аб'ектаў знаходзіцца ў стане занядбання. Павел з ходу называе некалькі прыкладаў з розным падыходам да турыстычнага патэнцыялу мясціны. Так, у Мінску знаходзіцца музей валуноў — унікальны аб'ект, адзін з нямногіх у Еўропе. З камянёў выкладзена вялізная карта Беларусі з рэкамі-дарожкамі, з геаграфічна дакладна перададзенымі ўзвышшамі і азёрамі, валунамі, што былі спецыяльна прывезеныя з розных рэгіёнаў як помнікі прыроды і гісторыі. Фактычна музей уяўляе парк пад адкрытым небам, ён мог бы прыносіць вялікую карысць — фінансавую ў тым ліку, таму што дазваляе масавае наведванне. Пакуль што да мясціны нават не прымацаваны пастаянны экскурсавод, аднак зусім нядаўна з'явіліся шыльды-ўказальнікі, што радуе.
Мястэчка Сёмкава сёння знаходзіцца на раздарожжы. Першы кірунак развіцця паўтарае лёс чарговага населенага пункта з мноствам катэджаў. Але пры ўдалых абставінах іншы падыход ператворыць мясціну ў гісторыка-культурны аб'ект.
Як прызнаюцца некаторыя экскурсаводы, мала што можна паказаць групе турыстаў у Лагойску. Горад захаваў замкавыя валы, руіны сядзібы, храм і прыгожую рэчку Гайну, аднак гэта хутчэй аскепкі мінуўшчыны. Ёсць меркаванне, што для турыста, асабліва замежнага, трэба больш відовішчаў. Тым не менш Лагойск — прыклад хутчэй станоўчы. Мясцовыя ўлады падтрымалі арганізацыю навуковых канферэнцый «Чытанні Тышкевічаў», а экскурсаводы падчас аглядных экскурсій выкарыстоўваюць прыём аднаўлення: з дапамогай фотаздымкаў і апісання на словах «дамалёўваюць», як выглядаў аб'ект да разбурэння.
— Ці паказваць турысту руіны — пытанне спрэчнае, — прызнаецца Павел. — З аднаго боку, аб'екты знаходзяцца ў непрывабным, незакансерваваным стане і абнаўленне не плануецца ў найбліжэйшы час. Аднак яшчэ ў ХІХ стагоддзі з'явілася цяга да напаўразбураных замкаў з іх загадкавым і рамантычным выглядам. Я лічу, што ў нашай сітуацыі няма патрэбы дабудоўваць помнік нягледзячы ні на што. На мой погляд, трэба шукаць нейкі шлях для захавання спадчыны: пры магчымасці — кансерваваць помнікі, прыстасоўваць іх да турыстычных патрэб з улікам магчымасцяў і са згоды Міністэрства культуры. Напрыклад, Гальшанскі замак пакуль у стане руін, але там праводзіцца праца, ёсць ідэя стварыць унутры экспазіцыю.
Поўнае паглыбленне
Цікавасць да гістарычнай спадчыны ў грамадстве паступова расце. Пра гэта сведчыць Фэст экскурсаводаў, які займеў вялікую папулярнасць.
Афіцыйна экскурсіі можа праводзіць той чалавек, які мае пасведчанне экскурсавода. Але ў вёсках і перыферыйных гарадах жывуць аматары-краязнаўцы, і іх дзейнасць у многім сугучная рабоце «прафесійных» калег. Людзі збіраюць матэрыял па сваёй мясцовасці, часта захоўваюць калекцыі ці арганізуюць школьныя музеі. Адна з турыстычных плыняў прытрымліваецца пазіцыі, што экскурсіі па рэгіянальных славутасцях павінны праводзіць рэгіянальныя гіды. Здараліся непрыемныя выпадкі, калі турыстычная фірма некалькі разоў прасіла мясцовага краязнаўца правесці экскурсію, а потым выкарыстоўвала яго тэксты, толькі ўжо ў падачы свайго работніка.
— Я лічу, што мясцовыя гіды лепш ведаюць тэму, бо тут, як правіла, гаворка ідзе пра захопленых гісторыяй малой радзімы людзей, якія «хварэюць» за справу і глыбока вывучаюць пытанне. Адпаведна, змогуць цікава і падрабязна адказаць на пытанні, у адрозненне ад чалавека, які проста механічна завучыў маршрут і тэкст. Пытанне ўзнікае ў тым выпадку, калі за вандроўку мясцовы гід бярэ грошы. Тады трэба афармляць дзейнасць як аказанне турыстычных паслуг і адказваць за іх якасць, — гаворыць экскурсавод.
