Алішэр Наваі, у гонар якога днямі ладзіцца чарговая міжнародная навукова-практычная канферэнцыя ў сталіцы Узбекістана — Ташкенце, — з кагорты паэтаў, што рашуча ламалі сцены непаразумення паміж сацыяльнымі класамі і народамі. Зважаючы на традыцыі гуманізму, а прасцей кажучы — на традыцыі духоўнага цяпла і добрасуседства ў стасунках паміж плямёнамі і сем'ямі, класік узбекскай літаратуры імкнуўся зазірнуць у будучыню. Сваімі творчымі адкрыццямі і сваімі дзеямі (Алішэр Наваі займаў высокія пасады як чыноўнік) паэт, філосаф, асветнік, вялікі мастак слова даводзіў да людзей уласнае памкненне зрабіць святло і дабрыню, шчырасць і сумленнасць галоўным грунтам у развіцці чалавецтва.
Алішэр Наваі, творчасць якога сягае да нас з пятнаццатага стагоддзя, і праз многія часіны займае сваё пачэснае месца ў гісторыі ўзбекскай літаратуры, узбекскай культуры і асветніцтва. Яго паэтычныя радкі — а лік іх ідзе на дзясяткі тысяч — і зараз хвалююць паэтаў, перакладчыкаў. Творчасць Алішэра Наваі пастаянна вывучаецца. Мастакі слова не толькі ў краінах Усходу, але і ва ўсім свеце разглядаюць паэзію легендарнага Наваі як крыніцу, як школу творчага мыслення.
Нездарма вершы, рубаі і газелі, паэмы Алішэра Наваі гучаць на дзясятках моў народаў свету. Вялікі паэт Усходу стаіць упоравень з Купалам, Коласам, Максімам Багдановічам. Спрычыніліся як перакладчыкі да паэзіі легендарнага творцы многія сучасныя беларускія літаратары. Сёння мы прапануем увазе чытача слова Алішэра Наваі ў перакладах Казіміра Камейшы. А яшчэ раней пераўвасобіў паэзію ўзбекскага шахіра Васіль Жуковіч: кніга А. Наваі «Лірыка» пабачыла свет у выдавецтве «Мастацкая літаратура» ў 1993 годзе. Сярод перакладчыкаў Алішэра Наваі — і выдатны беларускі паэт Яўген Міклашэўскі.
Праз некаторы час у Ташкенце, іншых гарадах гэтай цэнтральнаазіяцкай краіны пройдуць Дні Беларусі ва Узбекістане. Несумненна, адгукнуцца на гэтую падзею і пісьменнікі. Паэтам, празаікам ёсць што ўспомніць, прыгадаць. У Беларусі і Узбекістана за XX стагоддзе склаліся добрыя творчыя адносіны. Яшчэ ў 1930-я гады ўзбекскі чытач адкрыў для сябе Янку Купалу. У час Вялікай Айчыннай вайны ў Ташкенце жыў Якуб Колас, які многія свае вершаваныя творы прысвяціў узбекскаму народу. З Беларуссю цесна звязана славутая ўзбекская паэтэса Зульфія. Прыкладаў літаратурнай дружбы можна згадаць даволі шмат. І сённяшняя публікацыя перакладаў з паэзіі Алішэра Наваі — яшчэ адзін радок у гэтай магутнай рацэ творчага сяброўства.
Мікола Раўнапольскі
АЛІШЭР НАВАІ
ГАЗЕЛІ
* * *
Аздобіш ты свой убор чырвоным, жоўтым,
зялёным —
І полымя спаліць мяне —
чырвоным, жоўтым, зялёным!
У пустцы кахання майго хай светла зардзее
твой твар
І тут жа аслепіць прастор — чырвоным, жоўтым,
зялёным.
У садзе тваёй красы і сам я душой расквітнею,
І вытчацца дзіўны узор — чырвоным, жоўтым,
зялёным.
У марах маіх пра цябе яснее, мілее твой твар,
І мне засцілае пагляд — чырвоным, жоўтым,
зялёным.
Рубінавае віно гарыць вінаграднаю гронкай,
Зялёная гронка гарыць — чырвоным, жоўтым,
зялёным.
Дзе беднасць — стракатасці шмат,
і кожны бядак свой халат
Спрабуе ўпрыгожыць даўно —
чырвоным, жоўтым, зялёным.
Навошта табе, Наваі, кілім упрыгожваць так ярка:
То ж вершы твае стракацяць —
чырвоным, жоўтым, зялёным!
* * *
Салаўя пазбаўце ружы — ён не запяе;
Не дагодзіш папугаю — той здзіўляць перастае.
Я адрынуты табою. Болем паліць
кожны ўздых.
Уздыхаю і баюся: мне паветра не стае.
Што не плачуць мае вочы, ты не папракай мяне:
Даўні жаль, што цісне сэрца,
слёз на гэта не дае.
Дзень і ноч малю алаха, каб пачуў мяне.
Хай усё бярэ, што хоча. Вусны хай аддасць твае.
Німбам над тваёй усмешкай ноччу
ўспыхваў матылёк.
Знік ён, воск майго нявер'я паступова адтае.
Наваі ў расстанні нашым птахам безгалосым быў.
Не карай раба маўчаннем, бо душа пяе!
РУБАІ
* * *
Сто мукаў сэрцу кінула расстанне,
Душу разбіла, як страла, расстанне.
Спаліла сэрца мне датла расстанне,
І попел ветрам замяло расстанне.
* * *
Калі, парваўшы путы, я вырваўся з пакут,
Я думаў: мой спакой і воля тут.
Ды пакахаў цябе — зноў трапіў у хамут.
Так звер — рване аркан, а — шыю сцісне жгут.
* * *
Хто йдзе з народам — сапраўды хадок.
Ідзі з людзьмі і праўдай крок у крок.
Як шчыра папракнуць — прымі папрок.
А хваліць хлус — каб з тропу збіць знарок.
* * *
Чытаю ліст твой за радком радок,
Я вывучыў яго ўжо назубок.
Я ў мора слёз адразу з ім паплыў,
Нібы апалы у ваду лісток.
Пераклад Казіміра Камейшы
Як мы бярозавік куплялі на гандлёвай пляцоўцы лясгаса і ў лясніцтве
Творчая вечарына народнага артыста Беларусі прайшла ў адной з мінскіх гімназій.