Быхаўскія карані Антона Шкаплерава

У вядомага касманаўта, Героя Расіі, родавыя карані — на Быхаўшчыне, што ў Магілёўскай вобласці Беларусі

Беларусь гэтымі днямі сустракае ўдзельнікаў XXXІ Міжнароднага кангрэса Асацыяцыі ўдзельнікаў касмічных палётаў: ён праходзіць у Мінску 9–15 верасня. З прэс-рэлізаў, дасланых у рэдакцыю, вядома: працуе на кангрэсе выстава касмічных тэхналогій, праходзяць адна тэматычная і чатыры тэхнічныя сесіі. Удзельнікі кангрэса выступаюць перад прадстаўнікамі розных арганізацый, вышэйшых навучальных устаноў, знаёмяцца з культурна- гістарычнай спадчынай Беларусі. У кангрэсе ўдзельнічае больш за 80 астранаўтаў, касманаўтаў і тайканаўтаў з усяго свету.

Калі рыхтуюцца гэтыя нататкі, то вядома, што ў кангрэсе ўдзельнічаюць касманаўты- ўраджэнцы Беларусі: Пётр Клімук, двойчы Герой Савецкага Саюза, старшыня Федэрацыі касманаўтыкі Расіі, двойчы Герой Савецкага Саюза Уладзімір Кавалёнак і лётчык- касманаўт, герой Расіі Алег Навіцкі. Есць у Мінску сярод удзельнікаў кангрэсу наш супляменнік, Герой Расіі Антон Шкаплераў. І падзея такога маштабу, як і паспяховае вяртанне Антона Мікалаевіча на Зямлю з чарговага — трэцяга! — касмічнага палёту — добрая нагода, каб расказаць пра яго чытачам газеты ў чарговы раз.

Чаму, аднак, у чарговы раз? Бо мы да гэтай тэмы звярталіся. Памятаеце невялічкую нататку “Высокая арбіта. Беларускія родавыя карані маюць расійскія касманаўты Алег Арцем’ еў і Антон Шкаплераў”, змешчаную сёлета ў газеце (ГР, № 12, 29.03.2018)? Тады на Міжнародную касмічную станцыю на пілатуемым караблі “Союз МС‑08” адправіўся разам з астранаўтамі NASA і Алег Арцем’ еў. Стыкоўка на арабіце паспяхова прайшла 23 сакавіка. Мы нагадалі, што бацька Арцем’ ева родам з пасёлка Друя Браслаўскага раёна, і што яго сям’я ў 1992‑м пераехала жыць у Віцебск: бліжэй да родных мясцін галавы сям’і. У тую сакавіцкую пару мы знайшлі ў нэце здымак: “Союз МС‑08” 23 сакавіка прыстыкоўваецца да МКС. Здымаў тую падзею касманаўт Антон Шкаплераў — таксама чалавек з беларускімі родавымі каранямі. Пра тое, дарэчы, нам у рэдакцыю гадоў пяць таму паведамілі беларусы Севастопаля. І была ў нас публікацыя “З Быхаўшчыны — у космас” — ГР, 25.04.2013.

Родная цётка ў Быхаве жыве

Яшчэ раней пра родавыя повязі Антона Шкаплерава з Беларуссю напісаў у быхаўскай раёнцы настаўнік фізікі Генадзь Косцін — тэкст “Быховские корни российского космонавта” (11.05.2012). З тае публікацыі вынікае: у Быхаве жыве Ніна Іванаўна Хмяльніцкая — гэта цётка родная Антона. Яна й патлумачыла, што раней у вёсцы Кіпячы жыла сям’я Шкапляравых: пэўна, з націскам на я, калі прытрымлівацца беларускага правапісу. Іван Сцяпанавіч працаваў лесніком, ягоная жонка, Ніна Андрэеўна, — таксама ў лясніцтве. Цяпер з іх чацвярых дзяцей двое — Ніна і Люся — жывуць у Быхаве, старэйшы сын Іван працаваў там жа ў міліцыі — памёр ужо, як і бацькі. А сын Мікалай пайшоў на флот, быў мічманам- падводнікам. Яшчэ мы даведваемся, што з жонкай, Тамарай Віктараўнай, ён шмат паездзіў па Саюзе, пакуль не трапіў служыць у крымскую Балаклаву. Там і пусціў карані, там і нарадзіўся Антон Шкаплераў (у анкетах: 20 лютага 1972, Севастопаль), які, як і бацька, пайшоў “у ваенныя”.

Анкету касманаўта прыводзіць не будзем: яе лёгка знайсці ў нэце. У атрадзе касманаўтаў Антон Шкаплераў з 2003‑га: 15 гадоў. Быў на арбіце тройчы, прычым — камандзірам касмічных караблёў. Трэці палёт доўжыўся амаль паўгода: з 17 снежня 2017‑га да 3 чэрвеня 2018‑га.