Павел Каралёў адзін з распрацоўшчыкаў маршруту «Мінскае кола». Туды ўваходзяць аб'екты, да якіх турыст спецыяльна наўрад ці паедзе — гэта Прылукі, Сёмкава, Лагойск, Дукора, Смілавічы. Нібы пояс з сядзіб вакол Мінска. Праехаўшы па маршруце, турыст атрымлівае панараму шляхецкага жыцця ХІХ стагоддзя: даведваецца, як жылі гаспадары маёнткаў, чым займаліся, які ўнёсак рабілі ў культуру. Арганізатары праекта лічаць, што «колы» здольны стварыць брэнд для кожнага рэгіёна. Турыст аказваецца поўнасцю захоплены вандроўкай, і гэта пакідае ў памяці больш яркае ўражанне, чым складзеная з некалькіх тэматык экскурсія. Ідэя «Мінскага кола» даволі маладая. На Гомельшчыне падобны праект ужо дастаткова вядомы, а з 2005 года ўзнікла прапанова на стварэнне «Залатога кола Беларусі».
Часта турыстычныя фірмы пагаджаюцца «перакроіць» маршрут згодна з пажаданнямі групы. Мяняюцца не толькі месцы наведвання, але і час знаходжання. З аднаго боку, гэта не вельмі прыемная практыка для музеяў, калі экскурсавод павінен паказаць экспазіцыю за паўгадзіны. З другога — штуршок да новых формаў падачы матэрыялу, каб за кароткі час зацікавіць наведвальніка тэмай. З гэтай працай выдатна спраўляюцца аніматары.
Напрыклад, тэатральнымі элементамі аздоблена падарожжа «Краіна замкаў». Многія мясцовыя арганізатары стараюцца ўключыць у агляд славутасцяў пэўныя элементы відовішча.
Паездка ў Сярэднявечча
— Першае, што я параіў бы мясцовым энтузіястам — гэта прапаноўваць ідэі. Калі ёсць матэрыяльная спадчына, то чаму б не прысвяціць ёй фестываль, імпрэзу, падняць і рэканструяваць свае традыцыі? Такім чынам атрымаецца «карцінка», якую падхопіць прэса і тэлебачанне. Другі важны складнік у турыстычным развіцці звязаны з падтрымкай ад мясцовых улад, — разважае Павел Каралёў. — Апошнім часам на Беларусі ўзнікаюць фестывалі, прысвечаныя нейкай мясцовай славутасці. І тут мы сутыкаемся з пытаннем падачы. У нас яшчэ засталося рэха савецкага мыслення пра «абавязковую частку праграмы» з выступоўцамі і канцэртам мясцовых калектываў на сцэне. У выніку няма ніякага адрознення ад суседзяў, арыгінальнасці. Вельмі хацелася б у такой справе даць волю людзям з нестандартным мысленнем.
На пачатку 2000-х гадоў некаторыя беларускія гарады з багатай гістарычнай спадчынай ладзілі рыцарскія фестывалі розных маштабаў. Сёння найбольш знакамітым і буйным рыцарскім фэстам застаецца «Наш Грунвальд» у Дудутках, але многа дзе распачаты «сярэднявечны» рух сам сабою счэз. Вядома, рыцарскія клубы ўсё часцей прысутнічаюць у святочных праграмах, але хутчэй як адзін са складнікаў.
— Хацелася бачыць горад, які сур'ёзна развіваў бы тэму рыцарства, запрашаў рэканструктараў, аматараў старажытнай музыкі, танцавальныя гурты, ладзіў бы не часовыя выступы клубаў, а мэтанакіравана падтрымліваў і ўзбагачаў гэты турыстычны кірунак. Пакуль што ў згаданым напрамку рухаюцца энтузіясты з Ліды, толькі ім яшчэ не хапае маштабу. А між тым падобныя мерапрыемствы, бадай, самы дзейсны спосаб азірнуцца ў мінулае, на эпоху Сярэднявечча, і нейкі час пажыць у яго рамантычнай версіі. Музыка, строі, гульні, турніры — дастатковыя прычыны, каб захапіцца даўніной.
Рагнеда ЮРГЕЛЬ
Фота Анатоля КЛЕШЧУКА
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».
Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.
Актрыса НАДТ імя М. Горкага — пра шлях да сцэны і натхненне.
Тата і мама — два самыя важныя чалавекі ў жыцці кожнага дзіцяці.