«Прывыканне да свайго роднага прымушае думаць, што ўсё чужое — шкоднае»

Для ама­та­раў сцэны кож­ная во­сень ад­зна­ча­на Між­на­род­ным фо­ру­мам тэ­ат­раль­на­га мас­тац­тва «ТЭ­АРТ», які што­год па­каз­вае пуб­лі­цы най­леп­шыя да­сяг­нен­ні бе­ла­рус­ка­га ася­род­дзя, а так­са­ма прад­стаў­ляе цэ­лы шэ­раг за­меж­ных па­ста­но­вак, здоль­ных здзі­віць, збян­тэ­жыць і на­ват ша­ка­ваць. Гэ­тым ра­зам фо­рум пач­нец­ца 20 ве­рас­ня з пра­гра­мы Bеlаrus Ореn і ў пры­ват­нас­ці «Рэ­ві­зо­ра» Мі­ка­лая Пі­ні­гі­на. Пуб­лі­цы бу­дуць прад­стаў­ле­ны дзе­сяць бе­ла­рус­кіх і дзе­вяць за­меж­ных спек­так­ляў з Паўд­нё­вай Ка­рэі, В'ет­на­ма, Поль­шчы, Фран­цыі, Літ­вы і Лат­віі, Бель­гіі, Ра­сіі, а так­са­ма ўпер­шы­ню на «ТЭ­АР­Те» — з Фін­лян­дыі. Фо­рум пра­цяг­нец­ца да 16 каст­рыч­ні­ка, і бі­ле­ты ўжо да­ступ­ныя ў ка­сах, а мы тым ча­сам па­раз­маў­ля­лі з ды­рэк­та­рам і ад­бор­шчы­кам Між­на­род­най пра­гра­мы Ан­жа­лі­кай Кра­шэў­скай.

— Між­на­род­ная пра­гра­ма «ТЭ­АР­Та» вель­мі інт­ры­гоў­ная. Ці ёсць у ёй неш­та, ча­го бе­ла­рус­кая пуб­лі­ка па­куль не ба­чы­ла?

— Так, тры­лер «Арк­ты­ка». У тэ­ат­ры та­кі кі­на­жанр гля­дач на­ўрад ці су­стра­каў, я ду­маю, і са­мі пра­фе­сі­я­на­лы за­да­дуц­ца пы­тан­нем, як яго мож­на па­ста­віць на сцэ­не. Тут і са­праў­ды шмат ад­сы­лак да кі­но, не ка­жу­чы ўжо пра тое, што тэ­атр, гэ­так жа хут­ка, як кі­на­сфе­ра, зрэ­а­га­ваў на на­ва­кол­ле і ўцяг­нуў у ся­бе пэў­ныя яго пра­цэ­сы. Спек­такль да­стат­ко­ва ці­ка­вы і ві­до­вішч­ны — ты іс­ну­еш ці то ў тэ­ат­раль­най па­ста­ноў­цы, ці то ў філь­ме, ці то ў рэ­аль­нас­ці, ці то ў мас­тац­кай вы­дум­цы. Ка­лі ся­дзіш у за­ле, — ад­чу­ва­еш, што зна­хо­дзіш­ся на ней­кім па­меж­жы.

— Як у «Арк­ты­цы» пе­рад­аец­ца ат­мас­фе­ра кі­но?

— Са­мае ві­да­воч­нае — вя­лі­кай коль­кас­цю пры­ёмаў, што ад­сы­ла­юць да кі­не­ма­то­гра­фа і, да­рэ­чы, даў­но іс­ну­юць у еў­ра­пей­скім тэ­ат­ры, праз вы­ка­ры­стан­не ка­мер і пра­ек­цый. Яны пе­ра­да­юць дзе­ян­ні на лод­цы, што плы­ве ў Арк­ты­ку, і не прос­та ўраж­ва­юць гле­да­ча тэ­ат­раль­най мо­вай, а ства­ра­юць ад­чу­ван­не, што гэ­та рэ­аль­насць.

— Форум кож­ны год па­каз­вае ха­рэа­гра­фіч­ны тэ­атр, а сёлета тут бу­дзе ад­ра­зу тры та­кія па­ста­ноў­кі. Гэ­та ад­люст­ра­ван­не пэў­най тэн­дэн­цыі ў су­свет­ным тэ­ат­ры?

