Усё як ва ўсіх (ці многіх): вечар, пятніца і... Трохразовае ўра: мы едзем на лецішча! Вечарам нядзелі, праз двое сутак — таксама ўра, але адно і ціхае, бо мы, змораныя і шчаслівыя, вяртаемся ў Мінск. Ён (і здалёк яшчэ) аж зіхаціць агнямі! Тут проста безліч машын, дамоў, ліхтароў, тут ва ўсю віруе жыццё: людзі гуляюць, катаюцца на роварах, спяшаюцца — а ўжо ж прыбраныя, нафарбаваныя (гэта пра жанчын) — на спатканні, у кіно і тэатры, сядзяць у рэстаранах... Карацей, не тое, што мы...
— Даўно нідзе не былі, — вінавата кажу свайму чалавеку.
— Ну чаму гэта раптам «даўно» і «нідзе»? — спакойна пярэчыць ён. — Ты на работу хадзіла, я ў паліклініку...
І сапраўды — усюды людзі, усюды жыццё.
Калі топішся — за брытву хопішся, калі спазняешся — пабяжыш даганяць аўтобус.
Кіроўца — чалавек, трошкі пачакаў.
Дзверы яго кабіны былі адчынены, бо гарачыня, цукеркі ў маёй сумцы ляжалі зверху — грэх, здалося, не скарыстацца момантам — не выцягнуць жменьку, не пакласці на панэль.
Мужчына здзівіўся (мякка кажучы). Падзякаваў. З усмешкай паехаў далей.
Можа, яшчэ каго падвязе?
Дзяўчаты баяцца...
Пералічваць, чаго — можна бясконца: цемры, жаб, мышэй, павукоў, кажаноў, прусакоў...
Знаёмай надоечы сон прысніўся, што па столі над галавой поўзаюць вялікія белыя жукі, што яна хапае тэлефон, «забівае» ў інтэрнэце: «Як змагацца з белымі жукамі?», а там... пуста.
— Як? Не можа быць! — жахнулася дзяўчына і... прачнулася.
Жабы, мышы ды жукі, як аказалася, палохаюць менш, чым адсутнасць інфармацыі.
Як на першы погляд, дык у Алесі з Наташай агульнага шмат: абедзве яны маладыя, па-свойму прыгожыя, абедзве незамужнія (пасля разводаў...), у адным горадзе нарадзіліся, у адным каледжы вучыліся, разам працуюць.
Гэтага, як здавалася, ужо дастаткова, каб разам махнуць на цёплае мора, адпачыць...
Непаразуменні ўзніклі адразу ж, у дзень прылёту. Высветлілася, па-першае, што снедаць, палуднаваць і нават вячэраць (калі «ўсё ўключана» — у кошт пуцёўкі) Алеся хацела б... двойчы. І з сабой яшчэ нешта браць з тога шведскага стала, што для Наташы азначала ўкрасці.
Па-другое, загараць-купацца яны таксама збіраліся па-рознаму: Наташа — на пляжы, на моры, з гульнёй у валейбол, з кніжкай. Алеся — у двары атэля, на тапчане ля басейна — з цыгарэтай і фужэрам віна, пажадана — у кампаніі мужчыны, якога яшчэ трэба было знайсці (у атэлі, як аказалася, усе «вартыя ўвагі» былі з жонкамі-дзецьмі). Таму Алеся ледзь не штодня цягнула сяброўку ў горад — каб пасядзець там у нейкай кавярні. А заадно — купіць марозіва, прысмакаў, сувеніраў...
Плаціла за іх Наташа, бо Алеся ўвесь час «забывалася» кашалёк. Дробныя расходы за доўг яна не лічыла і аддаваць не збіралася...
Аднак гэта ды іншае — яшчэ палова бяды: найбольш Наташу ўразіла (каб не казаць дабіла...) вяртанне дамоў, калі Алеся, каб неяк прывабіць суседа па купэ, стала называць яе Наталляй Раманаўнай, клапаціцца пра... яе хворыя суставы ды згадваць сына — амаль падлетка.