Ёсць “Официальная публичная страница космонавта Роскосмоса Шкаплерова Антона Николаевича” ў сацсетцы “Вконтакте” (https://vk.com/): там звыш 11 тысяч падпісчыкаў. Ёсць акаўнты ў Twіtter ды Іnstagram. Касманаўт размясціў спасылку на тэкст “Антон Шкаплеров о своём третьем путешествии в космос” 30 ліпеня. З яе вынікае, што Аляксандр Місуркін і Антон Шкаплераў 3 лютага, заменьваючы прыёмную апаратуру антэны ў адкрытым космасе, прабылі там 8 гадзін і 13 мінут — на сем мінут больш, чым тое рабілі Алег Котаў і Сяргей Разанскі ў снежні 2013‑га. Расійскі рэкорд. Салідная й такая лічба: 533. Столькі сутак за тры палёты правёў Шкаплераў у космасе. І, дарэчы, там яму падабаецца: “Я атрымліваю задавальненне ад сваёй працы, ад таго, што там бачу й адчуваю. Бязважкасць — невымоўнае адчуванне: ты як рыбка ў акварыуме плаваеш. Самае прыгожае, што відаць з МКС — гэта, вядома, наша планета. Няхай хоць пяцьсот, хоць тысячу сутак будзеш глядзець на яе — і не надакучыць, бо яна заўсёды розная: іншы вугал падзення прамянёў Сонца, неба, покрыва…”

Яшчэ цікавы факт: аказваецца, у родным касманаўту- беларусу Севастопалі працуе яго перасоўная “касмічная” выстава, якую возяць па розных імпрэзах. Вось бы напісалі нам пра яе беларусы з горада рускіх маракоў! Антон і пасля трэцяга палёту мяркуе зладзіць фотавыставы: шмат здымае, і здымкі — унікальныя. У ягоных планах і кніга пра космас для дзяцей: прапанова яму паступіла з Музея касманаўтыкі. Дарэчы, Антон казаў, што яе можа й пакажуць у верасні на Маскоўскім кніжным кірмашы. І я прасіў землякоў, што туды ехалі: прыгледзьцеся, дзе там наш Антон Мікалаевіч з ягонай кнігай?

Шкаплер носяць не толькі кармэліты

А цяпер паглыбімся крыху ў царкоўную гісторыю. Ці чулі вы пра шкаплернае набажэнства? У нэце сустракаем пра адзін з касцёлаў на Астравеччыне: “Гудагайскі касцёл Адведзінаў Найсвяцейшай Панны Марыі славіцца абразом Маці Божай Гудагайскай, памерам усяго 31,2 х 27,7 см, культ ушанавання якога звязаны са шкаплерным набажэнствам. Галоўная ўрачыстасць — 16 ліпеня”. Гудагай, дарэчы, называюць шкаплернай сталіцай Беларусі — там праходзяць вялікія набажэнствы. У католікаў ушаноўваецца і Маці Божая Шкаплерная — першапачаткова тое было ў ордэне кармелітаў, якія ў ХІІІ стагоддзі яшчэ жылі на гары Кармэль у Палестыне, а пасля заваявання Святой Зямлі мусульманамі вымушаны былі перабрацца ў Еўропу. Ім даводзілася вельмі цяжка. Кармэліты называюць сябе братамі Найсвяцейшай Панны Марыі, і ў яе найперш просяць аб дапамозе ў цяжкую пару. Дык вось, кажуць, што святы Сымон Сток, генерал ордэна кармэлітаў, няспынна молячыся з братамі, пачуў такія словы Божай Маці 16 ліпеня 1251 года: “Прымі, найдаражэйшы сыне, гэты шкаплер. Ён будзе прывілеем для цябе і для ўсіх кармэлітаў — хто памрэ ў ім, той не спазнае агню пякельнага”. Маці Божая, калі аб’явілася Сымону Стоку, указала на ягоны шкаплер: верхнюю частку законнага адзення, якая апранаецца пад час працы, і ўчыніла яго знакам своеасаблівага запавету: кожны, хто будзе насіць пабожна шкаплер, не спазнае пекла. Марыя ж абяцала апеку й дапамогу, чакаючы ўзамен ад кармэлітаў вернасці ў законным жыцці, сімвалам чаго павінна было стаць нашэнне шкаплера. Браты станоўча адказалі на заклік Марыі, цалкам давяраючы Богу і сваёй Маці: ордэн вытрымаў выпрабаванні, цяжкасці й пачаў дынамічна развівацца.

Вось які — духоўны — сэнс у слова “шкаплер”, нязвычнага цяпер для нас. А між тым у свой час было пабудавана шмат кляштараў і касцёлаў пад тытулам Маці Божай Шкаплернай, пры якіх пачалі ўзнікаць і шкаплерныя брацтвы. Кармэліты, прыбываючы на новае месца, намагаліся як мага хутчэй паведаміць вернікам пра вялікі дар, які дала ім Марыя як паратунак. Шкаплер каталікі называюць адным з сакрамэнталіяў (таемстваў) Касцёла. Праз яго, кажуць, Марыя дала вернікам дапамогу, вельмі патрэбную на штодзённым шляху да вечнага жыцця: “Ён з’яўляецца знакам апекі й заступніцтва нашай Каралевы”.

Але як выглядае сам шкаплер? Гэта два невялікія кавалкі сукна карычневага колеру, якія носяцца на шыі — як знак палатнянага шкаплера, які носяць законнікі. Можна, кажуць вернікі, насіць і медалік, на якім ёсць выявы Сэрца Ісуса і Маці Божай Шкаплернай. Але толькі нашэнне шкаплера як талісману не дае нам вялікай духоўнай карысці. Яшчэ ў касцёле шкаплер называецца шатаю Марыі, Яе адзеннем. Апрананне яго на шыю ўводзіць нас у вялікую сімволіку і духоўнасць. У адной са шкаплерных песняў гаворыцца таксама пра абарону Дзевы Марыі ў зямных справах: “Марыя пад час вайны кулямі кіруе, а хто ў Яе шкаплеры, таму жыццё даруе”. Мы ж прыводзім гэтыя цікавыя весткі пра шкаплер, бо да іх прозвішча Шкаплераў, магчыма, таксама нейкае дачыненне мае.

Іван Ждановіч