Фотаздымак з гісторыяй. Дзеці вайны

Гартаю сямейны альбом. Праўда, фотаздымкаў майго ваеннага дзяцінства там зусім няма. Гэтая картачка зробленая летам 1953 года. На ёй я (у белай спаднічцы) і тры мае сяброўкі-аднавяскоўкі. Я з 1935 года, таму добра памятаю не толькі Вялікую Айчынную, а нават першы яе дзень, калі ў ноч з нядзелі на панядзелак нямецкія самалёты бамбілі аэрадром каля Скідзеля. Ніколі не забуду тыя страшныя чорныя клубы дыму з успышкамі агню, як чырвань ахоплівала ўсё наваколле...

Мама і бабуля сядзелі каля акна і шчыра маліліся. Ад тых выбухаў прачнулася і я. Мама прытуліла мяне да сябе і сказала: «Жэнька, не глядзі ў той бок, не трэба».

А яшчэ памятаю, як фашысты арыштавалі майго першага настаўніка Івана Васілевіча Курылу. У канцы лютага 1944-га да нас у клас завіталі тры чалавекі: немец, паліцай і стараста вёскі Кірыл Кузьміцкі. Настаўнік як быў у самаробным ваўняным шэрым джэмперы, так і пайшоў з імі, каб больш не вярнуцца. Мы сядзелі ціхутка, ніхто не прамовіў ні слова. Неўзабаве прыйшоў сын аднавяскоўца Коля і сказаў, што больш школы не будзе, што настаўнік да нас не вернецца, забраў яго ватоўку і панёс. А мы асцярожна рушылі дамоў. Я ішла якраз сцяжынкай каля дома старасты і бачыла, што на падворышчы ляжалі тварамі ўніз пяць чалавек. Сярод іх быў і наш настаўнік у шэрым джэмперы. Усіх гэтых пяцярых чалавек прывязалі да аглоблі запрэжанага ў сані каня і «пагналі» так у Скідзель (гэта кіламетраў пяць). Казалі, што наш настаўнік меў зносіны з партызанамі. У кнізе «Памяць. Гродзенскі раён» напісана, што Курыла Іван Васілевіч памёр 4 студзеня 1945 года ў канцлагеры Дахау...

Я зараз перапісваюся, перазвоньваюся і нават бываю ў Тамары Іванаўны — дачкі майго настаўніка. Яна ветэран, была ў партызанах, лячыла параненых. Мы з ёю называемся сёстрамі (хоць зусім чужыя людзі). Чужыя па крыві, а родныя па духу.

А вось на фотаздымку дзяўчына, што прытулілася плячыма да дрэва. Гэта Саша Сарока. Яе бацьку таксама забралі ў гэты ж самы дзень, што і Івана Васілевіча. Пасля яго арышту сям'я пайшла ў партызаны. Пра бацьку Сашы таксама напісана ў кнізе «Памяць»: Сарока Міхаіл Рыгоравіч арыштаваны ў 1944 годзе, далейшы лёс невядомы.

На фатаграфіі крайняя злева, з чамаданчыкам у руках, Галіна Каскевіч. Яе бацьку Аляксандра прызвалі ў маі 1941 года на ваенныя зборы на 45 дзён. Ён служыў у Чарлёнах. Гэта ад нашай вёскі кіламетраў сямнаццаць. І вось аднойчы, управіўшыся з пасадкай бульбы, маці Галі, Надзея Акімаўна, запрэгла коніка і паехала разам з дачушкай праведаць мужа і тату. Я з нецярпеннем чакала сяброўку з паездкі. Яна вярнулася бадзёрая, падскоквала і расказвала, што ў таткі зорачка на пілотцы, што ён яе на шыю сабе садзіў і насіў. Я слухала і па-добраму зайздросціла, што ў Галі быў бацька, а ў мяне ж не было. Але Аляксандр Ігнатавіч так і не дабыў збораў да канца — грымнула вайна... Пасля яе Надзея Акімаўна атрымала пахавальную. А ў кнізе «Памяць» запісана і імя Гальчынага таткі: Каскевіч Аляксандр Ігнатавіч, радавы, загінуў у 1944 годзе.

Бацьку чацвёртай дзяўчыны, што ў белай блузе, мабілізавалі ў армію ў 1944 годзе. Ён вярнуўся дадому паранены.

Усе на гэтым здымку — дзеці вайны, усе перажылі тыя жахі.

Яўгенія КУЛЕВІЧ, в. Сялец, Гродзенская вобл.