Карацей, як на першы погляд, дык агульнага ў іх было шмат. На другі — нічога!
«Дараваць можна ўсё, без выключэння», — лічыць досыць аўтарытэтны беларускі пісьменнік.
Гутарку з ім прачытала зранку, а вечарам на вочы трапіла інфармацыя — што называецца, у тэму: як сведчаць гісторыкі, маршал Жукаў у сваёй кампаніі не-не ды і ўспамінаў, як у ліхія часіны ўсе адвярнуліся, як кінулі яго сам-насам, як здрадзілі...
— Але ж пры гэтым, — працягваў ён, падымаючы келіх, — вы і толькі вы — мае баявыя сябры: іншых ужо не будзе. І таму — за ваша здароўе!
Старэйшыя калегі вучылі: калі не ведаеш, як скончыць артыкул, смела пішы, што герой — стомлены, але шчаслівы — вяртаўся дадому; калі не ведаеш, як пачаць, глыбакадумна заўваж: «Па-рознаму складаюцца людскія лёсы». Бо яно ж і сапраўды — па-рознаму: у залежнасці ад таго, куды патрапіў, хто выхоўваў, за што ганіў, хваліў...
У Леначкі любімай цацкай змалку быў... венік. Ім яна «падмятала» пакой у камунальнай кватэры, потым і там жа — доўгі калідор, ганак, вуліцу, прычым штодня: ёй не надакучвала! «Во малайчына! — дзівіліся суседзі. — Во дзе гаспадынька будзе!»
Пад гэтыя кампліменты дзіця пакрысе «асвойвала» анучку, швабру, іголку, нож і нажніцы, пруткі... А далей — болей, яно ўсё паспявала: на выдатна вучыцца, прыбіраць, гатаваць, мыць, вязаць, вышываць — для родных, сяброў, для кватэрнай гаспадыні, для мужа ўрэшце: ён жыў і не ведаў, як!
Надоечы на два тыдні адзін застаўся: жонка ў бальніцы ляжала. А вярнулася і — хай паціху, не могучы — зноў за сваё, заўсёднае. Муж з работы прыйшоў, а дома — усё як раней: кватэра прыбраная, вячэра — на стале, нават з каньячком.
Яны пакрысе глынулі — за здароўе (гэта ж святое), смачна паелі; жонка пра ўсё і ўсіх распытала, нешта расказала сама, насмяшыла бальнічнымі анекдотамі...
Потым ён, здаецца, сказаў ёй, што кахае.
І патрэбныя словы знайшоў:
— Як добра з табою жыць!
Нібы ордэн выдаў.
Усіх сваіх дзяцей маці любіла аднолькава, таму і хату — за 30 кіламетраў ад Мінска, з 30 соткамі зямлі — апісала на чацвярых: трох сыноў і дачку.
Яны, усе нашчадкі, туды і прыязджалі (то разам, а часцей па чарзе): мужчыны арганізоўвалі лазеньку, шашлычкі, «музон» — «культурна адпачывалі».
Назаўтра і недзе пад абед маглі «павыпаўзаць» на двор, «як бы» ўзяцца за нейкую работу — прыбіраць, касіць, рамантаваць... Але хутка кінуць, бо «дурное», бо чаму, уласна, я? Хай іншы хто — ён жа таксама сюды прыязджае.
Карацей, не было ў нашчадкаў згоды, а значыць і толку: парахнела пакрысе хата, бур'яном зарастала зямля.
— Здуравала баба, — шкадуючы сялібу, кажуць цяпер суседзі. — На дачку ўсё апісваць трэба было, бо яна ж даглядала... Глядзіш, і сыны сюды прыязджалі б, а так... Не апраўдалі сябе калгасы.
Мацвееўна, можна сказаць, бізнес-лэдзі, бо на яе працуюць мільёны — пчол, у прыватнасці.
Днямі гаспадыня першы вясновы мядок «здабыла»: пакаштавала сама, пачаставала знаёмую дачніцу. Яна ледзь з лыжкай яго не глынула!.. І тут жа «званок сябру»: табе, маўляў, мёд патрэбен? Тут адна бабка...