— Мне хо­чац­ца пры­во­зіць роз­ныя жан­ры, але з улі­кам ін­та­рэ­саў пуб­лі­кі, а шмат ка­му па­да­ба­ец­ца су­час­ны та­нец. Ка­рэй­ская па­ста­ноў­ка «Да­ркнэс Пум­ба» бу­дзе эк­зо­ты­кай, хоць у нас ужо быў дра­ма­тыч­ны тэ­атр з Паўд­нё­вай Ка­рэі, а тут не прос­та ха­рэа­гра­фіч­ны спек­такль, але і му­зыч­ны. Вы­плеск эмо­цый дру­гой куль­ту­ры і мен­таль­нас­ці з жы­вым га­ла­са­вым су­пра­ва­джэн­нем — гэ­та ней­ма­вер­на. У па­ста­ноў­цы «Сztеrdzіеśсі» з Поз­на­ні за­дзей­ні­ча­ны пра­фе­сій­ныя тан­цо­ры, што прай­шлі шко­лу Па­знан­ска­га тэ­ат­ра тан­ца, які спе­цы­яль­на рых­туе тан­цо­раў на ба­зе ба­лет­най шко­лы. Не­маг­чы­ма бы­ло ад­мо­віц­ца ад ідэі па­ка­заць дзве аб­са­лют­на роз­ныя рэ­чы з кра­і­ны, якая сё­ле­та свят­куе ста­год­дзе не­за­леж­нас­ці. «Сztеrdzіеśсі» Джо Стрэм­ге­на — па­ста­ноў­ка не тое каб ха­лод­на­га нар­веж­ска­га рэ­жы­сё­ра, але аў­та­ра з ін­шым скла­дам мыс­лен­ня, з поль­скі­мі ак­цё­ра­мі. Гэ­та та­кі куль­тур­ны мікс, у спек­так­лі па­каз­ва­ец­ца гіс­та­рыч­ны кан­тэкст, усё ад­бы­ва­ец­ца ва­кол ліч­бы со­рак, якая су­пра­ва­джае жыц­цё га­лоў­най ге­ра­і­ні і не толь­кі яе. Дру­гі поль­скі спек­такль — «Жні­во» поль­ска­га рэ­жы­сё­ра Іга­ра Гаш­коў­ска­га. У ім ёсць пэў­ная ры­ту­аль­насць, звя­за­ная з на­ра­джэн­нем і смер­цю, пры­све­ча­ныя збо­ру ўра­джаю пес­на­пен­ні, — гэ­та бліз­ка і бе­ла­рус­кай пуб­лі­цы. Мне па­да­ло­ся важ­ным па­ка­заць роз­ныя куль­ту­ры ў тан­цы, аб­са­лют­на не па­доб­ныя ад­на на ад­ну па­ста­ноў­кі, здоль­ныя пры­нес­ці но­выя ад­чу­ван­ні, асаб­лі­ва ка­лі па­гля­дзець ад­ра­зу тры ха­рэа­гра­фіч­ныя спек­так­лі.

— А ўво­гу­ле між­на­род­ная пра­гра­ма — сё­ле­та яна ўклю­чае ў ся­бе дзе­вяць па­ста­но­вак — не­як ад­люст­роў­вае воб­раз су­час­на­га су­свет­на­га тэ­ат­раль­на­га мас­тац­тва?

— Ка­лі я бу­дую пра­гра­му, не ду­маю аб ней­кім цэль­ным воб­ра­зе, але мне хо­чац­ца зна­ё­міць бе­ла­ру­саў з тым, што пры­сут­ні­чае ў тэ­ат­раль­ным кан­тэкс­це све­ту. Пры гэ­тым я не ма­гу не ўліч­ваць ін­та­рэ­сы на­шых пра­фе­сі­я­на­лаў і гле­да­чоў, та­му не бя­ру ней­кія ра­ды­каль­ныя рэ­чы. Лі­чу, што зна­ё­міць з су­свет­ным тэ­ат­рам трэ­ба па­сту­паль­на: гэ­та не кі­не­ма­то­граф, пуб­лі­ка яко­га круг­лы год мае маг­чы­масць гля­дзець кі­но лю­бой кра­і­ны све­ту. Так­са­ма мне хо­чац­ца па­каз­ваць да­гэ­туль не­прад­стаў­ле­ныя куль­ту­ры, як сё­лет­ні фін­скі фо­кус, які ў тым лі­ку ад­люст­роў­вае сы­ход у бок кап­ра­дук­цыі, даў­но ўлас­ці­вы су­свет­на­му тэ­ат­ру. Ад­ра­зу не­каль­кі калектываў удзель­ні­ча­лі так­са­ма ў ства­рэн­ні фран­цуз­ска-в'ет­нам­ска­га «Сай­го­на». Гэ­та не прос­та кап­ра­дук­цыя, але і за­кра­нан­не агуль­на­га мі­ну­ла­га: праз пер­са­на­жаў рас­каз­ва­ец­ца гіс­то­рыя Фран­цыі і В'ет­на­ма. Тут ёсць ка­хан­не і тра­гізм та­го фак­ту, што жыц­цё ў боль­шай сту­пе­ні ад нас не за­ле­жыць. У ме­лад­ра­ма­тыч­най па­ста­ноў­цы пры­сут­ні­чае ней­кая на­сталь­гія, хоць на­сталь­гія аб не­чым дрэн­ным, што не вяр­нуць і не змя­ніць, — гэ­та скла­да­на, але так ці інакш мож­на ад­чуць ат­мас­фе­ру та­го пе­ры­я­ду і пра­пус­ціць су­пер­ажы­ван­не праз ся­бе. А жыц­цё ге­ро­яў — не важ­на, яко­га гіс­та­рыч­на­га пе­ры­я­ду і якой кра­і­ны — да­зва­ляе гле­да­чу су­па­ста­віць з імі са­мо­га ся­бе. Вель­мі важ­на, ка­лі пра­цуе сэр­ца і ты не здоль­ны не рэ­ага­ваць на тое, што ад­бы­ва­ец­ца на сцэ­не. «Сай­гон» мож­на на­зваць ся­мей­ным спек­так­лем — гэ­та вель­мі пры­го­жая гіс­то­рыя з ус­па­мі­на­мі аб тым, што сыш­ло.

