Уладзімір Цвірка. Станькава

Нядаўна давялося размаўляць са сваім сябрам, які час ад часу таксама падарожнічае. Пачуўшы, што ў мяне геаграфія вандровак па ўсёй Беларусі, ён распавёў, што ніколі не ад’язджае далёка ад Мінска. «І што найбольш спадабалася?» — пытаюся, ведаючы, наколькі непадобныя і цікавыя мясціны можна знайсці і непадалёк ад сталіцы. «Ды ўсё захапляльна, — адказаў ён. — Асабліва Станькава, непадалёк ад Дзяржынска».

Падзяліўся ўспамінамі пра Станькава з сябрам і я. Размова атрымалася на дзіва павучальная і карысная, таму што бачылі мы адно і тое ж, а ўспрынялі, як выявілася, зусім не аднолькава. І гэта не супярэчыла поглядам кожнага, а, наадварот, узбагаціла, дапоўніла нашы ўспаміны, зрабіла больш дасканалымі і рознабаковымі.

Так атрымалася, што ў Станькаве я быў неаднойчы. Вандруючы па Міншчыне, не мог утрымацца, каб не заехаць, не прайсціся яшчэ раз па старым парку, не зрабіць здымкі тутэйшых архітэктурных цудаў. І зараз прагартаю для вас гэты цікавы альбом, пры-свечаны былой сядзібе Чапскіх.

З пачатку XV стагоддзя тут гаспадарыў шляхецкі род Дарагастойскіх, затым — магнацкі род Радзівілаў. І вось з паловы ХVІІІ стагоддзя гэтыя землі сталі маёмасцю Гутэн-Чапскіх, прадстаўнікоў аднаго з найстаражытнейшых родаў Вялікага Княства Літоўскага. Каб не марнаваць час на розныя лічбы і імёны, пачну расповед з Эмерыка Чапскага, які пасля сваёй адстаўкі ў 1879 годзе пераехаў з жонкай Альжбэтай на пастаяннае жыхарства ў Станькава. Цікава, што іх сын, Караль Чапскі, з 1890 па 1901 год займаў у Мінску пасаду гарадскога галавы.

Пры Каралі Чапскім у Мінску з’явілася конка, жаночая гімназія, у 1890 годзе пачаў працаваць гарадскі тэатр, які мы сёння ведаем як тэатр Янкі Купалы. Адначасова Караль актыўна ўдзельнічаў у гаспадарчых справах на сядзібе бацькоў у Станькаве, дапамагаючы бацьку Эмерыку ў пашырэнні, апрацоўцы і сістэматызацыі вялізнай музейнай калекцыі, якая складалася з нумізматычных збораў, мастацкіх палотнаў, посуду, зброі, старажытных ікон, вырабаў са шкла, крышталю, фаянсу ды срэбра... Была сабрана бібліятэка прыблізна ў 20 000 розных выданняў. Атрымаўся вялізны і разнастайны палацавы музей, які займеў ганаровы статус найбуйнейшага прыватнага музея ў Беларусі.

Калекцыя каштоўнасцей пашыралася, і спатрэбіліся новыя плошчы для музейных экспазіцый. Чапскія знайшлі выхад у пабудове новага памяшкання. Так з’явіўся самы цікавы і незвычайны, а таму неацэнны помнік нашай архітэктурнай спадчыны — «Скарбчык» Чапскіх. Пабудавалі яго ў 1880 годзе побач з тагачасным палацам. Як відаць на здымку, атрымаўся амаль сярэдневяковы мініяцюрны двухпавярховы замак з чатырма вежамі па кутах, якія ў сваю чаргу завершаны маленькімі вежачкамі пад шатровымі дахамі. Над уваходным парталам — маленькі балкон.

Вярнуся ж да калекцыі Чапскіх. Яна была настолькі вялікая, што калі Эмерык з жонкай у 1895 годзе вырашылі пераехаць жыць у Польшчу, то спатрэбілася шэсць чыгуначных вагонаў, каб перавезці толькі частку музейных багаццяў у палац каля Вавеля. Другая ж частка калекцыі ў 1916 годзе была перавезена ў Маскву. Добра, што музейная калекцыя Чапскіх захавалася, хай сабе і ў суседніх краінах. Сёння без перашкод можна пазнаёміцца з тым, што некалі належала нам.

Пад разлапістымі вершалінамі старога парку стаіць «Скарбчык», пусты, але не ў адзіноце. Непадалёк захаваўся флігель, трохі далей — каменны свіран, які і цяпер выкарыстоўваецца ў гаспадарчых мэтах. У глыбіні парку — яшчэ адна пабудова, а за ёй стаяць маляўнічыя руіны сядзібнай брамы. Каля сажалкі можна знайсці адрэстаўрыраваную альтанку, а на беразе насупраць — адноўленую царкву, якую ў савецкі час узарвалі.

Па дарозе да брамы справа — прасторныя паляны. Тут некалі былі гадавальнікі, аранжарэі, цяпліцы Чапскіх, з якіх (сёння нават цяжка ўявіць) паступалі на сельскагаспадарчыя кірмашы ў Мінску ананасы. Толькі па гэтым невялічкім факце можна ўявіць, на якім узроўні знаходзілася гаспадарка Чапскіх, як апрацоўвалася глеба і наколькі прафесійна падрыхтаваны працаўнікі. Разумныя і таленавітыя былі нашы продкі — гаспадары з вялікай літары.