— Не, я прадаваць не буду, — адрэзала Мацвееўна.
Пакрыўдзілася — за «бабку».
Лета, лецішча, госці і з гэтай нагоды — якое-ніякое застолле, размовы...
Перапыняе іх стук у дзверы. Гэта сусед:
— Смачна есці! — гукае з парога.
— Дзякуй!.. Заходзь!.. Далучайся! — запрашаем мы наперабой.
— Няправільны адказ, — крытыкуе ён. — Сёння ўжо так не кажуць.
— А як?
— «Не тваё дзела!»
Век жыві, век вучыся і ўсё роўна дурнем памрэш!
Дзень як дзень і прыпынак як прыпынак. Людзі стаяць, чакаюць патрэбны транспарт...
Цётка хіба мітусіцца: выходзіць насустрач ці не кожнаму тралейбусу, жмурыцца — узіраецца ў нумары маршрутаў. Недзе бачыць іх, недзе пытае: «Гэта які?»
— За паўгода зрок сеў, — прызнаецца ў «паўзе», — і я ведаю з-за чаго: дачка свой мабільны аддала — з інтэрнэтам. Я давай там кніжкі чытаць. Дома на гэта часу няма, дык я на хаду, у транспарце.
— А што хоць чытаеце? — спыталі мы (бо ехаць прыйшлося разам).
Кабета назвала некалькі амаль незнаёмых аўтараў, пахвалілася, што прачытала ўсе іх творы.
Аб густах, звычайна, не спрачаюцца, хоць тут і хацелася, бо калі маладыя трацяць сваё здароўе на абы што, гэта хоць крыху зразумела. Калі ж дарослыя...
Без каментарыяў, як той казаў.
З успамінаў сяброўкі: «Званю, каб выклікаць на дом доктара. У мяне пытаюць:
— Што з вамі?
Кажу:
— Мне кепска...
— А колькі вам гадоў?
— 88.
— І вы хочаце, каб вам было добра?
Прыходзіць доктар, цікавіцца, што са мной? Кажу сваё:
— Мне кепска.
— А каму цяпер добра? — адказвае ён.
З той жа «серыі» і ў працяг. Доктар прыязджае на выклік, заходзіць у пакой да хворай, «адвешвае» ёй камплімент:
— О, вы, бабуля, мусіць, Леніна бачылі!
— Не, дзетачка, Леніна я не бачыла, — адказвае тая. — А вось Сталіна — тога чула. Ён казаў, што ўсіх дрэнных дактароў трэба на Салаўкі адпраўляць.
...Дзе тыя астравы? І дзе адпраўшчык?
Ад многіх дактароў яны ўга як далёка — і па часе, і па адлегласці.
Як і ўласная старасць — з уласцівымі ёй хваробамі.
...Верш, знаёмы са школы:
Кажуць, мова мая аджывае
Век свой ціхі: ёй знікнуць пара.
Для мяне ж яна вечна жывая,
Як раса, як сляза, як зара...
Гэта — Панчанка з яго пранікнёным, умольным: «Толькі месяцаў назвы пакіньце...».
І гэта ён жа (?) з фінальным:
...Ці плачу я, ці пяю,
Ці размаўляю з матуляю —
Песню сваю, мову сваю
Я да грудзей прытульваю.
Вось гэтыя, апошнія радкі, заўжды здаваліся... нейкімі неарганічнымі, чужымі. Здавалася, што такі верш і так Панчанка завяршыць не мог.
І сапраўды: першапачаткова ён напісаў (пачуйце розніцу!):
Ці плачу я, ці пяю?..
Восень. На вуліцы цёмна...
Пакіньце мне мову маю,
Пакіньце жыццё мне!
Гэтыя радкі нехта палічыў дужа змрочнымі: іх замянілі...
Каб урэшце замяніць яшчэ раз: праўда выжыла, яна перамагла!
Але і хлусня нікуды не дзелася.
Валянціна ДОЎНАР
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