— Я ўжо не ўпер­шы­ню чую, што не­ка­то­рыя па­ста­ноў­кі нель­га пры­вез­ці на бе­ла­рус­кую тэ­ат­раль­ную сцэ­ну на­ват не з-за фі­нан­саў аль­бо лі­мі­та­ва­ных тэх­ніч­ных маг­чы­мас­цяў, а з-за не­пад­рых­та­ва­нас­ці пуб­лі­кі. Як гэ­та ра­зу­мець?

— Ёсць рэ­жы­сё­ры — я не бу­ду агуч­ваць іх ім­ёны, — на якіх я гля­джу і ўспа­мі­наю, што Мінск — не тэ­ат­раль­ны го­рад і не­ка­то­рыя аў­та­ры тут не прой­дуць. Я ба­чу гэ­та і па тым, як рас­куп­ля­юц­ца бі­ле­ты. На­ша пуб­лі­ка кан­сер­ва­тыў­ная, на што ўплы­ва­юць на­гле­джа­насць, вы­ха­ван­не і куль­ту­ра, якія не па­він­ны спы­няц­ца, бо мас­тац­тва — жы­вое. Фес­ты­валь прой­дзе вось­мы раз, але 7—9 між­на­род­ных па­ста­но­вак у год — гэ­та кроп­ля ў акі­я­не. Тэ­атр ці­ка­вы тым, што рэ­агуе на на­ва­кол­ле, та­му без яго ты, атрым­лі­ва­ец­ца, ада­рва­ны ад рэ­аль­нас­ці. На­ша ж рэ­аль­насць та­кая, што ў Бе­ла­ру­сі не­да­стат­ко­ва пля­цо­вак і спе­цы­я­ліс­таў, якія ўме­юць пра­ца­ваць з су­час­ны­мі па­ста­ноў­ка­мі. А тое, што гля­дач не га­то­вы, я ба­чу, на­прык­лад, па тым, як ён ус­пры­мае Хай­нэ­ра Гё­бель­са і пы­та­ец­ца: а што гэ­та бы­ло? Я па­мя­таю Ра­мэа Кас­тэ­лу­чы ў Мін­ску і той рэ­за­нанс, які ён вы­клі­каў. Там на­са­мрэч не бы­ло ні­чо­га ра­ды­каль­на­га, а ўсё роў­на вы­клі­ка­ла ажы­я­таж. Тэ­атр, на пля­цоў­цы яко­га ста­віў­ся Кас­тэ­лу­чы, ка­заў, што гэ­та бяс­кон­цы жах і мы не па­він­ны та­кое па­каз­ваць. Пры­вы­кан­не да свай­го род­на­га пры­му­шае ду­маць, што ўсё чу­жое — шкод­нае, у чым і праб­ле­ма на­ша­га тэ­ат­раль­на­га ася­род­дзя, якое пры­вык­ла аль­бо пла­кац­ца, аль­бо на­хваль­ваць адно ад­на­го.

— Вас ча­сам па­пра­ка­юць тым, што бе­ла­рус­кая пра­гра­ма ад­асоб­ле­на ад між­на­род­най.

— І я ад­каз­ваю, што ў іх роз­ныя за­да­чы. Пад не­вя­лі­кім фес­ты­валь­ным да­хам мы хо­чам са­браць за­меж­ных гас­цей-тэ­ат­ра­лаў, якія маг­лі б па­ба­чыць бе­ла­рус­кі тэ­атр, і бе­ла­рус­кую пуб­лі­ку, якой ці­ка­ва па­гля­дзець за­меж­ныя спек­так­лі. Так ад­бы­ва­ец­ца важ­ны тэ­ат­раль­ны пра­цэс, ка­лі ўсе гля­дзяць і аб­мяр­коў­ва­юць. У бе­ла­рус­кую пра­гра­му мы за­бі­ра­ем тое, што мо­жа вы­клі­каць ці­ка­васць на­гле­джа­ных за­меж­ных гас­цей, та­му што не кож­ны га­то­вы ехаць сю­ды і мар­на­ваць час. Наш тэ­атр, я не бя­ру доб­ра вя­до­мы Ля­леч­ны, толь­кі на па­чат­ку шля­ху, ка­лі з'яў­ля­юц­ца лі­да­ры, га­то­выя вы­ка­зац­ца.

— Мне па­да­ец­ца, для пуб­лі­кі ў ста­сун­ках з су­час­ным, не­зна­ё­мым, тэ­ат­рам ёсць не­каль­кіх коў­зкіх ад­хо­наў і адзін з іх да­ты­чыц­ца та­го, што пэў­ная част­ка гле­да­чоў са­праў­ды не мае маг­чы­мас­ці пад­рых­та­вац­ца да на­ва­тар­скіх спек­так­ляў і, ка­лі пры­хо­дзіць на «ТЭ­АРТ», з-за ага­лом­ша­нас­ці не­звы­чай­нас­цю па­ста­ноў­кі мо­жа стра­ціць маг­чы­масць яе ўспры­няць. Як гля­дзець но­вы тэ­атр?

— Гэ­та са­праў­ды скла­да­на — тое са­мае, што не­пад­рых­та­ва­на­му гле­да­чу гля­дзець ба­лет: ён ні­чо­га не зра­зу­мее, рас­ча­ру­ец­ца і больш не прый­дзе. Ка­лі на кі­на­фес­ты­ва­лі «Ліс­та­пад» ад­бы­ва­ец­ца дыя­лог і кі­на­па­ка­зы пра­хо­дзяць на пра­ця­гу го­да, то што­га­до­вы між­на­род­ны тэ­ат­раль­ны фес­ты­валь у Мін­ску толь­кі адзін. На­пэў­на, нам са­праў­ды не ха­пае су­стрэч і раз­моў пра су­свет­ны тэ­атр, хоць іх, мне па­да­ец­ца, для звы­чай­ных гле­да­чоў бу­дзе не­да­стат­ко­ва. Бо, на жаль, у нас ня­ма ад­па­вед­ных прад­ме­таў у шко­ле ці ін­сты­ту­це, прак­ты­кі ся­мей­на­га па­хо­ду ў тэ­атр. З той пры­чы­ны, што мы рэд­ка хо­дзім, і ўзні­кае пы­тан­не «а што гэ­та?». Во­пыт ус­пры­ман­ня не мо­жа ўзнік­нуць з ні­ад­куль, а ў той жа час страх, што ты не­ча­га не зра­зу­ме­еш, пе­ра­шка­джае на­бы­ван­ню бі­ле­таў. Я не ма­гу агу­чыць ней­кую фор­му­лу, па якой трэ­ба гля­дзець су­час­ны тэ­атр, і са­ма шу­каю ад­каз.

— «ТЭ­АРТ» у сі­лу сва­ёй экс­клю­зіў­нас­ці ста­но­віц­ца ў пэў­ным сэн­се мод­ным ме­ра­пры­ем­ствам. Што па азна­чэн­ні мо­жа пры­цяг­нуць пуб­лі­ку, якая жа­дае да­лу­чыц­ца да мод­на­га ме­ра­пры­ем­ства, а не гля­дзець спек­такль. Вы не за­ўва­жа­лі та­кіх ру­хаў?

— Я не ска­жу, што мы мод­ныя, мо­да мае тэн­дэн­цыі і ад­ве­дзе­ны для іх час. Ка­лі ты пры­хо­дзіш у ней­кі тэ­атр і ба­чыш ці­ка­вы спек­такль — гэ­та зна­чыць, што ёсць лю­дзі, якія хо­чуць па­га­ва­рыць на пэў­ную тэ­му, а ёсць тыя, хто пры­хо­дзіць з жа­дан­нем гэ­та па­чуць. Мне ха­це­ла­ся б, каб «ТЭ­АРТ» не ста­на­віў­ся мод­ным, маў­ляў, куп­лю да­ра­гі білет і мя­не за­ўва­жаць, а каб лю­дзі ад­чу­ва­лі па­трэ­бу ў дыя­ло­гу.

— За коль­кі месяцаў да форуму вам трэ­ба бы­ло да­маў­ляц­ца, каб за­пра­сіць, на­прык­лад, вя­до­ма­га фін­ска­га рэ­жы­сё­ра Крыс­ці­я­на Смэд­са?

— Уво­гу­ле пра­гра­му я раб­лю два га­ды, да­моў­ле­нас­ці па сё­лет­нім фес­ты­ва­лі па­ча­ла за­клю­чаць з па­чат­ку 2017 го­да. Тут трэ­ба не прос­та да­мо­віц­ца, але і знай­сці маг­чы­масць пры­вез­ці пэў­ны тэ­атр. Фес­ты­валь ад­бы­ва­ец­ца, ка­лі за­ці­каў­ле­ны абод­ва ба­кі — не толь­кі той, хто за­пра­шае, але і той, хто пры­яз­джае і хо­ча ад­чуць ін­шую аў­ды­то­рыю і яе рэ­ак­цыю. Наш гля­дач рэ­аль­на інакш рэ­агуе. Ка­лі пас­ля ней­ка­га фес­ты­ва­лю я гля­джу тую ж па­ста­ноў­ку ў Мін­ску, ду­маю, ча­му ні­хто не пляс­кае ў да­ло­ні, не рас­кры­ва­ец­ца і ча­кае, хто за­смя­ец­ца пер­шым. У на­ша­га гле­да­ча ёсць пэў­ная ска­ва­насць, і за гэ­тым ці­ка­ва на­зі­раць.

— Ка­лек­ты­вы, што да нас пры­яз­джа­юць, дзе­ляц­ца ўра­жан­ня­мі ад на­шай пуб­лі­кі?

— Па­мя­таю, ка­лі мы пры­во­зі­лі, зда­ва­ла­ся б, мен­таль­на зра­зу­ме­лы рус­ка­моў­ны спек­такль «Жыц­цё і лёс» з Санкт-Пе­цяр­бур­га, мне ска­за­лі, што на­ша пуб­лі­ка рэ­агуе як у Япо­ніі: яна не­прад­ка­заль­ная і там, дзе па­трэб­на рэ­ак­цыя, чу­ец­ца ці­шы­ня. Я ўжо не ка­жу пра ка­лек­ты­вы з больш ад­да­ле­ных кра­ін, для якіх пры­езд у Бе­ла­русь — зу­сім но­вы во­пыт.

— У бе­ла­рус­кай пра­гра­ме два спек­так­лі «Арт Кар­па­рэйшн» — «Кры­жо­вы­па­ход­дзя­цей» і «З ву­чы­лі­шча». Мне ў гэ­тым ба­чыц­ца кан­флікт ін­та­рэ­саў.

— Ку­ра­та­рам пра­гра­мы «Bеlаrus Ореn» з'яў­ля­ец­ца Люд­мі­ла Гра­мы­ка, і я ёй шчы­ра ска­за­ла, што ні­чо­га ла­бі­ра­ваць не бу­ду, бо не ха­чу ся­бе зня­сла­віць. Та­му ка­лі яна лі­чыць не­аб­ход­ным, то ўклю­чае ў пра­гра­му на­шы па­ста­ноў­кі. Але, дзя­куй бо­гу, мая ін­ту­і­цыя ча­ла­ве­ка, што зай­ма­ец­ца тэ­ат­рам, дае вы­нік, які мы мо­жам прэ­зен­та­ваць гас­цям. «Кры­жо­вы­па­ход­дзя­цей» Юрыя Дзі­ва­ко­ва не быў пры­ня­ты гле­да­чом так, як на­шу­ме­лая па­ста­ноў­ка «З ву­чы­лі­шча». Хоць Дзі­ва­коў мне па­да­ец­ца не­да­ацэ­не­ным, ён вель­мі та­ле­на­ві­ты і ўні­каль­ны аў­тар. Маг­чы­ма, пуб­лі­ка не зу­сім га­то­ва да та­кой пер­фар­ма­тыў­нас­ці і шчы­рас­ці, але яго спек­такль ні на што не па­доб­ны. Я амаль не ўмеш­ва­ю­ся ў бе­ла­рус­кую пра­гра­му, а ча­сам на­ват са­ма ад­кры­ваю для ся­бе но­выя ім­ёны.

Ірэ­на КА­ЦЯ­ЛО­ВІЧ